QəRİbov asəF ƏZİzov anar

143 
 
- satıcıdan əmtəənin (malın) keyfiyyətində aşkar edilmiş 
əskiklikləri qısa müddətdə aradan qaldırmağı tələb etmək; 
-  əgər  satıcı  uyğun  əksiklikləri  aradan  qaldırmaqdan 
imtina edərsə, onda bununla əlaqədar işləri ya özü, ya da kənar 
təşkilatları  (şəxsləri)  dəvət  etməklə  aradan  qaldırmaq  və  çəki-
lən xərclərin ödənilməsini satıcıdan tələb etmək; 
-  əgər  əksiklikləri  aradan  qaldırmaq  mümkün  deyilsə, 
satı-cıdan əmtəələrin (malların) miqdarının ya tam həcmdə, ya 
da qismən dəyişdirilməsini tələb etmək; 
-  əgər  əksiklikləri  aradan  qaldırmaq  və  ya  keyfiyyətsiz 
əmtəələri  (malları)  dəyişdirmək  mümkün  deyilsə  onların  qiy-
mətinin aşağı salınmasını tələb etmək; 
-  əgər  əmtəə  (mal)  istifadə  üçün  yararlı  deyilsə  və  ya 
ondan  istifadə  iqtisadi  cəhətdən  sərfəli  deyilsə  bu  əmtəədən 
(maldan)  imtina  etmək,  ödənilmiş  pulun  geri  qaytarılmasını 
tələb etmək, yəni faktiki olaraq müqaviləni ləğv etmək. 
Çox vaxt tərəflər müqavilənin tələblərinin yerinə yetiril-
məsi üçün qarşılıqlı əlverişli olan variantları birgə axtarırlar və 
ümumi razılığa gəlməyə çalışırlar. 
Bəzi  hallarda  müqavilənin  həyata  keçirilməsi  zamanı 
satıcı  əmtəələrin (malların) göndərilməsi  və  ya işin  yerinə  ye-
tirilməsi  müddətinə  əməl  etmir.  Satıcının  müqavilə  üzrə  əm-
təələrin  (malların)  göndərilməsində  maraqlandırılması  üçün 
müqavilədə,  itirilmiş  vaxtdan  asılı  olaraq,  satıcının  artan 
məbləğdə  cərimələnməsi  nəzərdə  tutulur.  Təcrübədə  cərimə 
sanksiyalarının  maksimum  miqdarı  vaxtında  göndərilməmiş 
əmtəələrin  (malların)  dəyərinin  8-10%-i  miqdarında  nəzərdə 
tutulur. 
Alınan cərimələr çox vaxt əmtəələrin (malların) vaxtın-
da  göndərilməməsi  səbəbindən  alıcının  düşdüyü  ziyanı  tam 
ödəmədiyindən  bir  çox  ölkələrin  qanunvericiliyi  cərimələrlə 
yanaşı alıcıya dəyən zərərin ödənilməsini də nəzərdə tutur. Özü 

---

144 
 
də  bu  cür  ödəmələr  göndərilməmiş  əmtəələrin  (malların)  gön-
dərilməsini də nəzərdə tutur. 
Müqavilədə  belə  hal  nəzərdə  tutula  bilər  ki,  əgər  satıcı 
uzun  müddət  ərzində  əmtəələri  (malları)  göndərməzsə,  onda 
alıcı düşdüyü zərərin ödənilməsini tələb etməklə, müqavilədən 
imtina edə bilər. 
Alıcı tərəfindən müqavilənin şərtlərinə əməl edilməməsi 
(məsələn,  alınan  əmtəələrin-malların  haqqının  vaxtında  ödəni-
lməməsi)  də  əmtəələrin  (malların)  vaxtında  göndərilməməsinə 
səbəb  ola  bilər  və  satıcının  ziyana  düşməsinə  səbəb  ola  bilər. 
Bunun üçün müqavilədə alıcıların da cərimə edilməsi  nəzərdə 
tutula bilər. 
Müqavilənin bu bölməsi sığortanın dörd əsas şərtini nə-
zərdə tutur: 
- nə sığortalanır;  
- hansı riskə görə sığortalanır;  
- kim sığortalayır; 
-  sığortalama  kimin  (alıcının,  yaxud  satıcının)  xeyrinə 
aparılır. 
Sığortalama  könüllüdür.  Əgər  sığortalama  aparılacaqsa 
onun kim tərəfindən (alıcı və ya satıcı) həyat keçirilməsi müqa-
vilədə  razılaşdırılır  (xarici  iqtisadi  əlaqələrdə  uyğun  bazis  şər-
tinə istinad edilir). 
Təcrübədə  yüklər  çox  vaxt  onların  nəqli  zamanı  xarab 
olmağa  və  ya  itirilməsinə  (oğurlanmasına)  görə  sığortalanır. 
Yüklərin  sığortalanmasına  görə  sığorta  şirkətlərinə  müəyyən 
haqq  ödənilir.  Haqqın  miqdarı  əmtəənin  növündən,  müqavi-
lənin  məbləğindən  asılı  olaraq  müxtəlif  olur  və  müqavilənin 
məbləğinin 1,0- 10%-i qədərini təşkil edə bilər. 
 
 
 
 

---

145 
 
IX FƏSİL. Podrat müqavilələri 
9.1. Podrat müqavilələrinin ümumi əsasları 
 
Podrat  müqavilələrinin  ümumi  şərtlərinə  görə  podratçı 
sifarişçinin tapşırığına əsasən müəyyən işi yerinə yetirməli, onu 
sifarişçiyə təhvil verməli, sifarişçi isə işi qəbul etməli və onun 
haqqını ödəməlidir. Podrat müqavilələri üzrə müxtəlif işlər hə-
yata keçirilə bilər ki, onların da əsasları aşağıdakılardır: 
- elmi-tədqiqat və konstruktor işləri; 
- axtarış və layihə işləri; 
- iqtisadi əsaslandırma; 
- xüsusi sifariş üzrə müəyyən şeylərin hazırlanması; 
- tikinti və quraşdırma işləri; 
- marketinq tədqiqatları; 
- reklam işləri və s. 
Çox vaxt xidmətlərin satılması ilə podrat işlərinin yerinə 
yetirilməsi  arasında dəqiq sərhəddi  müəyyən  etmək çətin olur. 
Əgər icraçı öz bilik və bacarığı əsasında bütün müştərilər üçün 
eyni olan işləri həyata keçirirsə o, xidmət göstərir. Əgər məsə-
lən, mütəxəssis istehsalçı zavodun təlimatı əsasında və öz bilik 
və  bacarığına  əsaslanaraq  maşın  və  avadanlıqlara  xidmət 
edirsə-bu  xidmətdir.  Yox  əgər  mütəxəssis  sifarişçinin  tapşırığı 
əsasında  maşın  və  avadanlıq  düzəldirsə  və  ya  sifarişçinin 
layihəsi və tapşırığı əsasında onları hazırlayırsa bu - podratdır. 
Və  ya  məsələn  jurnal  reklamı  çap  edirsə  bu  -  xidmətdir,  yox 
əgər  reklam  şirkəti  sifarişçinin  tapşırığı  əsasında  reklam 
hazırlayırsa  bu  -  podratdır.  İnjinirinq  xidmətlərinin  podrat 
injinirinq  işlərinin  yerinə  yetirilməsindən  fərqləndirmək  xüsu-
silə  çətindir.  Bu  fərq,  çöx  zaman  müqavilə  üzrə  tərəflərin 
hüquq  və  vəzifələrinin  məzmunundan  asılı  olaraq  müəyyən-
ləşdirilir. 
Podrat  müqavilələrinin  şərtlərinin  ifadə  edilməsinin 
çətinliyi onların növlərinin rəngarəngliyi ilə əlaqədardır. Podrat 

---

146 
 
müqavilələri kostyum tikilməsi (məişət podratı), texnoloji ava-
danlığın tədarükü də daxil olmaqla iri sənaye obyektinin tikin-
tisi, onun quraşdırılması  və  "açar altında" şərti ilə təhvil veril-
məsi şərtləri ilə də bağlana bilər. 
Öz  strukturuna  görə  podrat  müqavilələri  alqı-satqı 
müqavilələrinə  oxşayır  və  onlarla  bir  çox  oxşar  cəhətlərə, 
məsələn,  tərəflərin  müəyyən  edilməsi,  iradların  bildirilməsi  və 
tənzimlənməsi,  fors-mojor  şərtləri,  mübahisələrin  arbitraj  yolu 
ilə həlli, tərəflərin hüquqi ünvanları və s. malikdir. Ona görə də 
bu  mövzu  şərh  edilərkən  bəzən  "Alqı-satqı  müqavilələri: 
strukturu və məzmunu" mövzusuna istinad ediləcəkdir. 
Podrat  müqavilələrinin  imzalanması  və  həyata  keçiril-
məsi prosesində çoxsaylı firma, müəssisə və təşkilatların, onla-
rın  nümayəndələrinin  iştirak  etdiyi,  eləcə  də  çoxsaylı  spesifik 
terminlərdən  (anlayışlardan)  istifadə  edildiyi  üçün  podrat  mü-
qavilələrinin  mətni,  bir  qayda  olaraq,  terminlərin  müəyyən 
edilməsi  ilə  başlayır.  Podrat  müqavilələrində  (burada  sənaye 
obyektinin  tikintisi  üzrə  imzalanmış  podrat  müqavilələrində 
istifadə  edilən  terminlər  şərh  olunur)  istifadə  olunan  terminlər 
əsasən aşağıdakılardır: 
Sifarişçi  -  işlərin  yerinə  yetirildiyi  və  ya  obyektin 
tikildiyi fiziki və ya hüquqi şəxs. 
Tender  komitəsi  -  sifarişçinin  şöbəsi  hüququna  malik, 
müsabiqənin  (torqun)  həyata  keçirilməsi  üçün  yaradılmış 
müvəqqəti qrup. 
İnjinirinq  şirkəti  -  sifarişçi  tərəfindən  obyektin  tikinti-
sinin  texniki-iqtisadi  əsaslandırılması  və  torqun  şərtlərinin 
hazırlanması məqsədi ilə cəlb edilmiş ixtisaslaşmış şirkət. 
İddiaçılar  -  podrat  işlərinin  yerinə  yetirilməsi  üçün 
sifariş  almaq  məqsədi  ilə  sifarişçiyə  öz  texniki-kommersiya 
şərtlərini təqdim edən rəqib firmalar və ya firmalar qrupu. 
Baş  podratçı  -  bir  neçə  podrat  firması  tərəfindən  kom-
mersiya  şərtlərinin  hazırlanmasını  əlaqələndirən  (koordinasiya 

---