R. H. MƏMMƏdov, tofđq bəHƏRÇĐ

dünya  pendir  tədarükünün  70%-dən  artığını  verirlər.  Şərqi  Avropa 

regionu  bu  sahədə  öz  çəkisini  16%-dən  12%-ə  endirmişdir. 

Đstehsalın  səviyyəsi  və  adambaşına  olan  istehsal  miqdarı  ayrı-ayrı 

ölkələr üzrə müxtəlifdir. Dünyada bu göstərici adambaşına - 2,6 kq-

dırsa,  Fransada  –  27  kq,        Yunanıstanda,  Danimarkada  və  Yeni 

Zelandiyada - 50 kq-dan artıqdır. Dünyada illik pendir istehsalının -

25%-ni  ABŞ,  11%-ni  Fransa,  9%-ni  Almaniya  verməkdədir. 

Rusiyada ildə adambaşına - 5 kq pendir istehsalı onu hətta Misirdən 

də (6 kq) geri qoyur. 

Ərzaq məhsullarından biri də şəkər sayılır. Adambaşma ildə -

21 kq şəkər istehsal olunursa, Çində bu az - bir neçə kq təşkil edir. 

Lakin Böyük Britaniyada, Avstraliyada, Kanada və Kubada - 50 kq-

dan artıqdır. 

Məlumdur  ki,  şəkərin  alınmasının  xammalı  şəkər  çuğunduru 

və  şəkər  qamışıdır.  Hal-hazırda  istehsal  olunan  şəkərin  -  71%-ni 

şəkər qamışından əldə edirlər. Asiya və Cənubi Amerika regionunun 

xüsusi çəkisi şəkər istehsalında - 60%-dən çoxdur. 

Son  illər  dünyada  -  30  mlrd.  litrdən  artıq  üzünün  şərabı 

istehsalının yarıdan çoxunu Đtaliya, Fransa və Đspaniya verməkdədir. 

Pivə  buraxılmasında  Çexiya,  Almaniya,  Belçika,  ABŞ,  Çin 

fərqlənirlər. ABŞ və Qərbi Avropa ölkələri dünyada istehsal olunan 

126  mlrd.  litr  pivənin  –  Vi-ni  verirlər.  Almaniyada  1200-dən  çox 

sayda pivə zavodları fəaliyyətdədirlər. Təkcə Bavariyada - 750 pivə 

zavodunun olmasını göstərə bilərik. Ölkədə ildə adambaşına-150 litr 

məhsul  istehsal  olunur.  Ən  çox  pivə  istehsal  edən  müəssisələr  son 

vaxtlar  Çində  yaradılmışdır.  O  ki  qaldı  Belçika  pivəsinə,  onun  ən 

böyük istehlakçıları ABŞ, Misir dövlətləridir. 

60-dan  artıq  növü  olan  tütündən  hər  il  -  5500  mlrd.  ədəd 

papiros düzəldilir. Bunun - 650 mlrd. ədədi ABŞ-da, 750 mlrd. ədədi 

Avropa Birliyi ölkələrində, 1647 mlrd. ədədi Çində, 175 mlrd. ədədi 

Braziliyada,  190  mlrd.  ədədi  RF-də  buraxılır.  ABŞ  öz  ölkəsində 

tələbat  üçün  az  nikotinli,  ixracat  üçün  isə  çox  nikotinli  papiros 

buraxır.  O,  Rusiyaya,  Avroasiyanın  müsəlman  ölkələrinə  ixrac 

olunur. 

 

 

V.8. Aqrar sənaye kompleksi 

 

---

Aqrar  sənaye  kompleksi  (ASK)  hər  hansı  bir  ölkə 

təsərrüfatının  tərkib  hissələrindən  biridir.  Ölkənin  sosial-iqtisadi 

inkişafının, xalqın maddi rifah halının daha da  yüksəldilməsi ASK-

nın  hərtərəfli  inkişafı  və  onun  effektivliyinin,  səmərəliliyinin  daha 

da artırılması ilə sıx surətdə bağlıdır. 

ASK-nın strukturu 3 aparıcı sferadan, istehsal və infrastruktur 

sahələrdən  ibarətdir.  Bunlardan  1-cisi  ASK-nın  istehsal  vasitələri 

istehsalı  sahəsini  (traktor,  digər  müxtəlif  maşınlar,  kimya  və  s.),  2-

cisi  kənd  təsərrüfatı  və  meşə  təsərrüfatını,  3-cüsü  kənd  təsərrüfatı 

məhsullarının  toplanmasını,  saxlanmasını,  emalını  və  onların 

reallaşdırılmasını əks etdirir. 

ASK-nın  sürətli  inkişafı  isə  kənd  təsərrüfatının  və  digər  yardımçı 

sahələrin  texniki  avadanlıqlarla  daha  yaxşı  təmin  edilməsi  ilə 

bağlıdır. 

ASK-nın  inkişafı  və  formalaşmasında  80-dən  artıq  xalq 

təsərrüfatı  sahəsi  iştirak  edir.  O,  kənd  təsərrüfatı  məhsullarının 

istehsalı  və  emalı  üzrə  biri-biri  ilə  əlaqədə  olan  kənd  təsərrüfatı  və 

sənaye  müəssisələrinin  müəyyən  ərazidə  birləşməsini  təmin  edir. 

Onun  əsas  vəzifəsi  kənd  təsərrüfatı  məhsulları  istehsalının  sabit 

artımı şərti ilə əhalini ərzaq və digər kənd təsərrüfatı məhsulları ilə, 

heyvandarlığı  yemlə,  ayrı-ayrı  sənaye  sahələrini  müxtəlif  növ 

xammallarla təmin etməkdən ibarətdir. 

ASK-nın  inkişafı  biri-biri  ilə  əlaqəli  olan  çoxlu  sayda 

məsələləri 

həll 

edir. 

Buraya 

maddi-texniki 

bazanın 

təkmilləşdirilməsi,  ərzaq  probleminin  həllinin  başlıca  istiqamətləri, 

istehsal və sosial-məişət infrastrukturunun formalaşdırılması, iqtisadi 

səmərəliliyin  daha  da  yüksəldilməsi  təsərrüfat  mexanizminin 

getdikcə təkmilləşdirilməsi və s. daxildir. Onun  mahiyyəti ETT-nin, 

əmək  məhsuldarlığının  yüksəldilməsi,  məhsulun  keyfıyyətinin 

yaxşılaşdırılması  və  onun  dəyərinin  aşağı  salınmasını  təmin  etmək 

şərti  ilə  həm  də  kənd  təsərrüfatı  məhsullarının  istehsalını,  satışını, 

daşınmasını, 

sənaye 

emalını 

məqsədyönümlü 

surətdə 

birləşdirməkdən  ibarətdir.  Bunlarla  yanaşı  o,  kənd  təsərrüfatı 

məhsulları  istehsalına  emaledici  sənayenin  təsirini  daha  da 

gücləndirir.Bunun da nəticəsində kadrların peşə-texniki səviyyəsinə, 

xammalın keyfıyyətinə və nəqlinin ahəngdarlığına qarşı tələblər daha 

da  artmış  olur.  Kənd  təsərrüfatı  ilə  emaledici  sənaye  müəssisələri 

arasında  birbaşa  müqavilə  əlaqələri  keyfiyyətcə  yeni  pilləyə  qalxır. 

Beləliklə  də,  əmək  və  material  ehtiyatlarından  istifadənin 

---

mövsümiliyi  azalır,  təsərrüfatların  daha  möhkəmləndirilməsi  və 

genişləndirilməsi  üzrə  iri  obyektlər  tikilməsinə,  ən  yeni  texnika  və 

avadanlıqlar alınmasına yönəltməyə imkan verir. Fondla və enerji ilə 

təchizatın artımı aqrar əməyini sənaye əməyinin bir növünə çevirmiş 

olur.  Eyni  zamanda  ASK  elmi-texniki  tərəqqinin  nailiyyətlərinin 

tətbiqi  üçün  geniş  imkanlar  yaradır.  Deyilənlərlə  yanaşı,  ASK 

inteqrasiyası istehsalın ümumi faydalılığına nəzərəçarpacaq dərəcədə 

təsir  göstərir,  istehsalın  optimal  həcmdə  ixtisaslaşdırılmasına, 

torpaqlardan  daha  məqsədəuyğun  istifadə  edilməsinə,  çoxillik 

əkinlərin, 

ümumi 

əkin 

sahələrinin 

strukturunun 

daha 

da 

təkmilləşdirilməsinə,  meyvə-tərəvəz  anbarlarından,  digər  saxlama 

yerlərindən  və  soyuducu  tikililərdən  (obyektlərdən)  yaxşı  istifadə 

olunmasına, itki və tullantıların azalmasına şərait yaradır. 

ASK  kənd  təsərrüfatı  məhsulları  və  xammalların  istehsalı, 

emalı,  saxlanması  və  satışı  proseslərində  qarşıhqlı  surətdə  əlaqədə 

olan  bütün  müəssisələrin  səylərini  birləşdirməyə  imkan  verir.  Son 

məhsul buraxılışının məqsədəuyğun təşkilinə, iqtisadi səmərəliliyinin 

yüksəldilməsinə,  onların  istehlakçıya  vaxtlı-vaxtında  çatdırılmasına 

kömək  edir,  həm  də  fəaliyyətləri  vahid  idarəetmə,  planlaşdırma  və 

gəlirlərin bölüşdürülməsi sistemi əsasında qurulan kənd təsərrüfatı və 

sənaye  müəssisələrinin  və  b.  obyektlərin  qarşılıqlı  istehsal 

münasibətlərinin təşkilat formalarını nəzərdə tutur. 

ASK 

ictimai 

istehsalın 

təşkilinin 

yeni 

formalarının 

yaranmasına  və  inkişaf  etdirilməsinə  gətirib  çıxarır.  O,  sənaye 

müəssisələrinin  xammal  rayonlarına  yaxınlaşdırılmasını  təmin  edir, 

işçi qüvvəsindən səmərəli istifadə etməyə və istehsalın rentabelliyini 

yüksəltməyə imkan verir, kənddə istehsalı daha da təkmilləşdirməyin 

mühüm vasitəsinə çevrilir. 

ASK-nın  bütün  səviyyələrdə  vahid  bir  tam  kimi  idarə 

edilməsi,  planlaşdırılması  və  maliyyələşdirilməsi  əsasında  kənd 

təsərrüfatı  məhsulları  istehsalının  və  onunla  əlaqədə  olan  digər 

sahələrin  balanslaşdırılma  şəklində  inkişafını  təmin  etmək  və 

bununla da ət, süd və b. məhsulların istehsalı və istehlakının daima 

artırılması əsas vəzifə sayılır. 

ASK-mn  aparıcı  sahəsi  kənd  təsərrüfatıdır.  O,  maddi 

istehsalın  sənayedən  sonra  2-ci  aparıcı  sahəsi  hesab  edilir.  Küveyti 

və Sinqapuru nəzərə almasaq dünyanın elə bir ölkəsi yoxdur ki, əhali 

orada  kənd  təsərrüfatı  ilə  məşğul  olmasın.  Dünyada  elə  bir  istehsal 

---