Qapaq yumsaq indd

A su dün nd n sabaha
64
Z rqava – Yerli m lumata gör  ya ayı  m nt q sini XIX  srin
vv ll rind  Quba rayonunun Z rqava k ndind n g lmi  ail l r sal-
mı dır.
K nd yan silsil nin t yind dir. 
* * * 
A suçay – A su v  Kürd mir rayonları arasında çay. Yuxarı
axarı Sulut adlanır. Çayın adı suyunun keyfiyy tini, içm y  yararlı
oldu unu bildir n a   v  su sözl rind n m l   g lmi dir. XIII  sr
aid m nb l rd  Çaqanmuren (Monqol dilind ki tsaqa an -a  v  mö-
rön -su, çay sözl rind ) kimi d  adı ç kilir.
Bico – A su rayonu  razisind  da . L ng biz silsil sind  zirv .
Oronim Bico k ndinin adı il  ba lıdır. Yerli  hali arasında Sanqalan 
da ı da adlanır.
Bicovd r si –  amaxı v  A su rayonları razisind  çay, axdı ı
Bicovd r sinin adı il  adlanmı dır. D r d  mineral su bulaqları var. 
L ng biz – L ng biz oykonimin
irvan
razisind   h m
d  oronim (da  adı) kimi rast g linir. L ng biz k ndi XIX  srin
vv ll rind
irvan
yal tinin Qo un mahalına daxil olmu dur. 
1824-cü il s n dl rind  L ng biz k ndind  30 ail  oldu u qeyd edi-
lir. L ng biz oykonimi b zi m nb l rd  Lanqobaz kimi yazılır.
Bir fikr  gör  toponim fars dilind ki l ng (dayaz yer, çala, 
çök k) v  biz (buz, puz sözünün t hrif edilmi  variantı olub, “çı-
xıntı” dem kdir) komponentl rind n ibar tdir. Dig r fikr  gör  is
L ng biz toponiminin t rkibind ki l ng/l ng r ran dill rind  “tica-
r t karvanının dinc lm k üçün bir-iki günlüy  dayandı ı, l ngidiyi
dayanacaq”, biz is  “yüks klik, da ” m nasındadır.

---

Tarixin dili il
65
TAR X N D L
L
Repressiya – insanların kütl vi
kild  c zalandırılması prose-
si – Sovet dövrü tariximizd  xalqımızın qara günl ri kimi heç vaxt 
unudulmayacaq. Sovet hakimiyy tinin q l b sind n sonra Moskva 
v  Az rbaycan r hb rliyind  yüks k v zif l ri tutan erm nil rin
t kilatçılı ı v  birba a i tirakı il  xalqımızın n yax ı ziyalılarına,
din xadiml rin  divan tutulurdu. Kolxoz quruculu u adı il  öz çirkin 
niyy tl rini h yata keçir n erm nil r – ba da A.Mikoyan olmaqla ilk 
növb d  varlı az rbaycanlıları ya qolçomaq adı il  güll l tdirir, ya 
da Qazaxıstanın v  Sibirin s rt iqlimli çöll rin  sürgün etdirirdil r. 
Varlı k ndlil r “Kulak” adı il  repressiya olunurdular. Kimin göz
görün n mal-qarası, torpaq sah si, mülkü vardısa onların adı “qara 
siyahı”ya salınırdı. Din xadiml ri v   t r fdarları xüsusi n zar t
götürülür, günahsız adamlar “xalq dü m ni” kimi t qib edilirdi. 
Kütl vi c zalandırma tü yan edirdi.  nsanlar gec l r d  evd  rahat 
yata bilmirdi. Hansısa bir x b rçinin, donosçunun, satqının fitvası
il  l yaq tli, günahsız adamlar aradan götürülürdü. 
Xalqımızın, mill timizin n savadlı, n bacarıqlı, n l yaq tli
on minl rl  övladının kütl vi
kild   m hv edildiyi 1937-1939-cu 
ill r Sovet dövrü tarixin  do ru olaraq, “qırmızı terror” ill ri kimi 
daxil olmu dur. Görk mli alimimiz, m rhum akademik Ziya Bünya-
dovun hesablamalarına gör , h r günü 96 n f r az rbaycanlı ziyalı-
nın m hvi il  ba a çatan, bu ill rin tükürp d n d h tl rini unutmaq 
çox ç tindir. H min dövrd  Az rbaycan SSR Xalq Daxili  l r Ko-
missarlı ını (“NKVD”-ni) i al etmi  Sumbatov-Topuridze, Yemel-
yanov, Bor ov,  er, Qriqoryan, Markaryan, Qalstyan, Ohenesyan 
v  ba qalarından ibar t quldur d st si mill timizin qayma ı sayı-
lan t xmin n 70-80 min az rbaycanlı ziyalını – dü ün n beyinl ri,
qeyri-adi t f kkür sahibl rini ucdantutma m hv ed r k, tarixin  n
amansız bir cinay tinin s b bkarı v   t kilatçısı oldu. O amansız

---

A su dün nd n sabaha
66
ill rd , sad c , h r hansı bir xarici dili bilm k, ist nil n adamın xa-
rici ölk l rd n birinin casusu, “xalq dü m ni” oldu unu elan ed r k
güll l m k üçün kifay t idi: Özü d , h r bir “xalq dü m ni”nin qapa-
lı “m hk m ”si c mi 15 d qiq  ç kir v  bu zaman heç bir v kil iç ri
buraxılmırdı. H min “m hk m ”l rin ölüm   m hkum etdiyi “xalq 
dü m nl ri” lüstü (bir çox hallarda h tta “m hk m ”d n qabaq) 
edam edilirdi. O amansız ill rd  respublikamızın ba qa bölg l ri
kimi, q dim irvanda da xeyli d y rli insanlar, onların ail  üzvl ri
m hv edilmi dir. 
A sudan Polad v  Hacıbaba C biyev qarda ları, Mirs ttar a a
Seyidh s nov, A ıq Bilal Mikayılov, K rb layı Hacıbaba Hüseyn 
o lu, Böyükb y-Sultan Umud o lu F t lib yli v  onun üç o lu, Bö-
yüka a, Rza, A as f F t lizad l r v  neç -neç  günahsız insanlar 
Az rbaycan SSR Xalq Daxili  l r Komissarlı ının xüsusi üçlüyü 
– Sumbatov, Quliyev v  Lixovodovun quru böhtan v  q r zçiliyinin
qurbanı olmu lar. 
Sovet imperiyasının repressiya ma ını yüzl rl , minl rl  insanı
cism n m hv ets  d , xalqımızın milli mentalitetini, h yata ümidi-
ni, inamını qıra bilm di. B y, mülk dar, qolçomaq, mill tçi, kolxoz 
qurulu unun, sovet hakimiyy tinin dü m ni v  s. adlarla h yatlarına
q sd edil n d y rli insanların adı, soyadı, arzusu m nsub olduqları
n slin bugünkü davamçılarında ya amaqdadır. 

---

Heç kim unudulmur...
67
HEÇ K M UNUDULMUR...
“Tarix bu günd , g l c kd  d  bilm -
li 
dir ki, ikinci Dünya müharib sind ,
Bö yük  V t n müharib sind  Az rbaycan
Respublikasının xidm ti, f aliyy ti, rolu 
çox böyük olmu dur”
Heyd r
liyev
Böyük V t n müharib si ba layanda Az rbaycanın bütün böl-
g  l  rind n oldu u kimi A sudan da yüzl rl  el o lumuz o zaman 
ümumi V t nimiz adlandırılan SSR -nin müdafi sin  qalxdılar. 61 
dövl tin i tirak etdiyi Böyük V t n müharib si c bh l rind  onla-
rın dü m n  qar ı üca ti bar d  x b rl r g lm kd  idi. Müharib d
Az rbaycanın 77-ci, 223-cü, 402-ci, 416-cı, 227-ci, 396-cı milli di-
viziyaları yüks k q hr manlıq nümun l ri göst ribl r. 
1941-45-ci ill rd  Böyük V t n müharib si dövründ  rayo-
numuzdan c bh y  3221 n f r sg r yola salınmı dır. Döyü l rd
yüks k igidlik göst r n h myerlil rimizd n artıq son ill rd  dün-
yasını d yi n
lipa a M mm dov birinci Ukrayna c bh sind   v
m rk zi c bh d  vuru araq, “Qırmızı Ulduz” ordenin , 2-ci d r c li
V t n Müharib si ordenin  v  bir sıra medallara layiq görülmü dür. 
lipa a M mm dov müharib d  ba  ver n hadis l rd n birini 
bel  xatırlayırdı:
“Ukrayna SSR -nin Pavloqrad  h rini t mizl m k üçün hü-
cumdan vv l komandir Q.Yakimenko 7 n f r döyü çünü öz yanı-
na ça ırıb dedi: – 
h rd  dü m nin mövqeyi, canlı qüvv si v  dö-
yü  texnikası haqqında m lumat lazımdır. D mir yolunda dü m nin
xeyli texnikasını gördük. D st mizin ba çısı ba  leytenant Fiodor 
Saymanov m ni xeyli aralıda kiçik çayın üz rind ki körpüd  ke-
ik ç k n hitlerçini  sir götürm y  gönd rdi. M n bu tap ırı ın

---