Qarabağda həlak olmuş şə
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
ilqar Məmmədov mətlərinin sinfi vəzifələrlə yanaşı ümumsosial xarakterli vəzifələri də həyata keçirməsi onların sinfi və ya ümumsosial funksiya kimi xarakterizə edilməsi baxımından problem yaradır. V.M.Sırıx yazır ki, dövlətin funksiyalarının əksəriyyəti sinfi xarakterlidir. Çünki onlar, ilk növbədə, iqtisadi baxımdan hakim sinfin maraqlarına xidmət edir. Quldarlıq, feodal və burjua dövlətlərinə aid olan bu hal müasir demokratik dövlətlərdə də özünü göstərir. Müasir burjua dövlətinin sosial siyasətinin liberallaşdı- rılması, insan hüquq və azadlıqlarının əsas prioritetlər səviyyəsinə qaldırılması şübhəsiz ki, proqressiv mahiyyət kəsb edir, əhalinin sosial baxımdan təmin olunmayan təbəqələrinin vəziyyətini yaxşılaşdırır və bu mənada onlar pozitiv hadisələrdir. Lakin burjua dövlətinin digər funksiyalarında olduğu kimi, onların üzərində də burjua həyat tərzinin damğası var. V.M.Sırıxın fikrincə, «cəmiyyətin maraqlarına uyğun olaraq həyata keçirilən funksiyaları ümumsosial əhəmiyyətə malik olan funksiyalardan fərqləndirmək lazımdır. Ümumiyyətlə, təbiəti etibarilə sinfi xarakterə malik olan hər bir dövlət istər-istəməz cəmiyyətin maraqlarına uyğun fəaliyyət göstərir. O, cəmiyyətdə sabit hüquq qaydası yaradır, müəyyənləşdirdiyi hüquq və azadlıqları müdafiə edir, iqtisadiyyatın, mədəniyyətin, təhsilin, ölkənin müdafiə qabiliyyətinin, beynəlxalq əlaqələrinin inkişaf etdirilməsi üçün tədbirlər görür. Bu mənada, quldarlıq, feodal dövlətləri cəmiyyətin mövcud olması və inkişaf etməsi, onun müasir səviyyəyə gəlib çatması üçün zəruri institutlar kimi çıxış edibdir. (...) Buna rəğmən, «ictimai» və «ümumsosial» anlayışları arasında prinsipial fərq var. Cəmiyyətin maraqlarına uyğun olan hər bir şey, heç də hər zaman ümumsosial xarakterə malik deyil, yəni cəmiyyətin bütün üzvlərinə barabər səviyyədə məxsus olmur. Deməli, dövlətin ümumsosial funksiyası cəmiyyətin üzvləri arasında bərabər bölüşdürülən sərvətlərin, dəyərlərin əldə olunmasını təmin etməkdən ibarətdir. Bu kriteriyaya, yalnız, dövlətin bir funksiyası- ətraf mühitin mühafizəsi funksiyası cavab verir. Müasir demokratik dövlətin qalan funksiyaları isə mülkiyyətçilərin, hakim mövqeyə malik olanların xeyirinə olmaqla az imkanlıların və imkan
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi sızların maraqlarını həddindən artıq aşağı səviyyədə təmin edir».'' Buna yaxın olan bir təsnifata görə isə, dövlətin funksiyaları ümumi xarakterli, «ümumi işlərdən» irəli gələn və dövlətin sosial təbiətindən, bu və ya digər tipə aid olmasından asılı olmayan, yəni sosial baxımdan neytral funksiyalara bölünür. Ölkənin müdafiəsi funksiyası sosial baxımdan neytral funksiyalara aid edilir. Həmin təsnifləşdirməyə görə, sosialist ölkələrində mövcud olan sosialist mülkiyyətinin müdafiə olunması funksiyası sosial yöndən müəyyənləşmiş funksiyalardan biridir. Göründüyü kimi, sonuncu iki təsnifat bir-birinə yaxın olan təsnifatlardır. Lakin bu onların eyniləşədirilməsi kimi başa düşülməməlidir. Belə ki, onlardan birincisi, əsas etibarilə marksizm nəzəriyyəsinin müddəaları üzərində qurulmuş bir yanaşmadan irəli gəlir. İkincisi isə, daha çox ümumsosioloji xarakterlidir. Başqa bir təsnifləşdirmə dövlətin funksiyalarını daimi və müvəqqəti funksiyalara ayırır. Həmin təsnifata görə, dövlətin daimi funksiyaları onun inkişafının bütün dövrlərində mövcud olan funksiyalardır. Daimi funksiyalar bir çox hallarda dövlətin əsas funksiyaları kimi təzahür edir. Müvəqqəti, keçici funksiyalar isə dövlətin inkişafının müəyyən bir dövrünün spesifik, özünəməxsus tələbləri ilə bağlı olaraq meydana gəlir. SSRİ-də nüvə silahlarından müdafiə sisteminin yaradılması müvəqqəti funksiyalara misal göstərilir. Və izah edilir ki, SSRİ-nin Qərb ölkləri ilə sərt qarşıdurmada olduğu dövrdə həmin dövlətin inkişafındakı spesifik cəhətlər belə bir fəaliyyət istiqamətinə zərurət yaratmışdır. Təsnifləşdirmələrdən biri də hakimiyyətlərin bölünməsi krite- riyasına əsaslanır. Dövlətin funksiyalarını həmin kriteriya əsasında təsnifləşdirən tədqiqatçılar onları üç əsas qismə - qanunvericilik funksiyalarına (hüquqyaradıcı funksiyalar), idarəetmə funksiyalarına və hüquqmühafizəedici funksiyalara bölürlər. Belə bir formal təsnifləşdirmə apararkən tədqiqatçıların bəziləri əlavə olaraq informasiya funksiyasını da fərqləndirirlər. Ümumi- Сырых B.M. Теория государства и права. S.38-39.
ilqar Məmmədov likdə isə, hakimiyyətlərin bölünməsi kriteriyasına əsaslanan həmin formal təsnifat hüquqşünas alimlərin əksəriyyəti tərəfindən tənqidlə qarşılanır. Onların fikrincə, bu təsnifatda sadalanan funksiyalar dövlətin deyil, dövlət hakimiyyətinin qollarına aid funksiyalardır. Odur ki, təsnifləşdirmənin bu cür aparılması dövlətin funksiyaları ilə dövlət hakimiyyətinin və bu hakimiyyətin əsas tərkib hissələrinin funksiyalarının qarışıq salınması ilə nəticələnir. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsinə aid ədəbiyyatda qeyri-ənənə- vi təsnifləşdirmələr də mövcuddur. Onlardan biri xüsusi maraq doğurur. Həmin təsnifləşdirmə libertar nəzəriyyədən çıxış etməklə, dövlətin minimal və paternalist funksiyalarını fərqləndirir. Bu təsnifləşdirməyə üstünlük verən müəlliflərin fikrincə, minimal funksiyalar dövlətçiliyin tarixi inkişafının bütün dövrlərində hər bir dövlətin qarşısında duran iki əsas vəzifənin həyata keçirilməsi ilə bağlı olan funksiyalardır. Həmin vəzifələrə aiddir: 1) azadlığın, təhlükəsizliyin və mülkiyyətin təmin edilməsi (hüquqi funksiya); 2) kommunikasiyalar sisteminin yaradılması. Onların fikrincə, dövlətin tarixi inkişafı prosesində həmin funksiyaların təkamülü dövlətin azadlığın institusional forması kimi çıxış etməsinə dəlalət edir. Düzdür, tarixi baxımdan inkişaf etməmiş və ya müasir avtoritar dövlətlərdə azadlıq, təhlükəsizlik və mülkiyyət hüquqi dövlət ölçülərinə görə yetərincə təmin edilmir. Lakin buna baxmayaraq, elə bir dövlət yoxdur ki, azadlığı, təhlükəsizliyi və mülkiyyəti müəyyən qaydada təmin etməsin. Azadlığın olmaması hakimiyyətin antidövlət xarakterli, yəni zorakı xarakterli olması deməkdir. Yəni dövlətin mövcudluğu, hər bir halda, azadlığın bu və ya digər dərəcədə təmin edilməsini ehtiva edir. Müəyyən ərazi daxilində təşkil olunan antrop birliyin (insan birliyinin) idarə olunmasını təmin edən suveren hakimiyyətin mövcudluğu kommunikasiya sisteminin yaradılması deməkdir. Belə bir sistem dövlətin bütün ərazisini və bütün cəmiyyəti əhatə edir. Dövlətin bu əhatədə kommunikasiya sistemini yaratması ictimai münasibətlərin azad subyektləri tərəfindən cəmiyyəti 332 Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|