Qarabağda həlak olmuş şə
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi
- Zweigert K.
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi dalardan, üsul və vasitələrdən istifadə edir, əldə olunmuş biliklər isə yenidən müəyyən yoxlamalardan keçirilir. Elmin metodu onun tədqiqat fəaliyyətinin ayrılmaz tərkib hissəsi kimi çıxış edir. «Metod» yunan sözü olub etimoloji baxımdan yol, tədqiqat, şərh üsulu, subyektin fəaliyyət forması mənasına uyğun gəlir. Müasir fəlsəfi-elmi ədəbiyyatda metoda «üsul» anlayışı vasitəsilə tərif verilməsinə daha çox meyl göstərilir. Buna ixtiyari üsul yox, insanın məqsədyönlü idrakının və praktiki fəaliyyətinin üsulu aiddir. Məsələn, Amerika filosofu M.Kohenin tərifinə görə, «metod bəzi rasional qaydanın və ya hər hansı sistemli sxemin müxtəlif predmetlərə tətbiq edilməsi üsuludur». Professor V.A.Ştoffun fikrincə, «metod müəyyən məqsədə nail olmaq üçün istifadə olunan qaydalar məcmusunun hər hansı bir sahəyə tətbiq olunması üsuludur». Metoda insan fəaliyyətini tənzim edən müəyyən qayda və prinsiplər kimi tərif verilməsində fransız filosofu R.Dekartın mühüm rolu olmuşdur. R.Dekart yazırdı: «Mən metod dedikdə, həmişə yalanı həqiqət kimi qəbul etməyə mane olan və əqli qüvvələrin izafi məsrəfinə imkan verməyən elə dəqiq və sadə qaydaları nəzərdə tuturam ki, bunların tətbiqi biliyi tədricən və fasiləsiz artıraraq zəkanın özünə müyəssər olan həqiqi idraka nail olmasına səbəb olur».'' Elmi idrakın metodunu adi idrak prosesində istifadə edilən metod və üsullarla eyniləşdirmək olmaz. Onlar elmi idrakın gedişində istifadə olunan metodlardan fərqli olaraq elmi təfəkkür qanunları ilə uyğunluğa gətirilmədikləri kimi nəzəri cəhətdən də təfsir oluna bilmirlər. Elmi metod elmi idrakın qanunları əsasında yaradılmaqla obyektiv gerçəkliyin həqiqi subyektiv inikasını doğurur. Metod yalnız hadisələrin obyektiv gedişatının, gerçəkliyin ardıcıl həqiqi və adekvat inikası olduğu halda elmi, yaradıcı inikasın səmərəli alətinə çevrilə bilər.
Yeni biliklərin əldə edilməsi və inkişaf etdirilməsi, predmetə xas olan xüsusiyyətlər haqqında təsəvvürlərin dərinləşməsi, nə- ^ Məmmədov Əziz, Zahidov Təvvəkkül. Dialektik idrak və eksperimental metod. S.8-9. 57
ilqar Məmmədov zəri biliklərin artırılması elmdə tədqiqat metodlarının inkişaf etdirilməsi deməkdir. O mənada ki, elmin özü inkişaf etdiyi kimi, onun metodları da inkişaf edir, elmdə metodoloji dəyişikliklər baş verir. Qeyd olunanlar ictimai gerçəkliklə bağlı olan və ictimai elmlərlə əlaqəli şəkildə inkişaf edən dövlət və hüquq nəzəriyyəsinə də aiddir. Belə ki, dövlət və hüquq nəzəriyyəsi digər ictimai və hüquqi elmlərlə əlaqədə yaranmış və inkişaf etmişdir. Onun metodoloji problemləri bu kontekstdə nəzərə alınmış, təhlil edilmiş və həmin elmin müstəqil metodları yaradılmış, dəyişikliklərə məruz qalmış
və təkmilləşdirilmişdir. Konrad Sveygertin və Heyn Ketsin ifadələri ilə desək, digər hüquq elmlərində olduğu kimi dövlət və hüquq nəzəriyyəsi elmində də hər hansısa bir metod elmi məqsədəuyğunluq və səmərəlilik baxımından hazır
qaydada əvvəldən müəyyənləşdirilmir. Metod öncə hipoteza kimi götürülür və nəticə baxımından onun əhəmiyyətliliyi, praktikliyi yoxlanılır. Odur ki, hətta həqiqi metod uzun sürən çəkişmələrdən, tədqiqatlardan və səhvlərin aşkarlanmasından sonra müəyyənləşə bilər.’' Elmin tərkib hissəsi kimi çıxış edən metod müvafiq elm sahəsinin bu və ya digər dövrdə həll etməli olduğu məsələlərlə iç-içə olur. İdrak metodunun seçilməsi mütləq ixtiyari olmayıb, əvvəla idrak obyektinin xassə və xüsusiyyətləri ilə, digər tərəfdən isə predmetin məzmunu ilə müəyyənləşir. Elmi idrakda tətbiq olunan metodun seçilməsi, həmçinin idrak obyektinin xarakteri və elmin predmeti ilə şərtlənir. Metod elmin predmetinin spesifikliyinə uyğun müəyyənləşir və ona uyğun olaraq da dəyişir. Buna görə də V.P.Koxanovski metodu predmetin «immanent prinsipi» hesab edir və yazır ki, metodun həqiqiliyi həmişə predmetin məzmunu ilə determinasiya olunur. «Metod maddi gerçəklikdən, praktikadan asılı olmadan, maddi gerçəkliyin inkişafının obyektiv qanunlarından kənar qaydada apriori olaraq müəyyənləşən subyektiv üsulların, qaydaların, proseduraların
and
Kotz H. An introduction to comparative law. Oxford University press and J.C.B. Mohr (Paul Siebeck 1998, s. 33) 58
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi məcmusu deyil. O, apriori olaraq istənilən idrak və praktika problemlərini həll etməyə imkan verən fəaliyyət yollarını və formalarını müəyyənləşdirən üsul da deyil. Odur ki, metodun mənşəyini insanların beynində, şüurda deyil, maddi gerçəklikdə axtarmaq lazımdır. Lakin maddi gerçəkliyin özündə nə qədər ciddi cəhdlə axtarış aparsaq da, heç bir metod tapmayacağıq, aşkarladığımız təbiətin və cəmiyyətin obyektiv qanunları olacaqdır. Beləliklə, metod
yalnız obyektivlə subyektivin mürəkkəb dialektikasmda, özü də obyektivliyin müəyyənləşdirici rolu hesabına mövcud olur və inkişaf edir. Bu mənada hər bir metod ilk növbədə obyektivdir, «faktikidir». Bununla bərabər, metod həm də subyektivdir, ancaq bu sırf özbaşınalıq, «hüdudsuz subyektivlik» deyil. Onu doğuran obyektivliyin davamı və tamamlanması kimi subyektivdir».’' Metodun əsas funksiyası bu və ya digər obyektin dərk edilməsi və ona dəyişdirici təsir göstərilməsi prosesini elm daxilində təşkil etmək və tənzimləməkdən ibarətdir. Bu və ya digər formada özünü göstərən metod elmi idrakın və fəaliyyətin müəyyən qaydalarını, üsullarını və vasitələrini əks etdirir. O, müvafiq məqsədin, nəticələrin əldə olunmasına yönəlmiş elmi tədqiqatı nizamlayır və müəyyən istiqamətə salır. «Əsl metod elmi idrakın subyektinə yol göstərən və onu səhvlərə yol verməkdən çəkindirən özünəməxsus bir kompas rolunu oynayır».^ Odur ki, hər bir metodun əsas təyinatı müvafiq prinsiplərdən çıxış etməklə müəyyən idrak problemlərini, təcrübə ilə bağlı olan problemləri həll etmək, elmi bilikləri artırmaqdan ibarətdir. Elmi idrakın metodlarının sistemi isə elmin metodologiyasını doğurur. Buna görə də metodologiya anlayışı ilə metod anlayışı arasında üzvi əlaqə var. Lakin nə fəlsəfi, nə də elmi ədəbiyyatda «metodologiya» anlayışı birmənalı şəkildə izah edilmir. Bu anla- ' Кохановский В.П. Философия и методология науки. Ростов- на-Дону, 1999, 5.179-180. ^Кохановский В.П. Философия и методология науки. 8.168. 59 Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|