Qarabağda həlak olmuş şə
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi
- Волгин H.A., Гриценко H.H., Шарков Ф.И.
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi liyyə, kredit-maliyyə tənzimlənməsindən geniş istifadə olunması. Elmi ədəbiyyatda sosial-iqtisadi proseslərin tənzimlənməsinin müxtəlif modellərindən bəhs olunur. Belə hesab olunur ki, onlardan sosial iqtisadi proseslərin bazar və dövlət vasitəsilə birgə tənzimlənməsinə əsaslanan Çin modeli, qarışıq iqtisadiyyata əsaslanan İsveçrə modeli, habelə öz tənzimlənmə xüsusiyyətləri ilə seçilən alman və Avstriya modelləri daha geniş yayılmışdır. Təcrübə göstərir ki, dövlətin müdaxiləsi olmadan inhisarçılı- ğın artması, inflyasiyanın güclənməsi və işgüzar fəallığın aşağı səviyyəyə düşməsi ilə bağlı problemləri həll etmək mümkün deyil. Digər tərəfdən, cəmiyyətdə gəlirlərin yalnız bazar mexanizmi vasitəsilə bölünməsi sosial ədaləti və sosial müdafiəni təmin etməyə imkan vermir. Odur ki, həmin sahələr üzrə dövlətin sosial-iqtisadi proseslərə müdaxiləsi zəruridir. Bu zaman, əsas problem dövlətin iqtisadiyyata müdaxiləsinin optimal həddini müəyyənləşdirməkdən ibarətdir. Optimal müdaxilə həddi bütün ölkələr üçün eyni ola bilməz. Bu, hər bir ölkənin iqtisadi inkişaf səviyyəsindən, sosial-iqtisadi şəraitdən asılıdır. Hər bir halda dövlət iqtisadi inkişaf strategiyasını müəyyənləşdirir və cəmiyyətin inkişaf modeli işlənib hazırlanır. Dövlətin hazırladığı iqtisadi inkişaf strategiyası iqtisadiyyata müdaxilənin həddini müəyyənləşdirir. Dövlət iqtisadiyyatın inkişaf strategiyasını formalaşdırarkən xarici ölkələrin təcrübəsindən də istifadə edir. Yəni digər ölkələrdə uğurla həyata keçirilmiş model mənimsənilir və tətbiq olunur. Beləliklə, bazar iqtisadiyyatı şəraitində iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi həm dövlət, həm də qeyri-dövlət sektorlarını əhatə etməklə inzibati (birbaşa) və iqtisadi (dolayı) üsullarla həyata keçirilir. iqtisadiyyatın dövlət tərəfindən tənzimlənməsinin inzibati (birbaşa) üsullarına aşağıdakılar aid edilir; 1)
2)
dövlət mülkiyyətinin idarə olunmasının tənzimlənməsi; İqtisadi nəzəriyyə. Dərslik. Bakı, 1999, s. 451-452. 339
ilqar Məmmədov 3)
dövlət mülkiyyəti formasına aid olan müəssisələrin idarə olunması; 4)
5)
investisiyanın tənzimlənməsi; 6)
kreditlərin və subsidiyaların verilməsi; 7)
kvotalaşdırma və iisenziyalaşdırmanın həyata keçirilməsi; 8)
ətraf mühitin mühafizə olunması ilə bağlı tədbirlərin həyata keçirilməsi. İqtisadiyyatın dövlət tərəfindən tənzimlənməsinin iqtisadi (dolayı) üsullarına isə bilavasitə iqtisadi xarakterli üsuliar aid edilir. Həmin üsullara həm dövlət büdcəsi, vergi sistemi, amortizasiya siyasəti, bank rezervi və faizinin ölçüsünün tənzimlənməsi, tarif-qiymət tənzimiəməsi vasitəsilə iqtisadiyyatın tənzimlənməsi, həm də proqnozlaşdırma, planlaşdırma, pul siyasətinin həyata keçirilməsi və pul kütləsinin tənzimlənməsi, antiinflyasiya siyasəti və s. aiddir. İqtisadiyyatın dövlət tərəfindən tənzimlənməsində «inzibati üsullarla yanaşı sosial yönümlü dövlətin iqtisadi inkişafın keyfiyyət göstəricilərinin yaxşılaşmasına istiqamətlənmiş fəaliyyəti: xalqın həyat səviyyəsinin və keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması, işçilərin peşə qabiliyyətinin hərtərəfli inkişaf etdirilməsi, istehlak mallarının keyfiyyəti və təhlükəsizliyi üzərində nəzarət, istehlakçıların hüquqlarının müdafiə olunması, ətraf mühitin mühafizəsi, ekologiya və s. də ön plana keçir».'' İqtisadiyyatın dövlət tərəfindən tənzimlənməsinin iqtisadi üsulları içərisində fiskal siyasət xüsusilə mühüm yer tutur. Fiskal siyasət dövlət xərcləri və vergi ilə bağlı tənzimləmə sistemini ehtiva edir. Fiskal siyasət, hər şeydən əvvəl, büdcə vasitəsinin yaranması və istifadə edilməsi ilə bağlı dövlətin həyata keçirdiyi maliyyə tədbirlərini əhatə edir. Dövlətin öz xərclərini maliyyələşdirmək, maddi baxımdan özünü təmin etmək məqsədilə formalaşdırdığı fiskal mexanizmlər vergilərin yaranmasına səbəb olmuşdur. 'Волгин H.A., Гриценко H.H., Шарков Ф.И. Социальное государство. М.,
2004, S.
254. 340 Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi Vergilər qanunvericiliyə uyğun olaraq fiziki və hüquqi şəxslərdən məcburi qaydada tutulan vasitələrdir. Vergilərin tutulması yalnız iqtisadi deyil, həm də hüquqi xarakterli hadisədir. Belə kl, vergi münasibətləri, vergilərin tutulması vergi qanunvericiliyi ilə müəyyənləşir. Məcburi ödəniş bilavasitə vergi sisteminə daxil edildikdə və qanunvericilik aktı ilə müəyyənləşdikdə vergi ödənişi statusu almış olur. Bundan fərqli olaraq, qeyrl-vergi ödənişləri dövlətin vergi sisteminə daxil deyil və onlar digər qanunvericilik aktları ilə müəyyənləşir. Elmi ədəbiyyatda vergi ilə yığım və rüsumların fərqləndirilməsinə xüsusi diqqət verilir. Tədqiqatçılar göstərirlər kl, vergi, yığım və rüsum anlayışları arasında nəzəri xarakterli fərqlər mövcuddur. Belə ki, «vergilər əvəzi ödənilmədən həyata keçirilən ödənişlərdir. Yığım və rüsumlar İsə dövlət və yerli orqanlar tərəfindən qanunla müəyyən edilmiş müəyyən xidmətlərin göstərilməsi və ya müəyyən hüquqların verilməsi ilə əlaqədar tutulur. Onların tutulmasında əsas məqsəd dövlət orqanlarının bu və ya digər funksiyaları yerinə yetirərkən çəkdikləri xərclərin ödənilməsini təmin etməkdir. Yığım hər hansı bir fəaliyyətin həyata keçirilməsi müqabilində tutulan vasitələrdir. Rüsumlar vətəndaş və ya təşkilatlardan dövlət orqanları ilə hər hansı bir fəaliyyətin həyata keçirilməsi müqabilində tutulan vasitələrdir».'' Yığımlara satış mərkəzlərində (bazarlarda, yarmarkalarda) satış fəaliyyəti ilə məşğul olan fiziki şəxslərdən alınan vəsaitləri, rüsumlara isə gömrük
rüsumlarını, notariat əməliyyatlarının həyata
keçirilməsinə, məhkəmələrdə iddia əsasında mülki işə baxılmasına görə ödənilən rüsumları misal göstərmək olar. Verginin dövlət üçün nə dərəcədə əhəmiyyət kəsb etdiyini müəyyənləşdirmək üçün vergi almadan onun mövcud ola bilməməsini söyləmək yetər. Vergilərin ümumi xarakteri büdcə sistemi ilə şərtlənir. Büdcənin özü isə dövlətin maliyyə sisteminin ‘'Məmmədov F.Ə., Musayev A.F., Sadıqov M.M., Rzayev Z.H., Kəlbiyev Y.A. Vergitutmanın nəzəri və metodoloji əsasları. Bakı, 2001, s. 36.
Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|