Qarabağda həlak olmuş şə
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
ilqar Məmmədov salınan siyasi hakimiyyət olmasına xüsusi önəm verirlər. Onlar belə hesab edirlər ki, dövlət, hakimiyyətin hüquqla bağlı olduğu və məhdudlaşdırıldığı dərəcədə dövlətdir. Müasir hüquq ədəbiyyatında libertar nəzəriyyənin mövqeyi getdikcə möhkəmlənməkdədir. Libertar konsepsiya hal-hazırda nəzəriyyəçilər tərəfindən aktual konsepsiyalardan biri kimi qəbul edilir.
Dövlətin izah edilməsində klassik yanaşmadan çıxış edənlər onu üç element: ərazi, əhali və siyasi hakimiyyət elementləri əsasında şərh etməyi daha düzgün və məqsədəuyğun hesab edirlər. Klassik yanaşmadan çıxış edən tədqiqatçıların fikrincə, dövlət ərazidən, əhalidən və siyasi hakimiyyətdən ibarət bir quruluşdur. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsində də bu yanaşmaya daha çox üstünlük verilir. Müasir qərb elmində maraqla qəbul olunan yanaşmalardan biri də texniki-kibernetik yanaşmadır. XX əsrin 60-cı illərindən ABŞ-da inkişaf etmiş texniki-kibernetik yanaşma postindustrial cəmiyyətin inkişaf tendensiyalarının nəticəsi hesab olunur. Pos- tindustrializm nəzəriyyəçiləri postindustrial cəmiyyətin inkişafını texnoloji təkamüllə və elmi biliklərin xüsusi inkişafı ilə əlaqələndirirlər. Bu İsə, öz növbəsində, başqa bir nəzəriyyənin-informa- slon cəmiyyət konsepsiyasının İnkişaf etməsinə səbəb olmuşdur. Texniki-kibernetik yanaşma dövləti sistem nəzəriyyəsinə uyğun olaraq fəaliyyət göstərən abstrakt bir sistem, yəni bir maşın kimi izah edir. Bu yanaşma sinfi və ümumsosial məsələləri tamamilə kənarda qoyur.
İnformasion cəmiyyət konsepsiyası «informasiyanı istehsal proseslərində və istehsal vasitələrində özünə yer alan substansiya klml yox, birbaşa istehsaldakı qüvvənin özü kimi»’^ şərh edir. Nəticədə də, dövlət İnformasiyanın çıxış-qayıdış əlaqələrini əks etdirən sistem kimi izah edilir. Bu konsepsiyaya görə, infor- *
* Новая постиндустриалиая волна на западе. Антология. М., 1999,
S. 37.
156 Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi masiya daxil olduqdan sonra reseptorlarda dəyişikliklərə məruz qalır, daha sonra İdarəetmə ilə bağlı qərarlar qəbul edilir (misal üçün, qanunların və digər aktların qəbul edilməsi və s.). Yeni informasiyaların qəbul edilməsi nəticəsində isə növbəti dövriyyə başlayır. Beləliklə, dövlətin nə olduğunu izah etmək, mahiyyətini açmaq üçün yaradılmış bütün bu konsepsiyalar və onların əsasında duran yanaşmaları təhlil edərkən məlum olur ki, bu cür müxtəliflik mürəkkəb fenomen olan dövlətə aid hadisələrdən hansısa birinə və ya bu hadisələrdən bir qisminə daha çox diqqət verilməsi, digər hadisələrin isə kölgədə qalmasından irəli gəlir. Kelzenin özü bu problemlə bağlı yazırdı kl, «dövlət» anlayışının nə məna verdiyini müəyyənləşdirərkən yaranan çətinlik və mürəkkəblik bu terminin izah edilməsi zamanı həddindən çox hadisənin nəzərə alınması və onların hamısının dövlət hadisələri kimi qəbul edilməsi İlə daha da artmışdır. Bununla bərabər, həmin termin bəzən çox geniş mənada, bir sıra hallarda İsə dar mənada işlədilir kl, bu da öz növbəsində əlavə çətinliklər yaradır. Nəzərə almalıyıq ki, ümumbəşəri planda dövlət, cəmiyyətin sadədən mürəkkəbə doğru İnkişafına uyğun olaraq obyektlvləş- mlş, İnkişaf etmişdir. Dövlətin inkişafı bütövlükdə ictimai inkişafla əlaqəli olmuş və bu prosesə daim dəyişən sosial, mədəni, mənəvi, dini, milli və digər faktorlar ciddi təsir göstərmişdir. Dövlətin inkişafı ilə bərabər onun məqsəd və vəzifələrində, hakimiyyətin təşkili və həyata keçirilməsinin üsul və vasitələrində, strukturunda və funksiyalarında da dəyişikliklər baş vermişdir. Buna müvafiq olaraq da dövlət haqqında, onun cəmiyyətdəki rolu, təyinatı haqqında təsəvvürlər də dəyişmişdir. Müasir mənada başa düşdüyümüz dövlət də tədricən formalaşmış, bu prosesin gedişində dövlət institutlarının şaxələnməsl və təkmilləşməsi baş vermişdir. Bütün bu proseslər və mürəkkəbliklər isə təbii ki, həm də dövlət haqqında təsəvvürlərin, baxışların bir-birindən fərqlənməsinə təsir göstərmiş, müəyyən məhdudlaşdırıcı amillər isə dövlət haqqında yaradılan nəzəriyyələrdə natamamlığın, birtə- rəfliliyln yaranmasına səbəb olmuşdur. V.N.Xropanyuk tanınmış
ilqar Məmmədov hüquqşünas alim Şerşeneviçin fikrinə istinadən yazır ki, dövlətə verilən tərifdə tarixi gerçəklik və dövlətin bütün tarixi təzahür formaları nəzərə alınmalı və bu tərif dövlət nədir sualına cavab verə bilməlidir. Odur ki, dövlət anlayışı üzərində düşündüyümüz zaman onu müasir reallığa uyğun dərk etməklə yanaşı sivilizasiyanın ən mühüm nailiyyətlərindən olan bu fenomenin tarixi inkişafının bütün dövrlərində özünə yer almış dayanıqlı və sabit xüsusiyyətlərini, əlamətlərini də nəzərə almalıyıq. Həmin xüsusiyyətlərin və əlamətlərin nəzərə alınması tarixi inkişafın müxtəlif mərhələlərində, ayrı-ayrı regionlarda mövcud olmuş kütləvi siyasi hakimiyyəti daha obyektiv və hərtərəfli şəkildə xarakterizə etməyə, dövlət hadisəsinin vacib cəhətlərinin, onun özünə im- manent olan xassələrin müəyyənləşməsinə, dövləti digər təşkilatlardan fərqləndirməyə və ümumbəşəri kontekstdə açıqlanmasına imkan yaradır. Onların bir çoxu siyasi-hüquqi fikir tarixinin ayrı-ayrı dövrlərində formalaşmış təlimlər, konsepsiyalar tərəfindən üzə çıxarılmışdır. Bəziləri siyasi-hüquqi fikrin inkişafının ilk mərhələlərindən öyrənilməyə başlanmış və həmişə diqqət mərkəzində olmuş, bəziləri isə yalnız müəyyən dövrlərdə aktuallaş- mışdır. Məsələn, ümumi rifahın və ədalətin təmin edilməsi hələ lap qədim dövrlərdən dövlətin əsas cəhətlərindən biri hesab olunur. Dövlət hakimiyyətinin zəifi güclünün zorundan, yetimi, dulu, köməksiz vəziyyətdə olanları ədalətsizlikdən qorumaq üçün mövcud olması ilə bağlı təsəvvürlər bütün cəmiyyətlərdə özünə yer almışdır. Lakin ədaləti təmin etməyə təyinatlı olan hakimiyyətin təşkili və ədalətin təmin edilməsi mexanizmi məsələsinə münasibət hər yerdə və hər zaman eyni olmamışdır. Qədim dövrlərdə və orta əsrlərdə şərq ölkələrində belə təsəvvür edilirdi ki, cəmiyyətdə ədalətin təmin edilməsi birbaşa hökmdarın iradəsindən asılıdır. Bu cür təsəvvürlər şərq ölkələrinin bir çoxunda ictimai şüurdan hələ də tam silinməmişdir. Səlcuq sultanlarının vəziri olmuş Nizaməlmülk uzun əsrlər boyu formalaşmış ənənələrdən, təsəvvürlərdən çıxış edərək yazırdı ki, dövlət də, rəiyyət də yalnız şahındır və ona məxsusdur. Anarxiyanın, özbaşınalığın anti-
Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|