QəRİb məMMƏdov mahmud xəLİlov

 

446 

 

həyətyanı sahələrin, fərdi, kollektiv və kooperativ bağların, dövlət 

bağçılıq təsərrüfatının idarəçiliyindəki bağların altında olan, həmçinin 

özəlləşdirilən torpaq sahələri daxildir. 

 

 

Azərbaycan torpaqlarının şorəkətləşmə dərəcəsi barədə 

 

№ 

Kənd 

təsərrüfatı 

yerlərinin 

adı 

Sahə 

hektarl

a 

Şorakətləşmə, hektarla 

Şorəkət

ləşmiş  

Zəif 

şorakətləşmi

ş 

Orta 

şorəkətlə

şmiş 

Şiddətli 

şorakətlə

şmiş 

1  Əkin 

161314

157394

31940 6775 484 

2 Çoxillik 

172294  155444 

14094 

2343 

413 

3 Dinc 

58752  51232 

6615 

870 

35 

4 Biçənək 107919 

103688  3637 

389  205 

5 

Örüş 

və 

otlaq  

256236

1 

212189

1 

328751 91733 

19986 

6 

K/t 

yerlərinin 

cəmi 

451447

3 

400620

3 

385037 102110 

21123 

7 Sair 

412703

3 

 

 

 

 

Respublika__üzrə_cəmi__864__1506'>Respublika 

üzrə cəmi 

864

1506 

 

 

 

 

 

Azərbaycan torpaqlarının eroziyaya uğrama dərəcəsi barədə 

məlumat 

 

№ 

Kənd 

təsərrüfatı 

yerlərinin 

adı 

Sahə 

hektarla 

Eroziyaya uğrama, hektarla 

Eroziyaya 

uğramamış 

Zəif 

eroziyaya 

uğramış 

Orta 

eroziyay

a 

uğramış 

Şiddətli 

eroziyaya 

uğramış 

1  Əkin 1613147 

1606049 

4033 

2258 

807 

2 Çoxillik 

58752 

46961 

5664 

4594 

1533 

3 Dinc 

172294 

166746 

3584 

1447 

517 

4 Biçənək 107919 82785 11385 

7781 5968 

5  Örüş 

və 

2562361 1913571  244449 280066 124275 

6 

K/t 

yerlərinin 

cəmi 

4514473 3816112  269115 296146 133100 

7 Sair 

4127033 

 

 

 

 

---

 

447 

 

Respublik

a üzrə cəmi 

8641506 

 

 

 

 

 

Azərbaycan torpaqlarının şorlaşma dərəcəsi  

barədə məlumat 

 

Kənd 

təsərrüfa

tı 

yerlərini

n adı 

Sahə 

hektarl

a 

Şorlaşma, hektarla 

Şorlaş

mamış 

Zəif 

şorlaşmış 

Orta 

şorlaş

mış 

Şiddətli 

şorlaşmı

ş 

Şora

n  

Əkin 161314

154443

13389 9195 

5485 

645 

Çoxillik 172294 165554  3894 

1447  724  775 

Dinc 58752 

49657 3942 2468 

2679 

6 

Biçnək 

107919 

104940 993  907 993 86 

Örüş  və 

otlaq  

2562361 2044508 

130680 

132218 

213957 40998 

K/t 

yerlərini

n cəmi 

4514473 3948992 

152898 

146235 

223838 42510 

Sair 

4127033 

 

 

 

 

 

Respublika 

üzrə cəmi 

8641506 

 

 

 

 

 

 

TORPAQ XƏRİTƏLƏRİ  – Yer səthində torpaqların yayılmasını, 

onların xassələrini və xüsusiyyətlərini  əks etdirən xəritələr. 

Məzmunundan asılı olaraq T.x.-ni ümumi, torpaq meliorasiya, torpaq 

eroziyası  xəritələrinə ayırırlar. Adları  çəkilən sintetik T.x.-ndən başqa 

analitik xəritələr də (kartoqramlar) tərtib olunur. Bunlarda torpağın tu-

rşuluğu, duzluluğu, şorlaşma dərəcəsi, qranulometrik (mexaniki) tərkibi, 

qida maddələri ilə (azot, fosfor, kalium) təmin olunma dərəcəsi və s. 

xassələri göstərilir. Miqayasına görə T.x. detal (1:5000 və iri), 

irimiqyaslı (1:10000, 1:50000), ortamiqyaslı (1:100000, 1:300000), 

xırdamiqyaslı (1:500000, 1:20000), icmal (1:2500000 və  xırda) 

xəritələrinə bölünür. Bütün miqyaslarda tərtib olunan T.x. torpaq 

ehtiyatlarının uçotunu aparmaq, torpağın bonitirovkası, iqtisadi 

qiymətləndirilməsi və s. üçün tərtib olunur. 

TORPAQ KADASTRI – torpaq haqqında məlumatların yekunu: 

Müxtəlif torpaqların istehlakçılar arasında qeydə alınması, torpaqların 

keyfiyyəti, boniteti və onlara iqtisadi cəhətdən qiymət verilməsi. Torpaq 

kadastrında torpaqdan səmərəli istifadə edilməsi, mühafizəsi və digər 

---

 

448 

 

tədbirlər göstərilir. 

TORPAQ KLİMAKSI – torpağın bitki örtüyü və iqlimlə müvazinət 

vəziyyəti. T.k. klimaks bitki qrupu ilə örtülmüş olur. 

TORPAQ MAKROBİOTASI – torpaqda olan iri həşəratlar, torpaq 

soxulcanı və digər torpaq orqanizmləri. 

TORPAQ MİKROORQANİZMLƏRİ  – torpaq mühitinə 

uyğunlaşıb orada yaşayan müxtəlif mikroorqanizm qrupları. T.m. 

təbiətdə maddələr dövranında, torpaqəmələgəlməsində  və torpağın 

məhsuldarlığının artmasında mühüm rol oynayır. 1 q qaratorpaqda 10 

mlrd-a (bəzən artıq), yaxud 10 t/ha-dək canlı mikroorqanizmlər olur. 

Torpaqda sporlu, sporsuz bakteriyalar, avtinomisetlər, göbələklər, 

mikroskopik yosunlar, ibtidailər və s. təsadüf olunur. 

TORPAQ MONOLİTİ  – torpağın təbii quruluşunu pozmadan 

torpaq kəsiminin divarından götürülmüş şaquli torpaq nümunəsi. 

TORPAQ MÜNBİTLİYİNİN AZALMASI QANUNU – məhsulun 

götürülməsi və becərilən sahələrdə təbii torpaqəmələgəlmə proseslərinin 

pozulması nəticəsində torpağın münbitliyinin aşağı düşməsi. Bu proses 

becərilən bitkilərin köklərinin biokütləsinin toplanmasilə qismən, əsasən 

isə gübrə verməklə neytrallaşdırılır. 

TORPAQ SOXULCANI – torpaqda yaşayaraq torpaqəmələgəlmə 

prosesində  və torpağın münbitliyinin formalaşmasında mühüm rol 

oynayır. 

TORPAQ SUYU – torpaqda hərəkəti və bitki üçün əlverişliliyi ilə 

fərqlənən müxtəlif su formaları. A.A.Rode bərk, yumşaq-asılı, sərbəst 

(qravitasiya və kapilyar) və buxarşəkilli (torpaq havasında) su formaları 

ayırır. Bitki üçün yumşaq-asılı  və  sərbəst su daha əlverişlidir. T.s. 

torpaqəmələgəlmə proseslərində böyük əhəmiyyət kəsb edir. 

TORPAQ  ŞƏRAİTİ  – torpağın bitki və heyvanın həyatı üçün 

əhəmiyyət kəsb edən xassələri: mexaniki tərkibi, kimyəvi xassələri, 

torpağın flora və faunasının inkişaf dərəcəsi, rütubətlik, aerasiya və s. 

TORPAQ TİPLƏRİ  – torpaq təsnifatının  əsas taksonomik 

vahidləri. Müasir genetik torpaq təsnifatının  əsasını torpaq profilinin 

quruluşu təşkil edir. Genetik torpaq tipi dedikdə birtipli iqlim şəraitində, 

eyni mənşəli, vahid morfoloji quruluşlu və birtipli ana süxurlar üzərində 

əmələ  gələn torpaq qrupu nəzərdə tutulur. Yer kürəsinin hər yerində 

torpaqəmələgətirən amillər  eyni təsirdə olmadığından ayrı-ayrı 

zonalarda müxtəlif keyfiyyətli və müxtəlif inkişaf səviyyəli T.t.-nə rast 

gəlmək olur. Morfoloji quruluşuna, fiziki, fiziki-kimyəvi xassələrinə 

görə T.t. yarımtipə, növə, növmüxtəlifliyinə bölünür. Azərbaycan 

ərazisində T.t.-nin şaquli zonallığı aydın görünür. Dağ-çəmən, qonur 

---