R. D. Dusmuratov, A. S. Boltayev moliyaviy tahlil
Yüklə 5,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 17.13-jadval
Toshkent viloyati «Agrokimyohimoya» AJ sotish rentabelligi va uning omilli tahlili uchun birlamchi ma’lumotlar № Ko‘rsatkichlar Reja bo‘yicha Haqiqatda O‘zgarishi (+;-) 1 Tovar aylanma hajmi, ming so‘m 2213970 2363360 +149390 2 Tovar aylanma hajmi reja bahosi bo‘yicha haqiqatda, ming so‘m - 2008856 - 3 Yalpi daromad, ming so‘m 664191 779909 +115718 4 Sotish xarajatlari, ming so‘m shu jumladan: - o‘zgaruvchan sotish xarajatlari, ming so‘m - doimiy sotish xarajatlari, ming so‘m 409584 263999 145585 449038 280515 168523 +39454 +16516 +22938 5 Yalpi foyda, ming so‘m 254607 330871 +76264 6 O‘rtacha yalpi daromad darajasi, % 30 33 +3 7 O‘rtacha o‘zgaruvchan sotish xarajatlari darajasi, % 11,92 11,87 -0,05 8 Sotish rentabelligi, % 11,5 14,0 +2,5 17.13-jadvalda keltirilgan ma’lumotlar asosida, «Zanjirli bog‘lanish» usuli bilan sotish rentabelligi ko‘rsatkichini va unga ta’sir qiluvchi omillar ta’sirini aniqlaymiz. Shu bois, birinchi navbatda hisobot yili rejasi bo‘yicha sotish rentabelligi ko‘rsatkichini aniqlaymiz: R sr = (2213970·(30-11,92)/100-145585) / 2213970 = 11,5 % Shundan so‘ng, haqiqatdagi sotish hajmi, ammo tovarlarning rejadagi sotish bahosi va barcha boshqa omillarning rejadagi ko‘rsatkichlari bo‘yicha birinchi shartli sotish rentabelligi ko‘rsatkichini aniqlaymiz: R sh1 = (2008856·(30-11,92)/100-145585) / 2008856 = 10,83 % Mazkur ko‘rsatkichdan rejadagi sotish rentabelligi ko‘rsatkichini chegirish orqali sotilgan tovarlar fizik miqdorining o‘zgarishini sotish rentabelligiga ta’sirini aniqlaymiz. Hisob-kitoblarga ko‘ra, ushbu omilning ta’siri natijasida sotish rentabelligi 0,67 (10,83-11,5) foizga pasayganligini ko‘rishimiz mumkin. So‘ngra haqiqiy sotish hajmi va tovarlarning haqiqiy sotish bahosi, ammo boshqa barcha omil ko‘rsatkichlarining rejadagi miqdori bo‘yicha ikkinchi shartli sotish rentabelligini aniqlaymiz: R sh2 = (2363360·(30-11,92)/100-145585) / 2363360 = 11,92 % 431 Aniqlangan ikkinchi shartli ko‘rsatkichdan birinchi shartli ko‘rsatkichni chegirish asosida tovarlarni sotish bahosi o‘zgarishining ta’siri aniqlanadi. Mazkur hisob-kitobni bajarish orqali tovarlarni sotish bahosining o‘zgarishi hisobiga sotish rentabelligi 1,09 (11,92-10,83) foizga oshganligini ko‘ramiz. Endi, o‘rtacha yalpi daromad ko‘rsatkichi va foyda summasining tovar aylanma hajmi strukturasi hisobiga o‘zgarishini aniqlash zarur. Bunda tovar aylanmasining haqiqiy hajmi va strukturasi, ammo tovarlarga quyiladigan ustamaning rejadagi ko‘rsatkichi bo‘yicha yalpi daromadning o‘rtacha darajasi quyidagicha aniqlanadi: O‘YaD sh = Σ Ul ix × O‘YaD ir / 100 = 30,734 % Shundan keyin uchinchi shartli sotish rentabelligi ko‘rsatkichi quyidagicha hisob-kitob qilinadi: R sh3 = (2363360·(30,734-11,92)/100-145585) / 2363360 = 12,65 % Shunday qilib, tovar aylanma hajmi strukturasining o‘zgarishi hisobiga sotish rentabelligi ko‘rsatkichi 0,75 (12,65-11,92) foizga oshgan. Shundan so‘ng haqiqiy tovar oboroti hajmi, uning haqiqiy strukturasi va alohida tovarlarga quyiladigan ustamalarning haqiqiy summasi, ammo rejadagi o‘zgaruvchan xarajatlar va rejadagi doimiy sotish xarajatlari bo‘yicha turtinchi shartli sotish rentabelligi ko‘rsatkichini aniqlaymiz: R sh4 = (2363360·(33-11,92)/100-145585) / 2363360 = 14,92 % Demak, tovarlarga qo‘yilgan ustamaning rejaga nisbatan (30 %) haqiqatda 3 (33-30) foizga o‘sishi, sotish rentabelligi ko‘rsatkichini 2,27 (14,92-12,65) foizga oshishiga ta’sir ko‘rsatgan. Endi doimiy sotish xarajatlaridan tashqari barcha omillar bo‘yicha haqiqiy ko‘rsatkichlarga asosan beshinchi shartli sotish rentabelligi ko‘rsatkichini aniqlaymiz: R sh5 = (2363360·(33-11,87)/100-145585) / 2363360 = 14,97 % Mazkur natijadan turtinchi shartli rentabellik ko‘rsatkichini chegirish shuni ko‘rsatadiki, o‘zgaruvchan sotish xarajatlarining rejadagi 11,92 foizdan, haqiqatda 432 11,87 foizgacha pasayishi hisobiga sotish rentabelligi ko‘rsatkichi 0,05 (14,97-14,92) foizga oshgan. Tahlilning so‘nggi bosqichida sotish rentabelligining haqiqatdagi ko‘rsatkichini aniqlash lozim. Ushbu ko‘rsatkich quyidagicha aniqlanadi: R sh = (2363360·(33-11,87)/100-168523) / 2363360 = 14 % U inflyasiya munosabati bilan doimiy sotish xarajatlari summasi rejaga nisbatan haqiqatda 22938 ming so‘mga ko‘payishi hisobiga sotish rentabelligi ko‘rsatkichi 0,97 (14-14,97) foizga pasayganligini bildiradi. Umuman olganda, sotish rentabelligining rejaga nisbatan 2,5 foizga oshishi Toshkent viloyati «Agrokimyohimoya» AJ uchun ijobiy holat hisoblanadi. Agarda sotish xarajatlari haqiqatda rejaga nisbatan 39454 (o‘zgaruvchan sotish xarajatlari – 16516 ming so‘mga, doimiy sotish xarajatlari – 22938 ming so‘m) ming so‘mga yoki 9,63 foizga oshmaganda edi, sotish rentabelligi ko‘rsatkichi rejaga nisbatan bundanda yuqori ko‘rsatkichni tashkil etgan bo‘lardi. Xulosa qilib aytganda, Toshkent viloyati «Agrokimyohimoya» AJda sotish rentabelligini oshirish imkoniyatlari mavjud bo‘lib, bunday imkoniyatlar sifatida quyidagilarni keltirib o‘tishimiz mumkin: - yalpi daromad darajasini oshirish maqsadida tovarlar tannarxini va sotish bahosini to‘g‘ri shakllantirish lozim. Bunda tovarlarning xarid qiymati va ularni sotib olish hamda tayyorlash bilan bog‘liq xarajatlarni sotish xarajatlari tarkibiga emas, balki tovarlar tannarxiga kiritish kerak. Shuningdek, tovarlarni turli sotish usullaridan foydalangan holda yuqori savdo ustamalar orqali sotish choralarini ishlab chiqish; - xarajatlarni ularni paydo qilgan obyektlari yoki ularni tashuvchilari, ya’ni alohida tovar turlari bo‘yicha jamlab borish. Bu har bir tovar turi bo‘yicha tannarxning to‘g‘ri shakllanishini ta’minlaydi. - sotish xarajatlari ustidan nazorat o‘rnatish va ularning o‘zgarishiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillarni tahlil qilib o‘rganish. Bunda sotish xarajatlarini o‘zgaruvchan va doimiy xarajatlarga ajratgan holda o‘rganish lozim. Albatta, tahlil 433 natijalari asosida sotish xarajatlarining o‘zgarishiga qanday omillar ta’sir ko‘rsatganligi aniqlanadi va ularni kamaytirish bo‘yicha tegishli chora-tadbirlar ishlab chiqiladi. Shunday qilib, xorij amaliyotida qo‘llanilayotgan uslub bo‘yicha sotish rentabelligini omilli tahlil qilish (17.30-formula) natijalarini mamlakatimiz tajribasi (17.24-formula) bilan taqqoslaganda, xorij amaliyotidagi tahlil uslubini qo‘llash afzalroq deb hisoblaymiz. Chunki, unda model elementlarining, jumladan sotish hajmi, xarajatlar va foydaning o‘zaro aloqadorligi to‘liqroq hisobga olinadi. Bu o‘z navbatida omillarning ta’sirini aniqroq baholashni va tahlil samarasi yuqoriroq bo‘lishini ta’minlaydi. Umuman, sotish rentabelligini tahlil qilishning har xil uslublarini qo‘llash, ularning xususiyatlarini qiyosiy tahlil qilish, sotish xarajatlarini doimiy va o‘zgaruvchan xarajatlarga bo‘lishga asoslangan uslubning afzalligini ko‘rsatadi. Shu bilan birga, ta’minot tashkilotining xo‘jalik jarayonlarini samaraliroq boshqarish bo‘yicha menejerlarga tavsiyalar ishlab chiqish imkonini ham beradi. Yüklə 5,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|