Qarabağda həlak olmuş şə
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
ilqar Məmmədov insanları əhatə edən və özünə tabe edən hakimiyyət kimi çıxış edir və hakimiyyəti həyata keçirmək üçün cəmiyyətin bütün üzvləri üçün nəzərdə tutulan və tətbiq edilməsi ümumməcburi olan qərarlar qəbul edir. Dövlət, həmçinin dəqiq müəyyənləşmiş ərazi daxilində siyasi inteqrasiyanın əsas forması kimi çıxış edir və siyasi hakimiyyətin müəyyən bir formasına uyğun təşkil olunur; həm də ali hakimiyyət daşıyıcısı olmaqla öz ərazisi daxilində şəriksiz güc rolunu oynayır. V.Çirkin haqlı olaraq yazır ki, dövlətin müasir anlayışı çoxfaktorlu xarakterə malikdir. Tanınmış döv- lətşünas həmin faktorları aşağıdakı kimi açıqlayır: Birincisi, dövlət insanların müəyyən bir ərazidə birgə yaşamaq zərurətindən irəli gələn və onlardan təşkil olunan birlikdir. Bu birlik hər bir kooperasiyada olduğu kimi, birgə fəaliyyəti, insanların və onların təşkil etdiyi qrupların oxşar və fərqli maraqlarından irəli gələn münasibətlərin tənzimlənməsini özündə ehtiva edir. İkincisi, dövlət müəyyən ərazidə yerləşmiş cəmiyyətin təşkilatıdır. Bu tip təşkilatın özünəməxsusluğu ondan ibarətdir ki, o, bütün ölkədə inzibati ərazi bölgüsü əsasında yaradılan yeganə universal təşkilatdır. Həmin təşkilatda müəyyən mənada könüllülük elementi də var. Misal üçün, dövlətin vətəndaşı vətəndaşlıqdan imtina edə bilər. Lakin bu təşkilat daha çox məcburilik əsasında qurulur və fəaliyyət göstərir. Belə ki, dövlətin ərazisində olan hər bir şəxs özünün istəyib-istəməməsindən asılı olmayaraq bu təşkilatın ifadə etdiyi hakimiyyətə tabe olmalı, onun müəyyənləşdirdiyi qanunlara riayət etməli və onlara uyğun davranmalıdır. Üçüncüsü, dövlət ictimai münasibətləri nizama salan tənzimləyici bir institut kimi çıxış edir. Bununla bağlı olaraq, dövlət aparatı qismən «məcburetmə maşını», həmçinin də cəmiyyətdə sosial-siyasi münasəbətlərin arbitri rolunu oynayır. Dördüncüsü, dövlət cəmiyyətdə mümkün ola bilən bütün hakimiyyətlərin fövqündə duran ümumi hakimiyyətdir. İnsan kollektivlərində təzahür olunan müxtəlif növ hakimiyyətdən fərqli olaraq bu hakimiyyət cəmiyyətin bütün üzvlərinə və dövlətin
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi ərazisindən kənarda olan vətəndaşlarına sirayət olunur. O, ölkə daxilində və onun hüdudlarından kənarda hüquqi baxımdan başqa heç bir hakimiyyətdən asılı deyil. Odur ki, dövlət həm də məcburiyyət tədbirlərini inhisara alır. Dövlətin belə bir imkana, yəni məcburetmə gücünə və səlahiyyətinə malik olması onun leqallaşdırılmış və legitim məcburetmə orqanı kimi fəaliyyət göstərməsindən irəli gəlir. Bunlardan əlavə, V.Çirkin dövlətin suverenlik, öz hüquq sisteminə malik olması, vergilər müəyyənləşdirərək onları fiziki və hüquqi şəxslərdən yığması və s. əlamətlərə malik olması məsələlərinə də toxunur və bildirir ki, belə bir çoxfaktorluluq xüsusiyyətinə görə dövlətə ümumi bir tərif vermək çox çətindir. V.Çirkin «müasir dövlət» adlandırılan demokratik dövlətin keçmiş dövlətlərdən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənməsini həmin çətinliyi yaradan başqa bir səbəb kimi qiymətləndirir. Onun fikrincə, buna görə də, keçmiş və müasir dövlətlərə aid ümumi xüsusiyyətlərin və cəhətlərin düzgün müəyyənləşdirilməsi problemi ortaya çıxır. Bundan əlavə, müasir dövrdə demokratik dövlət kimi xarakterizə olunmayan müxtəlif dövlət formalarının mövcud olması çətinliyi daha da artırır. Odur ki, necə olursa olsun, hər bir tərif, hətta ən geniş və dolğun olanı gerçəkliyi müəyyən dərəcədə bəsitləşdirəcək, kobudlaşdıracaq və buna görə də sxematik bir izahetməyə çevriləcəkdir. Lakin buna baxmayaraq V.Çirkin dövlətin tərifinin yaradılmasına qarşı çıxmır. O, hesab edir ki, hər bir tərif müəyyən dərəcədə natamam olduğuna görə, onlardan heç biri tamlığa iddia etməməlidir. Ancaq onu da əlavə edir ki, dövlət haqqında ümumi təsəvvürün yaradılması üçün «ümumişlək», instrumental xarakterli tərifin olmasına ehtiyac var. Həmin faktorlardan çıxış edərək V.Çirkin dövlətə belə bir tərif verir: «Dövlət, ilk növbədə, üstun sosial təbəqənin (sinifin) (lakin yalnız onun deyil) maraqlarını ifadə edən və bütün cəmiyyət üçün ümumi olan məsələləri həll edən, cəmiyyətə tənzimləyici təsir göstərən (sosial-siyasi arbitrlik də daxil olmaqla), itxtisas- laşmış aparata və xüsusi suveren hakimiyyətə (dövlət hakimiy
ilqar Məmmədov yətinə) malik olan universal siyasi birlik və cəmiyyətin universal təşkilatıdır. Bu təşkilat əhalinin siyasi-ərazi vahidləri üzrə bölünməsi, xüsusi
orqanların yaradılması, idarəedici personalın müəyyənləşməsi, hüquq və vətəndaşlıq institutlarından istifadə üzərində qurulur».’’ V.Çirkinin verdiyi bu tərif dövlətin həm geniş, həm də dar mənada başa düşülməsini ehtiva edir. Elmi ədəbiyyatda dövlətin sözün geniş mənasında başa düşülməsi deyərkən, müxtəlif maraqlardan çıxış edərək münasibətlər yaradan insanlardan və qruplardan ibarət və bu münasibətlərin tənzimlənməsi zərurəti doğuran kooperasiya, yəni insan birliyi, həmçinin də bu birlik daxilində münasibətlərin tənzimlənməsi nəzərdə tutulur. Sözün dar mənasında isə, dövlət müəyyən ərazidə ali hakimiyyəti həyata keçirən idarəetmə aparatı kimi başa düşülür. Hüquq ədəbiyyatına həm birinci, həm də ikinci mənada, və yaxud V.Çirkinin verdiyi tərif kimi hər ikisini özündə əhatə edən təriflərə rast gəlirik. Oniardan bəzilərini nəzərdən keçirə biiərik. Misal üçün, V.İ.Vlasov yazır ki, dövlət, hakimiyyəti inhisara almış və qanunla zor tətbiq etmək və ya məcburetmə hüququna malik siyasi elita tərəfindən yaradılmış hüquq qaydasının sirayət olunduğu ərazidə möhkəmləndirilən monoetnik və ya polietnik tərkibli insan birliyi tərəfindən təşkil olunan siyasi bütövlükdür.^ Onun verdiyi bu tərifdə diqqətimizi çəkən məsəiə dövlətin əhalisinin etnik tərkibi məsələsidir. Bəilidir ki, dövlətin əhalisi bir etnosdan və ya bir çox etnoslardan, etnik birliklərdən təşkil oluna bilər. Lakin əksər hallarda dövlətin yaranması və mövcud olması bir etnosun siyasi iradəsi və fəaliyyəti ilə bağlıdır. Yəni dövlət polietnik tərkibli olsa da, o, əsasən bir etnosun siyasi- hərbi fəaliyyəti nəticəsində yaranır və bu döviət möhkəmlənərək gücləndikdən sonra başqa etnosları da öz hakimiyyətinə tabe edir və ya tarixi-ictimai, mədəni faktorlar hesabına həmin etnosla bərabər ümumi bir etnomədəni arealda yaşayan və ya simbioz 'Чиркин B.E. Современное государство. M., 2001, s. 42. ^Власов
В.И. Теория государства и права. S. 76. 164 Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|