Qarabağda həlak olmuş şə
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
ilqar Məmmədov əsas tərkib hissəsidir. Maliyyə sistemi pul vasitələri fondlarının bölgüsü, təkrar bölgüsü və istifadəsi ilə əlaqədar yaranan münasibətləri əhatə etməklə, həm də iqtisadi münasibətlərlə üzvi vəhdət təşkil edir. Maliyyə dövlətin iqtisadi siyasətinin həyata keçirilməsində fəal rol oynayır və eyni zamanda da istehsalın inkişafına birbaşa təsir göstərir. Maliyyə sisteminə daxil olan maliyyə həlqələrinə dövlət büdcəsi və müxtəlif dairələrin büdcəsi, dövlətin valyuta ehtiyatları, idarə, müəssisə və təşkilatların pul fondları və s. aiddir. Həmin həlqələrdən biri kimi çıxış edən dövlət büdcəsi iqtisadiyyatın tənzimlənmə vasitəsi olmaqla dövlətin iqtisadi vəzifələrinin həyata keçirilməsinin maddi əsasını təşkil edir. Dövlət büdcəsinin gəlirlərinin əsas hissəsi məhz vergi və rüsumlardan təşkil olunur.
Maliyyə və vergi sisteminin iqtisadiyyatın tənzimlənməsində xüsusi rola malik olmasını əsas götürərək bəzi nəzəriyyəçilər dövlətin əsas funksiyaları sırasına maliyyə, vergi tutma funksiyalarını da daxil edirlər. Lakin tədqiqatçıların əksəriyyəti onları iqtisadi funksiyadan ayırmır. Hesab edirik ki, bu daha düzgün mövqedir. Odur ki, iqtisadi funksiyanı əsas funksiya, maliyyə və vergi tutma funksiyalarını isə qeyri-əsas funksiyalar kimi qəbul etmək olar. İqtisadiyyatın inkişaf etməsi üçün dövlət iqtisadiyyatın prioritet sahələrinə, təsərrüfatçılıq sisteminin strateji baxımdan mühüm və sosial əhəmiyyətli həlqələrinə dəstək verir, müəyyən tədbirlər görür, mülkiyyət formalarını mühafizə edir, azad iqtisadi fəaliyyətə təminat yaradır, xarici iqtisadi əlaqələrin qurulması və inkişaf etdirilməsində aktiv iştirak edir, vergi sistemini müəyyənləşdirir, istehsal olunan məhsulların keyfiyyətinə, vətəndaşların və hüquqi şəxslərin sahibkarlıq fəaliyyətinə nəzarət edir. Dövlət, həm də makroiqtisadi səviyyədə inkişaf proqramını işləyib hazırlayır, bu məqsədlə elm və sənaye sahəsində aparılan tədqiqatları maliyyələşdirir, istehsalın stimullaşdırılması ilə bağlı müəyyən işlər görür. İqtisadiyyatın dövlət sektoru sahəsində isə dövlətin özü bilavasitə maddi nemətlərin, xidmətlərin istehsalçısı, istehsal vasitələrinin mülkiyyətçisi kimi çıxış edir.
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi Sosial funksiya. Müasir demokratik dövlətin sosial funksiyası sosial hüquqların tanınması və həmin hüquqlar vasitəsilə vətəndaşlar üçün layiqli həyat səviyyəsinin və sosial müdafiənin təmin edilməsindən ibarət olmaqla qorxudan və ehtiyacdan azad insan şəxsiyyəti idealının reallaşmasına xidmət edir. Bu isə, fərdin və onun ailəsinin sağlam və firavan yaşaması üçün qidaya, daimi yaşayış yerinə, tibbi xidmətə olan ehtiyacların və digər zəruri sosial tələbatların ödənilməsi, həmçinin insan qocalıq, işsizlik, əlillik və bir sıra digər səbəblərdən yaşamaq üçün zəruri olan vasitələri özü əldə edə bilmədikdə onun dövlət tərəfindən təmin olunması deməkdir. Sosial funksiya klassik liberalizm dövründən sonra demokratik dövlətlərdə dövlət paternalizminin güclənməsi və sosial dövlət ideyasının reallaşması nəticəsində inkişaf etmişdir. Hüquqi sosial dövlətin formalaşması isə inqilablarla, sosial konfliktlərlə müşayiət olunan çətin bir yol keçmişdir. Bir xeyli müddət sosial problemlərin həll edilməsi ilə bağlı xüsusi dövlət proqramlarının olmaması və ya həmin sahə ilə əlaqədar dövlət fəaliyyətinin həddindən artıq aşağı səviyyədə olması Qərb ölkələrində sosial hüquqlar uğrunda mübarizəni gücləndirmiş və son nəticədə bu hüquqlar, əsas hüquq və azadlıqlar kimi qəbul olunaraq dövlətin üzərinə öz vətəndaşlarına münasibətdə bir sıra öhdəliklər qoymuşdur. Sosial hüquqlar inkişaf etmiş kapitalist ölkələrində islahatlar yolu ilə qanunvericiliyə daxil edilmiş və onların reallaşması mexanizmi formalaşmışdır. Məsələn, 1900-1914-cü illərdə İngiltərədə həyata keçirilən islahatlar dövlətin sosial funksiyasının inkişafına yönəlmişdir. Həmin islahatlar pensiya haqqında, əmək haqqının minimum səviyyəsi haqqında, işsizliyə, xəstəliyə görə sığortalanma haqqında, əmək təhlükəsizliyinin və gigiyenasının yaxşılaşdırılması haqqında, səhiyyə xidmətinin yaxşılaşdırılması haqqında qanunların qəbul edilməsi ilə müşayiət olunmuşdur. İslahatlardan bir müddət əvvəl isə həmkarlar ittifaqlarının fəaliyyəti dövlət tərəfindən rəsmən tanınmışdır. XIX əsrin sonlarında Almaniyada da sosial problemlərin həll edilməsi məqsədi ilə bir sıra qanunvericilik aktları qəbul olunmuşdur. Həmin dövrdə Almaniyanın kansleri olmuş Bismark bunun əsas təşəbbüskarı idi. 343
ilqar Məmmədov O, hesab edirdi ki, aşağıdan gələn tələblərdən bir qisminin təmin edilməsi əhalinin dövlətə inamını artıracaq və insanlar onu öz himayədarları kimi qəbul edə biləcəklər. Beləliklə, İslahatların həyata keçirilməsi nəticəsində tədricən Qərbdə hüquqi sosial dövlətlər formalaşmışdır. İkinci Dünya müharibəsindən sonra sosial dövlətin meydana gəlməsi ilə, hüquqi dövlətçiliyin inkişafının yeni bir mərhələsi başlamışdır. Klassik liberalizm dövründə mövcud olan hüquqi dövlətdən fərqli olaraq hüquqi sosial dövlət bazar iqtisadiyyatı şəraitində sosial sahənin inkişaf etdirilməsi və insanların firavan- lığı üçün şərait yaradır. Tədqiqatçıların fikrincə, sosial sahənin inkişafı və vətəndaşların rifahının yaxşılaşdırılması, onlara firavan həyat şəraitinin yaradılması aşağıdakı əsas amillərlə bağlıdır; 1)
edilməsi; 2)
inkişaf etmiş hüquq sisteminin mövcud olması; 3)
azad iqtisadi fəaliyyətə, azad rəqabətə və sosial ədalətə əsaslanan bazar iqtisadiyyatının olması; 4)
intellektual və əmək potensialının azad şəkildə reallaşması imkanının yaradılması; 5)
dəyişikliklərində vətəndaşların çox hissəsi üçün yüksək həyat səviyyəsinin təmin olunmasına və əhalinin daha zəif, aztəminatlı qruplarına ünvanlı köməyə yönəlmiş ardıcıl, aktiv sosial siyasətin həyata keçirilməsi; 6)
mülkiyyətçisi üçün müəyyən sosial strukturun təmin edilməsi; 7)
hakimiyyətin bütün səviyyələrində idarəetmə qərarlarının hazırlanması və sosial ekspertizasında cəmiyyətin məhsuldar qüvvələrinin iştirakı üçün əlverişli şəraitin yaradılması; 8)
sosial-iqtisadi və əmək sazişlərinin nizamlanmasında sosial həmrəyliyin əldə olunmasının, işəgötürənlə işçinin və dövlət maraqlarının balanslaşdırılması mexanizmi kimi sosial tərəfdaşlığı reallaşdıran hüquq və təminatlar sisteminin mövcud olması; 344
Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|