458
Bozqır, qəhvəyi dağ-
meşə
69 100850
1.17
Tünd dağ boz-qəhvəyi 69 148850 1.72
Tipik sarı dağ-meşə 68 36910
0.43
Çəmənli-boz
/QSS 3-6 m/
68 491840
5.69
Suvarılan çəmənləş.-
boz
68 159510
1.85
Yuyulmuş çəmən-
bataqlı /bataqlı suba-
sar/
67 1800
0.02
Tipik boz
66
331430
3.84
Suvarılan boz
66
380310
4.40
Tünd dağ şabalıdı
65
27740
0.32
Adi dağ boz-qəhvəyi 63 189990
2.20
Subasar-çəmən
/allüvial-çəmən/
63 671670
7.77
Qrup üzrə orta
71
4813680
56.06
III qrup orta
dəyərli tor-
paqlar
Adi dağ-şabalıdı
60
299420
3.47
Açıq dağ-şabalıdı
59
125250
1.45
Çəmən-şabalıdı
56
261850
3.03
Açıq şabalıdı
53
87420
1.01
Açıq dağ boz-qəhvəyi
45
33040
0.38
Açıq boz
44
61670
0.71
Qrup üzrə orta
56
868850
10.05
IV qrup aşağı
keyfiyyətli
torpaqlar 21-
40
Boz qonur
40
166500
1.93
Qrup üzrə orta
40
166500
1.93
V qrup şərti
yararsız
torpaqlar 20
baldan aşağı
İbtidai dağ-çəmən
20
150980
1.75
İnk. etməmiş dağ
qaratorpaq
24 2700
0.03
İnk. etməmiş şabalıdı
19
47490
0.55
İnk. etməmiş qəhvəyi
dağ-meşə
17 7200
0.08
İnk. etməmiş dağ
şabalıdı
12 105600
1.22
Dellüvial şoranlar <10 32040
0.37
Allüvial şoranlar <10 1800
0.02
Şoranlar
<10
6570
0.08
Şorakətlər
<10
7470
0.09
Takırlar <10
2000
0.02
459
Qumluqlar <10
145620
1.68
Pozulmuş torpaqlar
/neft/
<10 11700 0.14
Pozulmuş torpaqlar
/dağ-mədən/
<10 5400 0.06
Çınqıllı çay məcraları <10 59040 0.68
Çılpaq qayalar
<10
156510
1.81
Gilli süxurlar
<10
47700
0.55
İbtidai boz
9
148110
1.71
Qrup üzrə orta
12
947880
10.96
Respublika üzrə
cəmi:
66 8641500
100
RESPUBLİKA TORPAQLARININ AQROİSTEHSAL
QRUPLARI ÜZRƏ ORTA ÇƏKİLİ BONİTET BALI
VƏ TORPAQLARIN MÜQAYİSƏLİ DƏYƏRLİLİK
ƏMSALI (TMDƏ)
Torpaqların
keyfiyyət qrupu
Orta çəkili
balları
TMDƏ Sahəsi
ha %
I Çox yaxşı torpaqlar
86
1,30
1814790
21.00
II Yaxşı torpaqlar
71
1,08
4843680
56.06
III Orta dəyərli
torpaqlar
56 0,85
868650
10.05
IV Aşağı dəyərli
torpaqlar
40 0,61
166500
1.93
V Şərti yararsız
torpaqlar
12 0,18
947880
10.96
Azərbaycan üzrə
cəmi:
66 1,00
8641500
100.0
TORPAQLARN BONİTİROVKASININ ƏSAS PRİNSİPLƏRİ –
Müxtəlif torpaqların münbitliyinin səviyyəsini təyin etmək üçün humu-
sun, ümumi azotun, ümumi fosforun, ümumi kaliumun ehtiyatı,
udulmuş əsasların cəmi və iqlim şəraiti göstəriciləri qiymət kriteriyası
460
kimi götürülür. Birillik bitkilər üçün kriteriya göstəriciləri 0-20, 0-50, 0-
100 sm, çoxillik bitkilər üçün isə 0-200 sm dərinlikdə ton/ha və m.ekv.
ilə ifadə olunur. Torpağın üst qatlarının humusluluğu çox olduqda, onda
adətən azot, fosfor, kalium, kükürd, kalsium və mikroelementlərin
toplanması daha çox müşahidə olunur. Udulmuş əsaslar torpağın fiziki-
kimyəvi xassələri içərisində ən vacibi olub, bitginin mineral
qidalanmasında əlavə ehtiyat mənbəyi kimi çıxış edir. Respublikamızda
yayılan torpaq tiplərinin əsas bonitet balı aşağıdakı cədvəldə verilir
(Məmmədov, 1998).
AZƏRBAYCAN TORPAQLARININ ƏSAS
BONİTET BALI ŞKALASI
Torpaqlar
Torpaqların
xassələrinə görə
bonitet balı
1 Qalıq karbonatlı dağ-çəmən 70
2 torflu
dağ-çəmən 95
3 Çimli
dağ-çəmən
89
4 Qaratorpağabənzər dağ-çəmən 90
5 Dağ-çəmən-meşə 72
6 Dağ-meşə-çəmən 86
7 Tipik
qonur
dağ-meşə 87
8 Lessivajlı qonur dağ-meşə 80
9 Qalın-karbonatlı dağ-meşə 76
10 Bozqırlaşmış qonur dağ-meşə 88
11 Çimli-karbonatlı dağ-meşə 87
12 Yuyulmuş qəhvəyi dağ-meşə 84
13 Tipik
qəhvəyi dağ-meşə 85
14 Karbonatlı qəhvəyi dağ-meşə 87
15 Bozqırlaşmış qəhvəyi dağ-meşə 69
16 Mədənil. qəhvəyi dağ-meşə 90
17 Çəmən-qəhvəyi 85
18 Tünd
dağ boz-qəhvəyi 69
19 Adi
dağ-boz-qəhvəyi 63
20 Açıq dağ boz-qəhvəyi 45
21 Tünd
dağ-şabalıdı 65
22 Adi
dağ-şabalıdı 60
23 Açıq dağ-şabalıdı 59
24 Yuyulmuş dağ-qaratorpaq 100