R. H. MƏMMƏdov, tofđq bəHƏRÇĐ

sahəsi  yoxdur  ki,  orada  da  1,3  mlrd.  nəfər  (iqtisadi  cəhətdən  fəal 

əhalinin - 46%-i) işçi cəmləşmiş olsun. Kənd yerlərində yaşayanların 

sayı isə - 2,6 mlrd. nəfər təşkil edir. Đllik məhsul istehsalının 1/10-i 

kənd  təsərrüfatının  payına  düşür.  Dünya  ticarətinin  -  ixracatında 

kənd  təsərrüfatı  məhsullarının  çəkisi  -  10%  təşkil  edir.  Lakin 

tərkibinin  mürəkkəbliyinə  və  zənginliyinə  görə  o  heç  bir  təsərrüfat 

sahəsinə bənzəmir. 

Kənd  təsərrüfatının  inkişafı  ekstensiv  və  intensiv  yollarla 

təmin  edilir.  Ekstensiv  üsul  əkin  sahələrinin  genişləndirilməsi, 

əvvəllər  istifadə  olunmamış  torpaq  sahələrinin  istifadəyə  verilməsi, 

heyvanların  sayının  çoxaldılması  nəticəsində  ha  hesabı  ilə  məhsul 

istehsalını artırmaq intensiv inkişaf yolu adlanır. 

Kənd  təsərrüfatının  intensivliyinə  suvarma,  kimyalaşdırma, 

elektrikləşdirmə, 

mexanikləşdirmədən 

başqa, 

əsas 

istehsal 

proseslərinin 

avtomatlaşdırılması 

nəticəsində 

nail 

olmaq 

mümkündür.  Bir  sözlə,  intensivləşdirmə  istehsalın  texniki  cəhətdən 

təchizatını daha da yaxşılaşdırmaqla onun səmərəliliyinin artırılması 

kimi başa düşülür. 

Kənd  təsərrüfatı  dünya  regionlarında  müxtəlif  inkişafa  malik 

olduğundan bu və ya digər tədbirlər həyata keçirilir. Bu sahədə ĐOÖ-

in keçirdiyi tədbirlər daha çox diqqəti cəlb edir. Bu tədbirlərdən biri 

kənd  təsərrfatında  "yaşıl  inqilab"ın  həyata  keçirilməsidir.  Burada 

ETĐ-in nailiyyətlərindən istifadə edərək kənd təsərrüfatına ha hesabı 

ilə  daha  çox  məhsul  verə  bilən  bitki  sortlarının  daxil  edilməsi, 

irriqasiya  işlərinin  yüksək  səviyyədə  aparılması,  kənd  təsərrüfatı 

sahələrinin 

sənayeləşdirilməsi 

- 

maşınlaşdırılması, 

kimyalaşdırılması, 

elektrikləşdirilməsi, 

avtomatlaşdırılması, 

bitkilərin  qorunmasına  lazım  olan  vasitələrdən  istifadə  gündəmə 

gəlir. 

"Yaşıl  inqilab"  tətbiq  edərək  ĐOÖ  kənd  təsərrüfatında  xeyli 

irəliləyişlərə  nail  olmuşlar.  Hətta,  Hindistan,  Pakistan,  Tailand, 

Đndoneziya, Çin hətta taxıl idxalatını da azaltmış, ya da ki, tamamilə 

yox etmişlər. 

Sənayedən  fərqli  olaraq,  kənd  təsərrüfatı  məhsulları  istehsalı 

relyefi,  mikroiqlimi,  torpaqları  müxtəlif  olan  çox  geniş  sahələrdə 

əldə  edilir.  Kənd  təsərrüfatında  bir  çox  istehsal  prosesləri  mövsümi 

xarakter  daşıyır,  çünki  bunlar  bitkilərin  boy  artması  və  heyvanların 

---

inkişafının  təbii  şəraiti  ilə  əlaqədardır.  Təbii  şərait  kənd  tasərrüfatı 

əməyinin gedişinə böyük təsir göstərir. 

Mexanikləşdirmə, elektrikləşdirmə, eləcə də kimyalaşdırma -

yüksək  məhsuldarlı  kənd      təsərrüfatının  inkişafı  üçün  başlıca 

şərtlərdən  sayılır.  Bunları  yalnız  güclü  sənayenin  mövcudluğu 

şəraitində həyata keçirmək mümkündür. Bu sahədə ĐEÖ seçilirlər. 

Đqtisadi  cəhətdən  fəal  olan  əhalinin  -  46  faizinin  çalışdığı 

kənd  təsərrüfatının  ixtiyarına  -  4,9  mlrd.  ha  və  ya  ümumi  torpaq 

sahəsinin  -  37%-i  verilmişdir.  Dünyada  illik  kənd  təsərrüfatı 

məhsulları  istehsalının  1/3-ni  verən  suvarılan  torpaqların  ümumi 

sahəsi  -  270  mln.  ha-ra  çatır.  Bunun  57  mln.ha-rı  Hindistanda,  52 

mln.  ha-rı  Çində  və  21  mln.  ha-rı  ABŞ-da  istifadədir.  Qeyd  etmək 

lazımdır  ki,  yer  kürəsində  deqradasiyaya  məruz  qalan  torpaqlar  da 

vardır ki, onlar da ümumi torpaq sahəsinin - 15-17%-indən çoxdur. 

Belə  torpaqlar  Avropada  -  23%,  Asiyada  -  18%,  Afrikada  -  17%, 

Cənubi Amerikada - 14%, Okeaniyada - 12% və Şimali Amerikada - 

7%-dən  çoxdur.  Kənd  təsərrüfatı  üçün  yararlı  torpaqlar  Avropada 

ümumi  torpaqların  -  47%-nə,  Okeaniyada  -  58%-nə,  Asiyada  isə  - 

42%-inə  bərabərdir.  Đşlənən  torpaqlar  ən  çox  Cənubi  və  Cənubi  - 

Şərqi  Asiya  və  Şimali  Amerika  regionundadırsa,  ən  çox  biçənək 

sahələri  Latın  Amerikasında  və  Avstraliyada  mövcuddur.  Çin, 

Avstraliya, ABŞ və Rusiya Federasiyası kənd təsərrüfatı üçün yararlı 

torpaqlarının çoxluğu ilə tanınırlar. 

Əhalinin  sayının  artımı  ilə  və  başqa  amillərlə  bağlı  olaraq 

adambaşma  düşən  əkin  sahələri  də  ayrı-ayrı  ölkələrdə  az  və  ya 

çoxdur.  Bu,  dünyada  adambaşına  -  0,3  ha,  Qazaxıstanda  -  1,9  ha, 

Kanadada  -  1,5  ha,  Çində  -  0,1  ha,  Yaponiyada  -  0,03  ha-dan  çox 

deyildir.  Kənd  təsərrüfatına  yararlı  torpaq  sahəsinin  -  70%-ni 

biçənəklər,  -  28%-ni  əkin  sahələri  və  -2%-ni  çoxillik  bitki  sahələri 

örtmüşdür. 

Qeyd etdik ki, kənd təsərrüfatı bitkiləri yetişdirməklə bərabər 

heyvanlar saxlamaqla məşğul olan xalq təsərrüfatının aparıcı sahəsi 

kimi  tanınır.  Bitkiçilik  dünyanın  bir  çox  ölkələrində  məhsul 

istehsalında  liderlik  etsə  də,  ĐEO-in  əksəriyyətində  heyvandarlıq 

məhsulları  aparıcı  rol  oynayır.  Bununla  yanaşı,  ĐOÖ-dən 

Monqolustanda, Uruqvayda, Mavritaniyada heyvandarlıq məhsulları 

əkinçiliyə nisbətən çox məhsul verməsi ilə diqqəti cəlb edir. ABŞ-da 

---

heyvandarlıq  məhsulları  ilə  bitkiçilik  məhsulları  eyni  miqdarda 

məhsul verirlər. 

Bitkiçilik  sahəsində  taxılçılıq,  texniki  bitkilər  becərilməsi, 

subtropik  bitkiçiliyi,  bağçılıq,  bostan  və  tərəvəzçilik,  üzümçülük, 

yağlı  bitkilər,  yem  bitkiləri  becərilməsi  sahələri  öz  əkslərini 

tapmışlar. 

Ərzaq 

çatışmamazlığının 

qarşısının 

alınmasında, 

heyvandarlıq  üçün  yem  hazırlanmasında,  ayrı-ayrı  sənaye  sahələri 

üçün xammal rolunu oynamaqda taxılçılıq təsərrüfatı ölçüyə gəlməz 

rol oynayır. Onun buğda, qarğıdalı, çəltik, arpa, darı, çovdar, vələmir 

və  bir  sıra  yerli  əhəmiyyət  kəsb  edən  növləri  vardır.  O,  dünyada 

strateji əhəmiyyət kəsb edən sahə kimi də tanınır. 

Müasir  dünya  taxılçılıq  təsərrüfatının  əkin  sahəsi,  ümumi 

məhsul toplanması, beynəlxalq ticarət və istehlak kimi dörd ayrılmaz 

hissəsi mövcuddur. 

Taxılçılıq təsərrüfatının inkişaf etdirilməsi üçün - 650 mln. ha 

əkin  sahəsi  (45%)  ayrılmışdır.  Dünya  regionları,  eləcə  də  ölkələri 

taxılçılığın 

kəmiyyət-keyfıyyət 

göstəricilərində 

biri-birindən 

fərqlənirlər. Daha doğrusu, Rusiyada, Böyük Britaniyada, Fransada, 

Đtaliyada,  ABŞ-da  ümumi  əkin  sahəsinin  50-60%-i,  Polşada, 

Macarıstanda, Rummiyada - 60-65%, Almaniyada - 70%-dən artığı, 

Vyetnamda  -  80%-i,  Yaponiyada  -  90%-dən  artığı  taxılçılıq  üçün 

ayrılmışdır. 

Taxılçıhq sahəsində buğda, çəltik və qarğıdalı daha çox əkin 

sahəsinə malikdir. Daha doğrusu, dünyada buğda becərilməsinə -215 

mln. ha, çəltik becərilməsinə - 155 min ha, qarğıdalı becərilməsinə - 

140 mln. ha əkin sahəsi ayrılmışdır. 

Hər il dünyada 2,2 mlrd. tondan artıq taxıl tədarük olunur ki, 

burada  da  -  Çin  -  504  mln.  ton,  ABŞ  -  350  mln.  t,  Hindistan  -  225 

mln.  ton,  Rusiya-  87  mln.  t,  Fransa  -  65  mln.  ton,  Đndoneziya  -  55 

mln.  ton,  Kanada  -  50  mln.  ton,  AFR-  45  mln.  ton,  Braziliya  -  45 

mln.  ton,  Argentina  -  35  mln.  ton  taxıl  tədarük  edirlər.  Tədarük 

olunmuş  taxılın  -  876  mln.  tonu  yemçilikdə  istifadə  olunur.  Bu 

məqsəd üçün - ABŞ-da -257 mln. t, Avropa Đttifaqı ölkələrində - 102 

mln. t, Çində - 139 mln. t, Kanadada - 27 mln. t, Rusiyada - 22 mln. 

t məhsul toplanmışdır. 

Hal-hazırda  dünyada  adambaşına  ildə  336  kq-a  qədər  taxıl 

tədarük olunduğu göstərilir. Bu, Kanadada - 1716 kq, Macarıstanda - 

---