Qarabağda həlak olmuş şə
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
ilqar Məmmədov siyalanna, daxili suverenlik funksiyalarını isə daxili təhlükəsizlik, ədalət məhkəməsi və vətəndaşlıq vəziyyətinin qeydə alınması funksiyalarına bölür. O,
suverenliyin həyata
keçirilməsi funksiyalarının tərkib hissəsi kimi sırf siyasi funksiyaları da fərqləndirir, siyasi funksiyaları isə üç hissəyə: siyasi institutların fəaliyyətinin təmin edilməsi, ictimai təşkilatlarla və institutlarla qarşılıqlı əlaqənin qurulması, ictimaiyyətin siyasi məqsədlər barədə məlumatlandırılması funksiyalarına bölür. Müəlliflərin çoxundan fərqli olaraq V.İ.Vlasov dövlətin hər hansısa bir funksiyasından danışarkən həmin anlayışı cəm şəklində işlədir. Məsələn, «iqtisadi funksiya» əvəzinə «iqtisadi funksiyalar»dan bəhs edir. Bununla da o, bir növ əsas və qeyri-əsas funksiyalar bölgüsündən istifadə edərək adını çəkdiyi hər bir funksiyaya kompleks sistem kimi yanaşır. Buna görə də, iqtisadi funksiyanı «iqtisadi funksiyalar» və yaxud sosial funksiyanı «sosial funksiyalar» adlandırır. İqtisadi funksiya. Dövlətin təşəkkül tapdığı ilk dövrlərdən başlayaraq onun fəaliyyət istiqamətlərindən biri də iqtisadi münasibətlərin tənzimlənməsinə yönəlmişdir. Sonrakı inkişaf dövrlərində də dövlətin iqtisadi fəaliyyəti onun mövcudluğunu təmin edən mühüm amillərdən olmuşdur. Odur ki, döviətin iqtisadi fəaliyyəti onun əsas və daimi funksiyalarından biri hesab olunur. Dövlətin iqtisadi funksiyası cəmiyyətin iqtisadi həyatına dövlət tərəfindən idarəetmə təsirlərinin göstərilməsində ifadə olunur. İdarəetmə dedikdə, iqtisadi fəaliyyətin lazımi istiqamətə yönəldilməsi, bu sahə ilə əlaqədar dövlətin məqsəd və vəzifələrinin həyata keçirilməsi, gözlənilən nəticələrin əldə olunması məqsədi ilə iqtisadi proseslərə, münasibətlərə və obyektlərə təsiretmə forması başa düşülür, iqtisadiyyatın dövlət tərəfindən idarə olunması cəmiyyətin idarə olunması sisteminin mühüm tərkib hissəsi olmaqla, müvafiq hakimiyyət orqanları vasitəsilə həyata keçirilir. Dövlətin qanunvericilik, icra və məhkəmə orqanları iqtisadiyyatın idarə olunmasında bilavasitə və dolayı yolla iştirak edir. Dövlət orqanlarının iqtisadiyyatın idarə olunmasında iştirak dərəcəsi, daha çox, dövlətin tipindən, idarəetmə formasından və siyasi rejimdən asılıdır.
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi İqtisadi fəaliyyət prinsipləri, iqtisadiyyatın tənzimlənməsi qaydaları əsasında həyata keçirilən iqtisadi funksiya dövlətin iqtisadi siyasəti ilə müəyyənləşir. Dövlətin iqtisadi siyasəti isə, döviətin inkişaf səviyyəsindən, konkret ictimai-tarixi şəraitdən, cəmiyyətin hakim ideologiyasından asılı olaraq müxtəlif xarakterdə, istiqamətdə və məzmunda təzahür olunur. Elmi ədəbiyyatda sosial-iqtisadi proseslərin idarə olunmasının, iqtisadi münasibətlərin tənzimlənməsinin iki əsas tipindən danışılır. Onlardan biri mərkəzləşdirilmiş planlaşdırmaya və idarəetməyə əsaslanan inzibati-amirlik sistemi, digəri isə iqtisadi üsul və metodlara əsaslanan sistemdir. İqtisadiyyatın tənzimlənməsinin bu və ya digər tipi konkret ictimai-tarixi faktorlardan, iqtisadi sistemin, həmçinin hakimiyyətin xarakterindən asılı olaraq formalaşır. Məsələn, SSRİ-də iqtisadiyyatın idarə olunması inzibati-amirlik üsullarına əsaslanırdı. Bu, dövlət mülkiyyətinin və ictimai mülkiyyətin əsas götürüldüyü iqtisadi sistemin və xüsusi- çiliyin əlehinə yönəlmiş sosialist cəmiyyətinin formalaşması ilə bağlı idi. Sovet hakimiyyəti dövründə dövlət nəinki bütövlükdə cəmiyyət miqyasında iqtisadiyyatı bilavasitə idarə edən, təsərrü- fatçılığı nizamlayan mərkəz, hətta ayrı-ayrı istehsal özəkləri səviyyəsində təsərrüfat proseslərini tənzimləyən nəhəng bir təşkilat kimi fəaiiyyət göstərirdi. Dövlət, əhalinin işiə təmin edilməsindən, məişət qayğılarından tutmuş, qlobal problemlərin həllinə kimi bütün məsələləri direktiv qaydada həll etməyə çalışırdı. İqtisadi üsul və metodlarla əsaslanan sistem liberal dəyər və prinsiplərlə tənzimlənən bazar iqtisadiyyatının hakim olduğu ölkələrdə formalaşmışdır. A.Smit və I.Bentam tərəfindən inkişaf etdirilmiş liberal konsepsiyaya görə, dövlət iqtisadi münasibətlərə müdaxilə etməməli, müikiyyəti, müqavilə azadlığını, mövcud istehsal münasibətlərini qorumaqla yalnız keşikçi funksiyasını həyata keçirməii, bir söziə «minimal dövlət» kimi fəaliyyət göstərməlidir. Klassik nəzəriyyə tərəfdariarı dövlətin makroiqtisadi səviyyədə istehsalın həcminə, məşğulluq səviyyəsinə müdaxiləsini də məqsədəuyğun hesab etmiriər. Kapitalist dövlətlərində
ilqar Məmmədov iqtisadiyyatın idarə olunması bir müddət həmin ideyalar əsasında həyata keçirilmişdir. Lakin bu nəzəriyyə getdikcə artan sosial gərginliyin, işsizliyin aradan qaldırılmasına, məşğulluğun və sosial ədalətin təmin edilməsinə kömək edə bilməmişdir. Nəticədə də, iqtsadiyyatın idarə olunması sahəsində yeni üsul və metodların tətbiq edilməsinə zərurət yaranmış və dövlətin iqtisadi münasibətlərə aktiv müdaxiləsini tələb edən ideyalar inkişaf etmişdir. 1929-1933-cü illərdə kapitalist ölkələrində baş vermiş böyük iqtisadi böhran bazar iqtisadiyyatının tənzimlənməsi ilə bağlı klassik nəzəriyyənin bir sıra müddəalarının yeni şəraitdə yararsız olduğunu əyani surətdə sübuta yetirdi. Beləliklə, böhranın aradan qaldırılması və iqtisadi sistemin qorunub saxlanması məqsədi ilə iqtisadiyyata və sosial münasibətlərə dövlətin aktiv müdaxiləsi dövrü başladı. Bu dövrdə minimal dövlət konsepsiyası sosial dövlət konsepsiyası ilə əvəz olunmuşdur. XX əsrin 30-cu illərində C.Keyns bazar iqtisadiyyatı şəraitində cəmiyyətin iqtisadi həyatına dövlətin müdaxiləsinin nəzəri əsaslarını hazırlamaqla sübut etdi ki, dövlət tələb səviyyəsinə təsir göstərməklə bütünlüklə iqtisadiyyatı tənzimləyə bilər. C.KeynsIn fikrincə, iqtisadi inkişafı təmin etmək üçün tələbi formalaşdıran və milli gəliri artıran amillərə dövlətin təsir göstərməsi kifayətdir. Əməli cəhətdən bu ideyanı reallaşdırmaq üçün gəlirlər, istehlak, yığım, istehsalın miqyası, investisiya kimi makroiqtisadi göstəricilərin qarşılıqlı əlaqəsi də nəzərə alınmalıdır. Keyns belə bir nəticəyə gəlmişdir ki, səmərəli tələbi və tam məşğulluğu təmin etmək üçün dövlət fəal büdcə-maliyyə siyasəti həyata keçirməlidir. iqtisadi ədəbiyyatda dövlət tənzimlənməsinin Keyns modeli aşağıdakı istiqamətlərdə müəyyənləşdirilmişdir: 1.
bölüşdürülməsi. 2.
Dövlət müəssisələrinin və qarışıq müəssisələrin yaradılması hesabına sahibkarlığın geniş dövlət sektorunun yaradılması. 3.
yumşaltmaq, mllll məhsulun yüksək artım sürətinə nail olmaq və məşğulluğun səmərəli səviyyəsini təmin etmək üçün büdcə-ma- 338 Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|