Bank ikinci mərhələdə həmin məbləği növbəti iş günündən gec
olmayaraq Gürcüstan Milli
Bankının xüsusi hesabına köçürür. Hərrac başa çatdıqdan sonrakı üç gün ərzində banka daxil
olmuş ərizələrin reyestrini aparmaq və onu Dövlət Əmlakının İdarəedilməsi Nazirliyinin yerli
orqanına göndərmək tapşırığı verilir.
Üçüncü mərhələdə Milli Bank hərraclar başlayan gündən qurtaranadək digər banklardan daxil
olmuş informasiyaları toplayır, sistemləşdirir və hərracın başa çatmasından ötən 15 iş günü
ərzində həmin məlumatları reyestrə işləməklə Dövlət Əmlakının İdarəedilməsi Nazirliyinə
göndərir.
Dördüncü mərhələdə - Dövlət Əmlakının İdarəedilməsi Nazirliyində yaradılmış
xüsusi komissiya
Milli Bankdan aldığı məlumatları 10 gün ərzində sistemləşdirərək, hərracların yekun nəticələrini
müəyyənləşdirir. Nəticələri əks etdirən reyestrə hərrac iştirakçıları barədə informasiyalar,
müəssisənin səhmini almaq üçün daxil olmuş ərizələr, qoyulmuş məbləğ və hər konkret ərizədə
göstərilən məbləğə düşən səhmlər haqqında məlumatlar daxil edilir.
Beşinci mərhələdə Dövlət Əmlakının İdarəedilməsi Nazirliyindən alınmış reyestrlər əsasında
səhmdar cəmiyyətin rəhbərliyi formalaşdırılır.
Əlavə olaraq
qeyd edək ki, hərracın iştirakçısı həm fiziki, həm də hüquqi şəxs, eləcə də xarici alıcı
da ola bilər. Xarici alıcılar eyni proseduranı yaşadıqları ölkənin müvəkkil banklarında da apara
bilərlər.
Hərraclara çıxarılmış səhmdar cəmiyyətlərin səhmləri onun iştirakçıları arasında müvafiq hesaba
qoyulmuş məbləğə proporsional surətdə bölüşdürülür. Bir ərizəyə düşən səhmlərin miqdarı
aşağıdakı formul üzrə hesablanır.
N0=Nv x V0/Vv
Burada,
N0 - konkret səhmdar cəmiyyət üzrə bir ərizəyə düşən səhmlərin miqdarıdır.
Nv - hərraca çıxarılmış səhmdar cəmiyyətin səhmlərinin ümumi sayıdır.
V0 - konkret bir iştirakçının-ərizəçinin həmin səhmdar cəmiyyətin səhmlərinə görə banka qoyduğu
vəsaitin məbləğidir.
Vv- həmin səhmdar cəmiyyətin səhmlərinə görə bütün ərizəçilərdən
daxil olmuş vəsaitin ümumi
məbləğidir.
Əgər N0-vahiddən böyük olaraq tam ədədi ifadə etmirsə, onda vergüldən sonrakı rəqəmlər atılır və
1 ərizəyə vahidə bərabər olan sayda səhm verilir.
N0- vahiddən kiçik olduğu halda isə qalıq səhmlərin miqdarı həddində səhmin verilməsi nəzədrə
tutulur.
"Sıfır" hərracları zamanı diqqəti cəlb edən məqamlardan biri də iştirakçıya və ya alıcıya gələcəkdə
müəssisənin profilinin saxlanılması ilə əlaqədar heç bir şərtin qoyulmamasıdır. *
"Sıfır" hərraclarının keçirilməsi bank sisteminin fəaliyyətindən də əhəmiyyətli dərəcədə asılıdır.
Gürcüstan praktikası göstərdi ki, bank sisteminin dəqiq və sürətli fəaliyyəti özəlləşdirmənin bu
istiqamətli nəticələrinin müvəffəqiyyətində mühüm rol oynayır. Postsovet məkanında
ilk dəfə
olaraq Gürcüstanda sınaqdan keçirilən, sonradan isə Ukraynada tətbiq olunan "sıfır" hərraclarının
Azərbaycanda gedən özəlləşdirmə prosesində də tətbiqi fikrimizcə, onun tempinə müsbət təsir
göstərə bilər.
MDB məkanına daxil olan digər ölkələrdə özəlləşdirmə prosesi hələ də davam edir. Moldova və
Tacikistanda dövlət mülkiyyətinin islahatı başa çatmaq üzrə olsa da,
Özbəkistan və Ermənistanda
bu istiqamətdə islahatlar nisbətən asta templə aparılır. Türkmənistan və Belarus isə
dövlətsizləşdirməyə ehtiyatlı mövqeyi ilə seçilir. Türkmən iqtisadçıları bunu ölkə əhalisinin
təsərrüfat təfəkkürü, mentaliteti və Türkmənistan iqtisadiyyatının dövlət mülkiyyətinin əsasında
əldə etdiyi uğurlu nəticələrlə izah edirlər. Lakin bütün bu arqumentlərə baxmayaraq
Türkmənistanda da özəlləşdirmə bir vasitə olaraq,
əsasən kiçik müəssisələrin
dövlətsizləşdirilməsi prosesində sınaqdan keçirilmiş, ölkənin əsas fondlarının üçdə birinə sahiblik
hüququ özəl bölməyə verilmişdir. *
Belarusda isə mülkiyyətdə struktur islahatları son iki ildə əhatə dairəsini genişləndirməklə yanaşı,
həm də sürətini artırmışdır. Burdada başlıca olaraq ticarət və xidmət sferası müəssisələri dövlətin
inhisarından çıxarılaraq, əvvəlcə kommersiyalaşdırılmış, sonradan isə dövlətsizləşdirilmişdir.
Belarusun özəlləşdirmə islahatlarına əvvəllər ciddi önəm verilməməsi isə daha çox ölkə
prezidentinin mühafizəkar mövqeyi, əhalisinin isə sosialist stereotiplərindən
tamamilə yaxa qurtara
bilməməsi ilə izah edirlər. Prosesin son dövrlər vüsət alan nisbətən sürətli gedişi isə siyasi, sosial
və sistemli dəyişiklər məqsədi ilə deyil, daha çox kiçik özəlləşdirmədə effektiv mexanizmlərin
axtarılması ilə arqumentləşdirilir.
Nəhayət, fikrimizi Rusiyada və MDB-nin digər dövlətlərində özəlləşdirmənin Şərqi və Mərkəzi
Avropa özəlləşdirmə prosesindən fərqli cəhətləri üzərində yekunlaşdıraq.
Ntic
Yuxarıda qeyd olunanları
nəzərə almaqla Rusiyada, MBD-də və Şərqi, eləcə də Mərkəzi Avropa
ölkələrində özəlləşdirmənin gedişi və nəticələri ilə bağlı başlıca olaraq, aşağıdakı fərqləri qeyd
etmək olar.
Birincisi, MDB dövlətləri arasında Rusiya həm miqyas nöqteyi nəzərindən, həm də özəlləşdirmənin
tempinə görə Şərqi və Mərkəzi Avropa ölkələrini xeyli qabaqlamışdır ki,
bu da bazar
infrastrukturunun sürətlə formalaşması, yeni mülkiyyətçilər sinfinin əmələ gəlməsi baxımından
əhəmiyyətli hesab oluna bilər.
İkincisi, Rusiyada dövlət əmlakının bölgüsünün bütün vətəndaşlar arasında aparılmasına
baxmayaraq, bu prinsip Şərqi və Mərkəzi Avropa ölkələrinin özəlləşdirmə həyatına ümumən şamil
olunmamışdır.
Üçüncüsü, Şərqi və Mərkəzi Avropa ölkələrinin əksəriyyətindən fərqli olaraq Rusiyada
özəlləşdirmənin birinci mərhələsində iqtisadi deyil, hakim nomenklaturanın şəxsi maraqlarına