Qarabağda həlak olmuş şə
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi
ilqar Məmmədov yış əsasən aşağıdakı mənalarda işlədilir: 1) təbiət və cəmiyyət hadisələrinə yanaşma üsulu kimi; 2) məqsədə çatmaq, müəyyən məsələni həll etmək üçün istifadə olunan yol və üsullar haqqında təlim kimi, başqa sözlə, nəzəriyyə kimi; 3) tədqiqat üsulları haqqında təlim, başqa sözlə, metodika kimi; 4) elmin bu və ya başqa sahələrində tətbiq olunan tədqiqat üsullarının məcmusu, yəni metod kimi; 5) gerçəkliyin dərki və onun dəyişdirilməsi metodları haqqında təlim kimi; 6) bu və ya digər elm çərçivəsində tətbiq olunan müəyyən metodlar sistemi kimi; 7) idrakın prinsipləri və elmi tədqiqatın bu prinsipləri üzərində yüksələn qayda və üsulları haqqında təlim kimi; 8) metodları özünün tədqiqat predmetinə çevirən elm sahəsi kimi. Tanınmış nəzəriyyəçi alim Cahangir Kərimov belə hesab edir ki, həmin anlayışlardan biri ilə məhdudlaşmaqla metodologiyaya tərif vermək olmaz. Belə ki, metodologiya inteqrasiyaedici, yəni bir sıra komponentləri: dünyagörüşünü və fundamental ümum- nəzərl konsepsiyaları, ümumi fəlsəfi qanunları və kateqoriyaları, ümumi və xüsusi metodları özündə birləşdirən hadisədir. Metodologiya eyni zamanda həm metodlar sistemi, həm də onlar haqqında təlim, həm tədqiqatdakı müəyyən dünyagörüşünə əsaslanan mövqe, həm də ümumi nəzəri prinsiplər; idrakın həm ümumelmi, həm də xüsusi metodlarıdır. Odur kl, metodologiyanı həmin komponentlərdən biri kimi şərh etmək olmaz, çünki bu halda digər komponentlər kənarda qalır. Bütün bu komponentlərin hər biri üzvi şəkildə digərlərinə bağlı olur və onlar bir-birini zənginləşdirir. Bundan əlavə, metodologiyanı sadəcə olaraq nəzəri konsepsiyaların, prinsiplərin, metodların və ayrı-ayrı elm sahələri tərəfindən hazırlanan İdrak vasitələrinin məcmusu kimi İzah etmək də düz deyil. Səbəbi odur ki, metodologiya ayrıca bir sistem olduğundan onu təşkil edən komponentlərlə eyniləşmir. Onun özünün inkişafının inteqrativ qanunauyğunluqları var. Həmin qanunauyğunluqlar metodologiyanın komponentləri arasında ələ əlaqələr yaradır ki, bunun nəticəsində onların ayrılıqda ifadə etdikləri xüsusiyyətlərdən fərqlənən yeni xüsusiyyətlər meydana gəlir. Bütün bunlardan belə bir nəticə çıxır ki, metodo 60
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi logiya ilə metod arasındakı münasibətləri bütövlə hissə, sistemlə element, ümumi və xüsusi arasındakı dialektik münasibət kimi təssəvür etmək olar. Hər bir metod bütöv, sistemli ümumelmi metodologiya daxilində yalnız müəyyən bir hissə, elementdir.'’ Metodologiyaya dair müxtəlif təriflər və həmin təriflərin arxasında duran mövqelər arasında mübahisələrin olmasına baxmayaraq, mübahisə edilməyən belə bir məsələ də var ki, hər bir elm özünün xüsusi predmetinə malik olduğu üçün məhz onun spesifikliyini əks etdirən konkret tədqiqat metodlarını və deməli, özünün məxsusi metodologiyasını da hazırlayır. Xüsusi elmi metodologiya adlanan bu metodologiya bir sıra ümumi metodoloji problemləri konkret elmin predmetinin spesifikliyini nəzərə almaqla həll edir. Buna görə də xüsusi elmi metodologiya biliyin müstəqil sahəsi olmayıb yalnız baxılan elmin məzmununa daxil olur və burada özünəməxsus yer tutur.2 Dövlət və hüquq nəzəriyyəsinə aid dərsliklərdə və dərs vəsaitlərində dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin metodologiyasının izahı verilərkən elmin metodologiyası məsələsi ilə əlaqədar mübahisələr bir o qədər də qabardılmır. Çünki dərslik və ya dərs vəsaiti səviyyəsində həmin məsələ ilə bağlı müxtəlif yanaşmaların geniş şəkildə açıqlanmasına ehtiyac yoxdur. Odur ki, dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin metodologiyası əksər hallarda ya dövlət-hüquq hadisələrinin öyrənilməsində istifadə olunan metodların nəzəri əsaslandırılması, metod haqqında təlim və yaxud dövlət-hüquq hadisələrinin meydana gəlməsi və inkişafının öyrənilməsində istifadə olunan prinsiplər, üsul və qaydalar sistemi kimi şərh edilir. Biz də burada həmin mübahisələrə qatılmadan dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin metodologiyasını dövlət-hüquq gerçəkliyinin elmi idarakının üsul və vasitələrini, metodlarını, həmçinin onların nəzəri əsaslandırılmasını, yəni onlar haqqında olan təlimi özündə əks etdirən bir sistem kimi izah etməyə üstünlük veririk. ^ Керимов Д.А. Методология права. S. 46-49. 2 Məmmədov Əziz, Zahidov Təvvəkkül. Dialektik idrak və ekspe rimental metod. S.19. 61 ilqar Məmmədov Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi də digər elm sahələri kimi öz predmetini öyrənərkən bir sıra metodlardan istifadə edir, həmçinin istifadə etdiyi metodlara müraciət olunmasının zəruriliyini əsaslandırmalı olur. Beləliklə, dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin metodologiyası həm dövlət-hüquq gerçəkliyinin elmi idrakını düzgün istiqamətə salan prinsiplərin, metodların cəmini, onlar arasındakı əlaqəliliyi, həm də ayrı-ayrı metodların qiymətləndirilməsini, onların dövlət və hüquq nəzəriyyəsi üçün yararlı olması ilə bağlı əsaslandırıcı fikirləri, nəzəri müddəaları əhatə edir. Ümumiyyətlə, elmin metodoloji sistemində fəlsəfi metod xüsusi rol oynayır. Bu, dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin metodologiyasına da aiddir. Onun istifadə etdiyi fəlsəfi metod, yəni ümumi metod elmi idrakın, müvafiq nəzəri-elmi dünyagörüşünün əsaslarını müəyyənləşdirir, dövlət və hüquq gerçəkliyindən irəli gələn məsələlərin izahına, onların mahiyyətinin və ictimai inkişafda sosial rolunun açılmasına konseptual yanaşmanı təmin edir. Marksizm-leninizm ideologiyasının hakim olduğu dövrdə dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin metodları iki qismə: əsas və xüsusi metodlara bölünürdü. Fəlsəfi metod olan dialektik və tarixi materializm bu elmin metodoloji əsası hesab olunurdu. Marksist- leninçi dövlət və hüquq nəzəriyyəsində dialektik və tarixi materializm metodunun ehkamlaşdırılması və vulqarlaşdırılması dövlət və hüquq hadisələrinin adekvat dərk edilməsinə imkan vermirdi. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsində özünə yer alan belə bir ehkamçılıq onun marksizm-leninizm ideologiyasına xidmət etməsi ilə bağlı idi. Buna görə də həmin elm sahəsinin əsas vəzifəsi necə olursa-olsun marksizm-leninizmin ehkamlarının həqiqi olduğunu isbat etməkdən ibarət olmuşdur. Marksist- leninçi dövlət və hüquq nəzəriyyəsində dialektik və tarixi materializm yeganə düzgün metod elan edilmişdir. Dialektik materializm metodu müasir dövlət və hüquq nəzəriyyəsində ehkamlaşdırılmasa da, nəzəriyyəçilərin bir çoxu onu yenə də ümumi, universal metod kimi qəbul edir. Lakin dialektik materializmin dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin ümumi metodu kimi qəbul edilməsi ilə razı olmayanlar da var. Bəzi nəzəriyyə- 62
Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|