keladi. Masalan: taklif qilmoq, javob bermoq, ruxsat etmoq, g’olib
hisoblanmoq. Ko‘makchi fe‘llar ushbu doiradagi fe‘llar etakchi fe‘llarga birikib,
ularga qo‘shimcha ma‘no yuklab keladi. Masalan:
o’qib bo’lmoq, yozib bo’lmoq,
yozib olmoq, o’qib olmoq, o’qib yurmoq, yoza olmoq, o’qiy olmoq, yoza
turmoq.
To‘liqsiz fe‘llar ushbu fe‘llar fe‘l va fe‘l bo‘lmagan so‘zlarga qo‘shilib kelib,
yordamchi vazifalarda qo‘llanib keladi. Ushbu guruhdagi ‖
edi, ekan, emish, emas,
esa‖ to‘liqsiz fe‘llari o‘z xususiyatlarini yig‘ishtirib, zidlov bog‘lovchilari guruhiga
ko‘chib o‘tgan.
O‘zbek tili fe‘l so‘z turkumining eng ahamiyatli jihati shundan iboratki, hech
qachon affiksasiya usuli bilan fe‘ldan fe‘l yasab bo‘lmaydi.
О‗tgan, hozirgi va kelasi zamonlarining har biri mahsus grammatik shakllar
orqali ifodalanishini yuqorida kо‗rib chiqdik. Ammo bir zamon shaklining boshqa
bir zamon shakliga xos ma‘noda qо‗llanishi ham uchrab turadi.
Ushbu hodisa
ma‘lum uslub talabi bilan sodir bо‗ladi. Harakatning qaysi zamonga oidligi esa
umumiy holatdan sezilib turadi.
O‗tgan, hozirgi va kelasi zamon ma‘nolarining har
biri maxsus shakl orqali
ifodalanishini yuqorida ko‗rsatdik. Ammo bir zamon shaklining boshqa zamon
shakliga xos ma‘noda qo‗llanishi ham uchrab turadi. Bu hodisa ma‘lum
uslub
talabi bilan bo‗ladi. Harakatning qaysi zamonga oidligi esa umumiy holatdan
sezilib turadi.
Yaqin o‗tgan
zamon shakli -di kelasi va hozirgi zamon ma‘nolarida
qo‗llanishi mumkin.
Hozir qorong‘uda qayoqqa bordig-u, nimayam qildik
(qayoqqa boramiz-u, nimayam qilamiz).
Hozirgi zamon fe‘linining kelasi zamonga oid harakatni ifodalash uchun
qo‗llanishi asosan
ket, bor, yubor, boshla kabi fe‘llar doirasida uchraydi:
Bularni
sayohatga yuboryapmiz. Biz o‘qishga ketyapmiz. Bugun terimni boshlayapmiz.
Hozirgi zamon shaklining o‗tgan zamonga
oid harakatni ifolash uchun
qo‗llanishi: Kecha dalada chunonam ketmon chopyaptiki. Bir kuni darchani
buzaman deb bolta ko‘tarib kelayotibdi.
