QəRİbov asəF ƏZİzov anar

121 
 
hədlərinin  aşılması  nəticəsində  komitentlərə  dəyən  zərərin 
ödənilməsində  borcludurlar.  Eyni  zamanda  onlar,  əgər  komis-
siya  müqaviləsində  nəzərdə  tutulmayıbsa,  üçüncü  tərəfin  öz 
üzərinə  götürdükləri  öhdəliklərin  yerinə  yetirilməməsi  üçün 
cavabdeh deyillər. 
Komissiya  müqavilələrində  vasitəçilik  fəaliyyəti  üçün 
komissionerə  ödəniləcək  haqqın  miqdarı  (məbləği)  razılaşdı-
rılır. 
Konsiqnatorlar:  Komissiya  müqavilələrinin  ən  geniş 
yayılmış forması əmtəələrin konsiqnasiya şərtləri əsasında real-
laşdırılmasıdır. Konsiqnasiya şərtlərinə görə satıcı (konsiqnant) 
öz mallarının bazarda müəyyən (razılaşdırılmış) müddət ərzin-
də  reallaşdırılması  üçün  vasitəçinin  (konsiqnatorun)  anbarına 
göndərir.  Konsiqnator  mallar  reallaşdırıldıqca  onların  haqqını 
hiss-hissə satıcıya ödəyir. Razılaşdırılmış müddət ərzində real-
laşdırıla bilinməyən əmtəə qalığını konsiqnator konsiqnata qay-
tara bilər. 
Konsiqnasiya müqaviləsi həmçinin satılmayan malların 
qismən qaytarılmasını və ya tamamilə qaytarılmamasını da nə-
zərdə tuta bilər. Bu hallarda konsiqnator satılmamış əmtəə qalı-
ğının razılaşdırılmış miqdarını almağa borcludur. 
Ticarət  agentləri:  İnkişaf  etmiş  qərb  ölkələrində  agent-
lərə o firmaları, təşkilatları və şəxsləri aid edirlər ki, onlar alıcı-
lar və ya satıcılarla bağladıqları müqavilələr əsasında alqı-satqı 
müqavilələrinin imzalanmasına yardım etmək hüququ qazanır-
lar.  Agentlər  o  vasitəçilərdir  ki,  onlarla  münasibətlər  tapşırıq 
müqavilələri və ya sadə vasitəçilik əsasında qurulur. 
Agentlər  istehsalçılardan  və  ya  satıcılardan  əmtəə  al-
mırlar, onlar istehsalçı  və  ya satıcının nümayəndəsi  kimi  satış 
(alış)  prosesini  həyata  keçirirlər.  Bu  zaman  satıcılar  malların 
reallaşdırılması  şərtlərini  və  onların  qiymətləndirilməsi  hüqu-
qunu özlərində saxlayırlar. 

---

122 
 
Satış  vasitəçiləri  (tacirlər,  distribyutorlar):  Beynəlxalq 
ticarətin  əsas  hissəsi  malların  təkrar  satışı  ilə  məşğul  olan 
müstəqil  ticarət  firmaları  tərəfindən  həyata  keçirilir.  Onların 
sadə vasitəçilərdən və etibar edilənlərdən fərqi ondan ibarətdir 
ki,  istər  satıcılar,  istərsə  də  alıcılarla  alqı-satqı  müqavilələrini 
öz adlarından və öz hesablarına imzalayırlar. 
Agent müqavilələrində, həmçinin distribyutorlarla razı-
laşmalarında satılacaq malların siyahısı, satılacaq ərazi, bazar-
da iş şəraiti, satışın illik həcminin miqdarı razılaşdırılır. Ticarət 
firmaları aşağıdakıları da öz üzərlərinə götürə bilərlər: 
- bazar konyukturunun öyrənilməsini və  bu haqda satı-
cıların (alıcıların) məlumatlandırılmasını; 
- satıcının və onun mallarının reklamını; 
- əmtəə ehtiyatları üçün anbarın saxlanmasını; 
-  əmtəələrin  satış  qabağı  servisini  və  təkmilləşdiril-
məsini; 
-  regionlar  üzrə  distribyutorları  və  dilerləri  (son  satıcı-
ları) özünə daxil edən stabil fəaliyyət göstərən satış şəbəkəsinin 
yaradılmasını; 
- satış  şəbəkəsinin bütün həlqələrində maşın və  texniki 
əmtəələrə texniki xidmətin təşkilini. 
Satıcı üçün ticarət firmasının işinin necə təşkil edilməsi 
xüsusi  əhəmiyyət  kəsb  edir,  çünki  malların  satışının  həcmi 
xeyli dərəcədə satışın təşkilindən asılıdır. 
 
7.4. Satış və onun əsas funksiyaları 
 
Bazar  iqtisadiyyatı  şəraitində  müəssisələrin  səmərəli 
fəaliyyət  göstərməsi xeyli dərəcədə istehsal edilən məhsulların 
necə satılmasından asılıdır. Satış- istehsal edilmiş malların pula 
çevrilməsi  və  istehlakçılırın  tələbatlarının  ödənilməsi  prosesi-
dir.  Yalnız  istehsal  edilmiş  əmtəələrin  satılması  və  mənfəət 

---

123 
 
alınması  yolu  ilə  müəssisə  son  məqsədinə  çatır  -  sərf  edilmiş 
kapital pul formasını alır. 
İnkişaf  etmiş  ölkələrdə  sənaye  müəssisələrinin,  firma-
ların kommersiya fəaliyyətində satışın xüsusi çəkisi ilbəil artır. 
Özünün rəvan fəaliyyət göstərən satış şəbəkəsini yaratmış olan 
müəssisələr  rəqabət  mübarizəsində  daim  öncül  mövqelərdə 
olurlar. Bir çox müəssisələr həm də özlərinin şəxsi satış kanal-
larına  malik  olurlar  (məsələn,  firma  mağazaları,  bölüşdürmə 
mərkəzləri,  neft  emalı  zavodlarının  benzindoldurma  məntəqə-
ləri və s.). 
Sənaye  müəssisələrində  istehsal  edilmiş  əmtəələrin 
satışından  əvvəl  bazarların  öyrənilməsi,  əmtəələrin  işlənməsi, 
onun  satış  qiymətinin  müəyyən  edilməsi,  əmtəə  çeşidinin 
müəyyən  edilməsi,  əmtəələrin  bazara  çıxarılması  kanallarının 
müəyyən  edilməsi,  satışın  stimullaşdırılması  məqsədləri  ilə 
marketinq  tədqiqatları  aparılması  zəruridir.  Əmtəə  istehsalçısı 
təkcə  mal  göndərən  rolu  oynamaması,  eyni  zamanda  daim, 
müntəzəm  surətdə  satış  fəaliyyətini  təhlil  etməli  və  yeni  satış 
formları tətbiq etməlidir. 
Satışın əsas funksiyaları aşağıdakılardır: 
-  alıcı  ilə  alqı-satqı  müqavilələrinin  imzalanması  ilə 
nəticələnən qarşılıqlı kommersiya münasibətlərinin qurulması; 
- satış proqramının işlənməsi; 
-  mal  göndərilməsi  üzrə  qrafiklərin  tərtibi  və  malların 
alıcılara göndərilməsi; 
- satılmış malın uçotunun aparılması; 
- alıcılar tərəfindən alınmış malların haqqının ödənilmə-
sinə və alıcının alıcılıq qabiliyyətinə nəzarət. 
Özünün  firma  mağazalarına  malik  olan  sənaye  müəs-
sisələri, qeyd edilənlərdən əlavə olaraq, həm də pərakəndə satış 
üzrə kommersiya funksiyasını yerinə yetirir və satışın spesifik 
metodlarmı tətbiq edir. 
 

---