464
Qo’shma
tadbirkorlik
faoliyati
tashqi
iqtisodiy
faoliyatning
murakkabrog’i bo’lib, chetdagi sherik bilan ishlab chiqarish quvvatiga ega
bo’lishi va uning mahsulotini o’sha yerda sotishga qaratiladi. Qo’shma
tadbirkorlik nahmunalarini O’zbekiston misolida ko’rishimiz mumkin:
«Zarafshon-Ng’yumont» (AQSH bilan)
«O’z DEU avto» (Janubiy Koreya bilan)
«Mersedes
bents»
kompaniyasining
Xorazmdagi
Qo’shma
avtomabilsozlik korxonasi (Germaniya bilan) va boshqalar.
CHet mamlakatlar bozorida faoliyat ko’rsatishning to’la shakli
to’g’ridan-to’g’ri investitsiyalashdir. Oldingi ikki usulda ish to’tib ma’lum
tajribaga ega bo’lgandan yuqori foydalilik aniqlangandan so’ng,
bevosita
ishlab chiqarishni tashkil etish yo’li bilan shu mamlakat bozorida ma’lum
o’rinni egallash maqsadida investitsiyani qo’lashga o’tiladi.
4. Kapital xalqaro migratsiyasi va transmilliy korporatsiyalar. Kapital
migratsiyasi uni ayrim olingan mamlakat milliy oborotidan chiqarish tovar yoki
pul shaklida boshqa mamlakat iqtisodiyotiga jalb etishdir.
Dastlabki kapital
migratsiyasi uchun oz sonli , iqtisodiyoti yuksak rivojlangan davlatlardan
jaxon kam taraqqiy etgan davlatlariga eksport qilish xos bo’lgan.
Kapital xalqaro migratsiyasi bu kapitalni davlatlararo
bir-biriga qorshi
oqim buylab yo’nalishidir. U o’z egalariga daromad keltiradi. Bunda davlat bir
vaqtni o’zida kapitalni ham import ham eksport ham qiladi.
Quyidagi omillar kapitalni chetga chiqarishga rag ’ba
t
lantiradi:
1.Milliy iqtisodiyotning o’sib borayotgan o’zaro aloqalari ishlab
chiqarishni baynalminallashuvi xalqaro kapital eksporti ishlab chiqarshni
xalqaro kapital
xarakatini tezlashtiradi, kapital ekspl
o’ta
tsiyasi porti ishlab
chiqarishni xalqaro darajaga ko’taradi va xalqaro mahsulot yaratadi. (Globol
xalqaro bozorda sotiladi).
2.Xalqaro sanoat kooperatsiyasi. TMK larni o’z
kapitalini shuhba
korxonalariga joylashtirilishi.
3.Sanoati yuksak rivojlangan davlatlar iqtisodiy siyosati natijasidagi
kapital mablag’lari jalb etish ko’zda to’tiladi. (Iqtisodiy o’sishni yuqori
surhatlarini
ushlab turish, sanoatni ilg’or tarmoqlarini rivojlantirish, bandlikni
ma’lum darajada ushlab turish uchun).
4.Rivojlanayotgan davlatlar chet el kapitali yordamida o’z
iqtisodiyotini
rivojlanishiga kuchli turtki berish siyosatini o’tkazadilar.
5.Ekalogik omillar. Sanoati rivojlangan davlatlardagi ekalogiya
me’yorlarini qattiqlashuvi xalqaro korporatsiyalarni o’z ishlab chiqarshini
rivojlanayotgan davlatlarga o’tkazishga sabab bo’lmokda.
Kapital migratsiyai quyidagi shakllarda amalga oshiriladi:
Sanoat, savdo va boshqa korxonalarga to’g’ridan to’g’ri
investitsiyalash
yo’li bilan.
CHet el aktsiyalari, obligatsiyalari kabi qimmatli qog’ozlarga
investitsiyalash.
O’rta va uzoq muddatli kredit berish (korporatsiya va yirik banklarga).
465
Iqtisodiy yordam shaklida (bepul yoki juda past foiz bilan)
Masalan: AQSH bu sohada dunyoda ikkinchi o’rinda turadi. 1995 yilda 13
millard dollar mablag’ni (76 % iqtisodiy, 24% xarbiy maqsadlarda, buning 65 %
bepul va 35% imtiyozli): Ochiq bozor va erkin
demokratiya uchun yordam
shaklida bergan.
Dostları ilə paylaş: