Qriqori Petrov a ğ zanbaqlar
Yüklə 1,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 8
Kazarma İsveç hakimiyyəti dönəmindəki konstitusiyaya görə, Finlandiyanın müstəqil poçtu və özünün pul vahidi vardı. Habelə öz ordusu mövcud idi. Rusiyanın hakimiyyəti altına keçəndən sonra da, bütün bunlar olduğu kimi qalmışdı. Pul sistemi, poçt, sonradan dəmiryolları, nahiyə və yerli idarəetmə, finlərin əlində toplanmışdı. Azsaylı fin ordusu da qalırdı. Fərq yalnız, isveçlilərin vaxtında hər şeyin faktiki olaraq onların əlində olmasındaydı, hər məsələdə isveçli ruhu hakimdi. FinlandiyalIlar İsveç hakimiyyəti və İsveç mədəniyyəti üçün canlı gübrədən başqa bir şey deyildilər. Suominin Rusiyanın hakimiyyəti altına keçməsindən sonra, finlər tədricən, ancaq həm də qətiyyətlə, öz ölkələrinin sahibinə çevrildilər və haqları olan yerləri və vəzifələri tutmağa başladılar. Proses aşağıdan başlanmışdı. Öncə xalq məktəblərində, sonra orta və ali məktəblərdə isveçli müəllimlərin yerini fin müəllimlər tutmağa başladı. Ruhanilərin, hakimlərin, həkimlərin, məmurların çoxu finlər oldu. 61 Kiçik fin ordusunda fin ruhu hakim oldu. Hələ isveçlilərin vaxtında bu ordunun əksəriyyətini finlər təşkil edirdi, ancaq əslində onlar, fin dərisindən tikilmiş İsveç hərbi çəkməsini təmsil edirdilər. Ordunun ali komanda heyəti, onun ruhu, zabitlərin əsgərlə münasibəti İsveç qayda-qanunlarıyla müəyyən olunurdu. İsveçlər qəhrəman xalqdır. İsveç kralı Qustav Adolf, XII Karl və Böyük Pyotr kimi öz İslahatlarıyla İsveç ordusuna bütün Avropada böyük şan-şöhrət qazandıra bilmişdi. Ancaq İsveçin hərbi hakimiyyəti, elə başqa ölkələrdə olduğu kimi, zadəganlardan təşkil olunmuş və xüsusi imtiyazlara sahib təbəqəyə çevrilmişdi. Zabitlər məmurlara, tacirlərə və ziyalılara yuxarıdan aşağı baxırdılar. Xalq - ordunun aşağı təbəqəsi sayılan əsgərlər - kobud, amansız nizam-intizam qaydaları altında saxlanan müharibə qurbanları hesab olunurdu. Zabitlər döyüş meydanlarından, hərbi paradlardan və kazarmalardan başqa heç nəylə maraqlanmır, başqa heç nə öyrənmək istəmirdilər. Özlərinin bütün sərbəst vaxtlarını isə içki məclislərində, kart oynamaqla, ən yaxşı halda rəqslərlə keçirirdilər. Onların böyük hissəsi azsavadlıydı. Demək olar, heç nə oxumamışdılar. Heç bir ictimai və xalqla bağlı maraqları yoxdu. Qara-qışqırıq salmağı və silahla hədələməyi çox sevirdilər. Dəbə pərəstiş edirdilər. Parad kostyumla- rıyla bəzənib-düzənməyi çox sevirdilər. Əyləncəli salonların kavalerləri və mahir rəqqaslar kimi ad çıxarmışdılar. Ancaq içməyə və kart oynamağa daha böyük maraq göstərirdilər. Əsgərlərlə kobud, çox vaxt isə amansız davranırdılar. Əsgərlərə təhqiramiz şəkildə “kazarma mal-qarası” deyirdilər. 62 Gənc fın ziyalıları Snelmanın başçılığıyla ordunun vəziyyətinə və əsgərlərin tərbiyəsinə çox böyük diqqət verməyə başladılar. Gimnaziyaların, hətta, ali məktəblərin bir çox məzunları təhsillərini bitirib hərbi məktəblərə daxil olurdular, sonra isə orduya gedib orada beş, altı, hətta on il xidmət edir, eyni zamanda öz elmi sahələriylə də məşğul olurdular. Snelman onların düşüncə və duyğularının ifadəçisiydi, o, hərbi məktəbin tələbələri və gənc zabitlərlə söhbətində, yaxud onlara müraciətlə yazdığı qəzet məqalələrində, belə bir düşüncə aşılamağa çalışırdı: - Ordu xalq üçün ən yaxşı, ən xeyirli və ən məsuliyyətli bir məktəbə çevrilə bilər. Unutmayın: ölkə əhalisinin içərisindən ən ucqarlarda yaşayan ən sağlam insanları, həyatlarının ən gözəl çağlarında toplayıb orduda xidmətə göndərirlər. Minlərlə gənci ailəsindən, adət etdiyi işdən ayırır və uzun müddətə kazarmalarda yaşamağa göndərirlər. Burada onları yedirir, geyindirir, bütünlüklə təmin edirlər. Əgər bəzən onları işləməyə, özü də çox ağır əməyə cəlb edirlərsə də, orduda qazanılmış vərdişlərin evə qayıdandan sonra onlara heç bir faydası olmur. Təəssüf doğursa da, hətta, ən mədəni ölkələr belə, sülh və barış içində yaşaya bilmir, - Snelman qeyd edirdi. - Köhnə ədavətlər və çapıb-talama ehtirasının baş qaldırması, fırtınalı dənizin sahillərini əlinə alması kimi onları yerindən oynadıb qanlı savaşlara yönəldir. Daşqınlardan bəndlərin köməyi ilə qorunurlar. İstənilən ordu çox bahalı canlı bənddir, o minlərlə qəhrəmanının sinəsiylə vətənin sərhədlərini düşmən həmləsindən qoruyur, öz arxasında, xalqın sülh və azad əmək şəraitində yaşamasını təmin edir. 63 Ordu xüsusi fədakar топах ordenidir, - Snelman deyirdi. - Ancaq biz mülki insanlar hər bir zərrəsi bir insandan ibarət olan bu canlı bəndi yetərincə dəyərləndirə və ona hörmət edə bilmirik. Axı lazım olarsa, bu minlərlə zərrə bizim sağ qalmağımız və dinc əməyimiz üçün sinələrini irəli verib həlak olacaq. Əgər haradasa - küçədə, tarlada, dükanda, hətta yeməkxanada - zabit və ya əsgərlə qarşılaşıramsa, məndə onlarla nəzakətlə salamlaşmaq arzusu yaranır. İstəyirəm, onlara incə təbəssümlə üz tutub deyəm: - Əzizlərim! Doğmalarım! Gözəl insanlar! Bizə görə, elə mənim üçün, siz ömrünüzü ağır bir xidmətə, vətənin qorunmasına həsr etmisiniz. Tanrı sizləri qorusun! - Özünüz düşünün, - Snelman davam etdi: kazarmadakı hər bir əsgər, canlı qiymətli daş deməkdir. Hər il minlərlə belə canlı daş-qaş toplanılır. Onlan uzun müddət bir yerdə saxlayırlar... Bu canlı brilyantların ordudan çatlaq və ya sınmış halda qayıtması yalnız ağrılı bir yanlış deyil, həm də qatı günah olardı. - Bizim yeni fın ordusu gərək ruh, mənəviyyat, inkişafça və əsgərlərin kazarmalardakı xidməti üzrə yenilənsin, - Snelmanın mənəvi şagirdləri olan Fin ordusunun gənc zabitləri belə deyirdilər. - Əsgərlər kazarma mal-qarası deyillər. Əsgər - bizim yaşca kiçik, yetərincə savadlı olmayan qardaşımızdır, anamız vətən onu bizim yanımıza tərbiyə olunmaq üçün göndərib. O hərbi xidmətini qurtarıb evə qayıdanda vətən məndən soruşacaq: - Sən onları necə hazırladın? Sənə etibar edilən yüzlərlə, minlərlə gənc fidanları necə böyütdün? Zabit yalnız əsgərin qardaşı deyil. Müharibədə onun böyük qardaşı olmaqla da iş bitmir. Zabit - əsgərin müəllimidir. 64 Onun tərbiyəçisidir. Əsgərin bədəni (onun sağlamlığı), başı (onun ağlı və beyni), ürəyi, ruhu (onun xarakteri), onun vicdanı, onun həyata baxışı, insanlara, valideynlərinə və həyata münasibəti zabit üçün vicdan məsələsidir. Gənc fın zabitləri, özlərini yeni Fin ordusunun fəhlələri sayan bu insanlar, xidmətin ağırlığından çəkinmir, əksinə, öz vəzifələriylə öyünür və fəxrlə deyirdilər: - Burada nə var axı? Biz öz ölkəmizə yalnız müharibələrdə faydalı olmalı deyilik. Kazarmalarda olduğumuz bütün müddətlərdə də, xalqımıza xidmət edə bilərik. Hər bir əsgərlə daimi təmasda olmaqla xalqa, onun övladlarına faydalı olmaq mümkündür. Əvvəllər “kazarma” sözü çox vaxt söyüş kim işlədilərdi: - Özünüzü yaxşı aparın: siz kazarmada deyilsiniz! - Kazarma kimi iylənir. - Onu kazarma bu günə saldı... Gənc fın zabitlərinin fikrincə, indi kazarma başqa cür ola bilər və olmalıdır: - Biz kazarmanı xalq məktəbinə çevirəcəyik. Xalq uni- versiteti edəcəyik. Əsgərlər xidmətdən sonra kazarmanı sevinclə xatırlayacaqlar. İnsanlar kazarma haqqında qürurla danışacaqlar: - Kazarma onu islah elədi. - Bu kazarma onu tərbiyə etdi: inkişafına yardımçı oldu, çevik, vicdanlı, çalışqan, nəzakətli, faydalı və səliqəli bir insan kimi yetişdirdi. Fin zabitləri kazarmada böyük apostolsayağı vəzifələrinə belə başladılar. Onların üzərinə böyük işlər düşürdü. Hər bir addıma diqqət yetirirdilər. Öz həyatlarını bütünlüklə kazarmadan asılı şəkildə yenidən qururdular. 65 Əvvəllər, isveçlilərin vaxtında, kazarmalar kirli və narahatdı. Orada ölgün bir ruh hakimlik edirdi. Hava turşumuş və ağırlaşmışdı. Əsgərlər səliqəsiz geyinir, aclıq çəkirdilər. Çox zaman pis qidalanma xəstəliyə səbəb olurdu. Rütbəcə böyük olanlar əsgərlərin hər şeyini talayır, yeməyi, paltarı, ayaqqabını, kazarmanı qızdırmaq üçün olan odunu, hətta avadanlığı belə oğurlayırdılar. Onlarla kobud davranırdılar. Əsgərlərin alçaldılması xidmətin tərkib hissəsinə çevrilmişdi. İndi isə hər şey kökündən dəyişib. Kazarmaları yığışdırır, havasını daim dəyişirlər. Əsgər və zabitlər boş vaxtlarında kazarmanın ətrafında bitki əkir, çiçək bəsləyirlər. Saxsı qablarda becərilən çiçəklər kazarmaların içərisini bəzəyir. Pəncərələrdən pərdə asılıb. Döşəmədə palazlar, qapıda ayaq silmək üçün döşəmə əsgisi var. Ayaqqabılar girişdə diqqətlə təmizlənir. Əsgərlər əyin-başlarının təmizliyinə xüsusi diqqət yetirirlər. Həftədə bir dəfə çimirlər. Zahiri təmizliklə yanaşı daxili təmizliyin də qayğısına qalmır. Keçmişdə isveçlilərin sərxoşluğu və kobud söyüşcüllüyüylə bağlı məşhur deyimlər yaranmışdı: - İsveçli kimi keflidir. - İsveç əsgəri kimi biabırçı söyür. Həqiqətən də isveçlilərin vaxtında kazarmalarda dəhşətli dərəcədə çox içilir və burada daima ağır ana söyüşləri eşidilirdi. Əsgərlər, zabitlər, generallar üçün söyüş söymək adət halını almışdı. Acıqlananda da, dostyana danışanda da söyüş söyürdülər. İyrənc söyüşlər səslənirdi. Bu ürəkbulandıran söyüşlərdən, ana, Allah, İsa Məsih, günəş, göy də qoruna bilmirdi. Ən alçaq söyüşlər sel kimi axıb gedirdi. Gənc fın zabitləri kazarmada sabundan istifadə edilməsinə başladılar. Əsgərləri səhərlər, axşamlar və hər dəfə 66 yeməkdən öncə və sonra əllərini yumağa öyrəşdirdilər. Hər bir əsgərin əl-üz dəsmalı və diş fırçası olması mecburiydi. Əsgərlərə dişlərini təmizləməyi öyrətdilər. Onlara güzəşt etmirdilər. Söyüş söymədən, hər bir əsgərdən ciddi nizam- intizama tabe olmağı tələb edirdilər. Əvvəllər yalnız əsgərlər deyil, çox vaxt tərbiyəli ailədən çıxmış zabitlər belə, yaranmış ənənəyə görə, bu iyrənc söyüşləri hərbi xidmətə xas özünəməxsus hünər, incəlik sayırdılar. Küçə söyüşləri üzrə xüsusi mütəxəssislər yaranmışdı: onlar istənilən vəziyyətdə dayanmadan söyüş söyə bildikleriyle öyünürdülər. Gənc fin zabitləri kazarmalarda yeni həyat tərzi forma- laşdırırdılar. Onlar bununla bağlı deyirdilər: - Kazarma - bizim ümumi ailəvi evimizdir. Bura bizim elmi kafedramızdır. Ruhanilər üçün kilsə nədirsə, bizim üçün də kazarma odur. Burada özünü, qadınların arasında olduğundan da tərbiyəli aparmaq lazımdır. Gənc zabitlər sözdə də, işdə də, əsgərlərə nümunə olmağa başlamışdılar: - Kazarmanı sərxoşluq yuvasına və ya ayaqyoluna döndərməyin. Döşəməyə tüpürməyin, onun həmişə təmiz olmasının qayğısına qalın. Havanı kobud söyüşlərlə çirkləndirməyin, öz dilinizin və yoldaşlarınızın qulaqlarının təmizliyini qoruyun. Kobud söyüş it hürüşündən də beterdir. Bu əqli və ümumi mənəvi mədəniyyətsizlik əlamətidir. Əgər siz öz hünərinizi göstərmək istəyirsinizsə, bunun üçün daha xeyirxah və gözəl yollar tapın: İdmanla məşğul olun. Gözəl və uzun müddətli üzməyi, xizəkdə sürüşməyi öyrənin. Güləşdə çevikliyə alışın. Hündürlüyə və uzunluğa daha yaxşı tullanmaq bacarığınızın qayğısına qalın. 67 Mahnı oxumağı, hansısa musiqi alətində çalmağı, gözəl rəqs etməyi öyrənin. Cəmiyyət içində özünüzü mədəni aparmağı bacarın. Maraqlı həmsöhbət olmağa çalışın. Yaxşı məsləhətləri oxuyun və başqalarından da nəsə öyrənin. Onları unutmayın. Beləliklə gənc zabitlər ən qayğıkeş pedaqoqlara çevrildilər. Hərbi məşğələlərlə yanaşı, onların hər biri, əsgərlərin tərbiyəsi üçün xeyli vaxt ayırırdı. Hərbi oyunlar, əyləncəli gecələr təşkil edilirdi. Əsgərlərə, müğənnilik və musiqi dəməkləri təşkil etmələri, rəqs və rəsm kursları yaratmaqları üçün yol göstərirdilər. Savadca zəif olanlarla şagird kimi davranırdılar. Gecələr onlara kitab oxutdururdular. Maraqlı mövzulardan söz açırdılar. Müxtəlif xalqların ən yaxşı hekayələrini, macəralar və qəhrəmanlar barədə əyləncəli əsərlər oxumaqla onları mütaliəyə həvəsləndirirdilər. Vətənin və dünyanın tarixində baş verən hadisələrlə bağlı çəkilmiş rəsm əsərləriylə tanış edir, Suominin və dünyanın ən gözəl peyzajlarının rəsmlərini nümayiş etdirirdilər. Çoxları, bu cür tərbiyə olunmuş əsgərlərin evə qayıdandan sonra vətənə faydalı şəkildə xidmət üçün hazır olduğunu irəli sürürdü. Onları ayıltmaq və hərəkətə gətirmək üçün deyirdilər: - Orada insanlar köstəbək kimi yeraltı qazmalarda yaşayırlar. Nə görür, nə eşidirlər. Siz də ora bu düşüncənizlə qayıtsanız, elə köstəbəklər kimi qaranlıq dünyada yaşayacaqsınız: ancaq düşüncələrinizi yeniləsəniz, köstəbək kimi ömür sürməkdən utanacaqsınız. Yeni həyatın qaranquşları olun. Gedəcəyiniz ucqarları öz ağlınızla işıqlandırmağa çalışın. Yeni gücə çevrilin. Dinc mədəni əməyin bahadırları olun. 68 Hər bir orduda xüsusi imtiyazlı və seçilən alaylar olur. Qəhrəmanlar alayı. Onlar özləri də, özgələri də bu hərbi birlikləri “ölüm alayları” adlandırır. Ölüm qusarları, ölüm əjdahaları, ölüm atıcıları və başqa bu kimi adlar da işlənir. Bunun öz mənası var - əgər müharibə olarsa və zərurət yaranarsa, hamısı bir nəfər kimi ölməyə hazır olacaqlar. Onlar əsl qəhrəmanlardır. Ancaq vətən uğrunda yaşamaq özü, onun uğrunda ölməkdən kiçik qəhrəmanlıq sayılmamalıdır. Oxuyub-öyrənməyin, vətənin, doğma xalqın çiçəklənməsi üçün çalışmağın özü də ən böyük qəhrəmanlıqdır. - Sizdə torpağı necə becərirlər, necə əkirlər, taxılı necə biçirlər? - Sizdə süddən ərsəyə gələn məhsulları necə hazırlayırlar, meşə meyvələrini toplayıb qış üçün tədarük görürlərmi? - Sənətkarlıqla necə məşğul olurlar? - Kişilər öz arvadlarına necə münasibət bəsləyirlər? - Valideynlər uşaqlarını necə tərbiyə edirlər? Bütün hərəkətlərində şüurlu düşüncəyə əsaslanan xalqlar bu və bu qəbildən olan başqa məsələləri daha yaxşı həll edə bilirlər. Nə üçün ingilis mahudunu, çex şüşəsini, holland balıq məmulatını, irland qoyununu, fransız şərabını, dani- marka yağını, brüssel krujevasını, İsveçrə inəyini, amerikan üzümünü, rus xəzi və dərisini, İsveç kartonu və kibritini hamı tərifləyir və bunların alıcısı olmağa can atır? Çünki bu ölkələr adı çəkilən malları daha yaxşı və keyfiyyətli hazırlayırlar. - Bütün gücünüzü, bizdə də belə olması üçün sərf edin - gənc zabitlər yorulmaq bilmədən əsgərlərinə bu məsləhəti verirdilər. Finlandiyada belə uğurlar qazanmağın yollarını izah edir, başa salırdılar. - Bunu kim edə bilər? Sizin kənddəki təhsilsiz ata və qardaşlarınızı kim öyrədə bilər? 69 Kim mürgülü meşələrin və bataqlıqların arasındakı o yerlərə gedib çıxacaq? - deyə bu xeyirxah pedaqoqlar öz əsgərlərindən soruşur, sonra isə onlara bunun kim olduğunu aşılayırdılar: Siz! İlk növbədə - siz! O zaman sizin uzun müddət kazarmada saxlanmağınız vaxt itkisi sayılmayacaq. Əksinə, siz onların yanma dəyərli qənimət kimi qayıdacaqsınız. Özünüzlə böyük faizli qazanc gətirəcəksiniz. Kazarmaya odun kimi gəlmişdiniz, ancaq buradan gur işıq, möcüzəvi istilik qaynağı kimi qayıdırsınız. Beləliklə, Fin ordusunun gənc zabitləri təbii sərvətlərdən məhrum olan Suominin böyük mədəni gücünə çevrildilər. Nəticədə, ölkədə böyük fabrikdə olduğu kimi, minlərlə ağıllı mexanizm hazırlanıb üzə çıxarıldı. Əsgərlər ordudaki rütbəcə böyük yoldaşlarını yüksək dəyərləndirirdilər. Onları ürəkdən sevir, xidmət zamanı incitməməyə, özlərinin bacarıqsız və tərbiyəsiz yoldaşlarının düz yola çəkilməsi qayğısını da öz üzərilərinə götürməyə çalışırdılar. Hərbi xidməti başa vurub doğma yerlərə qayıdan əsgərlər çox vaxt keçmiş zabitləriylə məktublaşır, orduda xidməti minnətdarlıqla xatırlayırdılar. Artıq həyata başqa bir gözlə baxdıqlarını yazırdılar. Öz planlarından və düşüncələrindən söz açırdılar. Onlardan məsləhət gözləyir, kitab və qəzet əldə etmək üçün kömək istəyirdilər. Bütün ölkədə, ən ucqar yerlərinədək, kazarma həyatı yaşamış insanlarla yerdə qalan əhali arasında çox gözəl, istiqanlı mənəvi əlaqələr yaranmağa başlamışdı. Kazarma xalq həyatının mədəni baxımdan gözəlləşməsinə və möhkəmlənməsinə xidmət edən parçalar toxuyan toxuculuq fabrikinə bənzər bir rol oynayırdı. Xalq, artıq kazarmalardan qorxmamağa, onu dəyərlən- dirməyə başladılar. Şəhərlərdə və kəndlərdə valideynlərin 70 öz yelbeyin, yaramaz və ya tərbiyəsiz övladlarına tez-tez belə deməsini eşitmək olurdu: - Bircə, orduya getmək vaxtın çatsaydı! Bəlkə kazarma səni düz yola gətirərdi! - Kazarma gəncləri tərbiyə edir, - bu sözləri eşidən qonşular söhbətə qarışırdılar. - Orada ən böyük yaramazları da tərbiyələndirib adam edirlər. Pekku Yukseni xatırlayın, Rud Atonenə baxın: adama elə gəlirdi, onlardan insan olmayacaq. Ancaq ordudan qayıdandan sonra hər ikisi nümunəvi gəncə çevrilib. Kaş bizim övladlarımız da onlar kimi olalar. Deməli, kazarma uşaqlarımızı bizdən yaxşı tərbiyə edə bilir. - Hə, hə, hə, - qocalar bu sözlə razılaşırdılar. - Biz həqiqətən kor kimi ömür sürmüşük. Çox az şeyi anlayırdıq. Pis gündə yaşayırdıq. Allaha şükür, yeni insanlar əsl insan kimi yaşayırlar: öz həyatlarını daha yaxşı, ağıllı, gözəl qura bilirlər. Bu müddətdə kazarmanın özü də əqli və əxlaqi baxımdan yüksəlmişdi. Onun, xalqın əqli-mənəvi baxımdan inkişafında oynadığı rolu, keyfiyyətli mayanın xəmiri şişirdib hazır hala gətirməsinə bənzətmək olardı. 71 |