R. H. MƏMMƏdov, tofđq bəHƏRÇĐ

əldə  olunur.  Đldə  toplanan  7,0  mln.  t  təbii  kauçuk  məhsulunun  -  5,0 

mln. tona qədərini Tailand, Đndoneziya və Malayziya verməkdədir. 

Tütün becərilməsi ilə dünyada - 35 mln. işçi qüvvəsi çalışdığı 

halda 100 mln-dan artıq əhali ondan xeyir götürür. Onun 60-dan artıq 

növü  məlumdur.  Hər  il  8  mln.  tondan  az  olmayan  məhsulun 

verilməsində  ABŞ,  Çin,  Hindistan,  Türkiyə,  Pakistan,  Yunanıstan, 

Đtaliya,  Zimbabre,  Malavi,  Braziliya,  Argentina,  Yaponiya, 

Đndoneziya,    Koreya    Respublikası,    Azərbaycan,    Gürcüstan    kimi 

dövlətlər iştirak edirlər. Tütün yığılmasında Çin (2,7 mln. t) dünyada 

1-ci  yer  tutursa,  2-ci  yer  ABŞ-a  (0,7  mln.  t)  məxsusdur.  Siqaret 

buraxılmasında (dünyada 5,5 mln. t) Asiya Çinin (1647 mlrd. ədəd), 

Yaponiyanın,  Đndoneziyanın,  Koreya  Respublikasının,  Hindistanın 

hesabına dünya regionları arasında liderlik edərək - 2,8 mln. t məhsul 

toplantısı ilə fərqlənir. 

Kolumbiya,  Şərqi  Asiya  (Myanma,  Çin,  Laos),  Orta  Şərq 

(Əfqanıstan),  Mərkəzi  Asiya  (Qırğızıstan,  Cənubi  Qazaxıstan) 

narkotik məhsullar becərilməsinin başlıca rayonları sayılırlar. 

Đnsanların həyat tonusunu yüksəldən bitkilərdən çay, kofe və 

kakaonun adını çəkə bilərik. 

Dünyanın  49  ölkəsində  1000-dən  artıq  növü  olan  çay  qədim 

bitkilərdən sayılır. Onun vətəni Çin hesab edilir. Onun Çində 6 növü 

becərılir.  Đldə  dünyada  2-8-3,0  mln.  ton  məhsul  istehsalında 

Hindistan - 810 min t, Çin - 616 min t, Şri-Lanka, Böyük Britaniya, 

Keniya,  RF,  Azərbaycan,  Gürcüstan  tanınırlar.  Keyfıyyətli  çay 

istehsalında Şri-Lanka, Hindistan qabaqda gedirlər. 

Kofenin vətəni Efiopiyadır. 40-dan artıq növə malik olmaqla 

ildə  -  6,5  mln.  ton  məhsul  istehsal  olunur.  Tanınan  ölkələr 

Kolumbiya - 0,73 mln. t, Đndoneziya - 0,37 mln. t, Kot d Đuvar - 0,28 

mln. t, Meksika - 0,22 mln. t, Qvatemala - 0,17 mln. t, Kosta-Rika -

0,15  mln.  t  məhsul  verməklə  tanınırlar.  "Arabika"  növü  məhsul 

istehsalında 1-ci yeri tutsa da "robusta" növü ən bahalı sayılaraq 1,0 

tonu 1000 dollara satılır. 

Həmişəyaşıl  bitki  növlərindən  sayılan  kakaonun  vətəni 

Cənubi  Amerikadır.  Đstehsalı  -  3,0  mln.  tondan  az  deyildir. 

Braziliyada,  Đndoneziyada,  Qanada,  Malayziyada,  Nigeriyada, 

Kamerunda, Ekvadorda, Kolumbiyada, Niderlandda, ABŞ-da, Kot d 

Đvuarda  əkilir.  Kakaonun  1,0  tonu  923  dollara  satılır.  Məhsul 

istehsalında Qərbi Afrika 1-ci, Latın Amerikası 2-ci və Cənubi-Şərqi 

Asiya regionu 3-cü yeri tutur. 

---

Subtropik  qurşağın  rütubətli  areallarında  üzümçülük  sahəsi 

inkişaf  etdirilir.  Onun  dünyada  70-dən  çox  növü  tanınır.  Əsasən 

Aralıq dənizi hövzəsi ölkələri üçün səciyyəvi sayılır. Bundan başqa, 

Yaxın  və  Orta  Şərq,  ABŞ  (Kaliforniya),  Avstraliyanın  Viktoriya  və 

Yeni Cənubi Uels ştatları, CAR (Keyptaun) üzüm becərilməsində və 

məhsul  toplanmasında  tanınırlar.  Đtaliya  ildə  -    13  mln.  t  üzüm 

•məhsulu  toplamaqla  dünyada  1-ci,  Fransa  isə  2-ci  yeri  (10  mln.  t.) 

tutur. Đldə dünya ölkələrində 10 mln. ha üzüm bağlarından - 60 mln. 

tondan  çox  məhsul  yığılır.  Üzümçülük  sahəsi  göstərilən  ölkələrdə 

şərab istehsahının çoxluğuna səbəb olmuşdur. Ona görə də Fransada 

üzüm  becərilən  bölgənin  adı  ilə  adlandırılan  keyfıyyətli  şampan, 

konyak,  bordo;  Đtaliyada  vermut,  Almaniyada  mozel  və  reyn 

şərabları, Portuqaliyada portveyn (şirin çaxır), Yunanıstanda konyak 

məmulatları  dünyada  şöhrət  qazanmışlar.  Adambaşına  üzüm  şərabı 

istehsalında  liderlik  edən  ölkələr  Đtaliya  (ildə  100  1)  və  Fransadan 

(ildə 1001) ibarətdir. Dünyada isə bu kəmiyyət göstəricisi - 5 litrdən 

az deyildir. 

Sitrus  bitkilərinə  portağal,  mandarin,  limon,  qreyfrut  və  sair 

növlərin  becərilməsi  daxildir.  Bunlar  da  subtropik  qurşağının 

əkinçilik növləridir. Orta illik məhsul toplanması - 100 mln. t təşkil 

edir.  Bunun  da  -  64,0  mln.  tonu  portağalin  hesabınadır.  Cənubi 

Braziliya, ABŞ, Đspaniya, Đtaliya portağal tədarükündə qabaqcıl yeri 

tuturlar. 

Qreyfrut 

tədarükündə 

ABŞ 

tanırsa, 

mandarin 

yetişdirilməsində  -Yaponiya  dünyada  1-ci  yeri  tutmaqla,  Çin  və 

Cənubi-Şərqi Asiya ölkələri də burada iştirak edirlər. 

Tropik Asiyanın bitkisi sayılan (Hindistanm) banan rütubət və 

istilik  sevən  növ  hesab  edilir.  Đldə  toplanan  60  mln.  tona  qədər 

bananın  2/5-ni  Asiya,  '/i-nü  Cənubi  Amerika  verməklə,  sonrakı 

yerləri Şimali və Mərkəzi Amerika, eləcə də Afrika regionu tuturlar. 

Ən çox banan tədarükü Hindistana, Braziliyaya, Ekvadora, Filippinə, 

Meksikaya  aiddir.  Hələ  II  Dünya  müharibəsinə  qədər  banan 

ixracatına  görə  Mərkəzi  Amerika  ölkələrini  haqlı  olaraq  "banan" 

respublikaları adlandırmışlar. 

Bitkiçiliyin  sahələrindən  biri  də  tərəvəzçilikdir.  Örtülü 

təsərrüfatları  da  nəzərə  alsaq  tərəvəzçilik  ancaq  qütblərdə  inkişaf 

etməmişdir.  Đldə  -  600  mln.  tona  qədər  tədarük  olunan  tərəvəz 

məhsulunun  yığılmasında  Asiya  -  67%-lə,  Avropa  14%-lə,  Şimali 

Amerika  -  9%-lə,  Afrika  -  7%-lə  iştirak  edir.  Dünyada  tərəvəz 

---

məhsulu toplanmasında Çin - 39%, Hindistan - 9%, ABŞ- 7% xüsusi 

çəkiyə  malikdir.  Bu  kampaniyada  Türkiyə,  Đtaliya,  Đspaniya  və 

Rusiya kimi iri dövlətlər də iştirak edirlər. 

Kənd  təsərrüfatı  üçün  ayrılmış  yararlı  əkin  sahələri 

strukturunda  çox  da  yer  tutmayan  bağçılıq  çox  zəhmət  tələb  edən 

sahə kimi tanınır. Alma, armud, şaftalı, qoz, fındıq, gilas, albalı, kivi 

və  s.  məhsulları  toplanmasında  Asiyanın  xüsusi  çəkisi  daha  çox 

olmaqla - 40% təşkil edir.  Đldə orta hesabla - 450 mln. tondan artıq 

müxtəlif  meyvə  məhsulları  toplanılır.  Dünyada  il  ərzində  toplanan 

meyvənin - 12%-ni Çin, 10%-ni Hindistan, 8%-ni Braziliya, 7,5 %-

ni ABŞ verməklə sonrakı yerləri Đtaliya və digər dövlətlər tuturlar. 

Əkinçilik  sahəsinin  son  illərdə  dinamik  inkişaf  edən 

sahələrindən  biri  də  gülçülük  təsərrüfatıdır.  Bu  sahə,  xüsusi  ilə  də 

Şimali Amerika və Qərbi Avropa ölkələri üçün daha çox xarakterdir. 

Dünyada  ən  yaxşı  tülpan  becərilməsi  ilə  Niderland  məşhurdursa, 

qızılgül becərilməsində Bolqarıstanm tayı-bərabəri yoxdur. 

Niderlanda  tülpan  hələ  400  il  bundan  əvvəl  Türkiyədən 

gətirilmişdir.  Đlboyu  məhsul  verən  tülpan  isti  oranjereyalarda  da 

becərilərək  nəinki  daxili  bazarda  realizə  olunur,  eləcə  də  AFR-ə, 

Fransaya,  Yaponiyaya,  Sinqapura,  ABŞ-a,  Kanadaya  da  göndərilir. 

Onun  forma  və  rənginə  görə  1000-ə  qədər  növləri  becərilməkdədir. 

Yığılan  məhsul  daha  çox  Aalsmere  şəhərində  yaradılmış  gül 

auksionunda realizə olunur. Đldə 2,0 mlrd. ədəddən artıq tülpan satışa 

göndərilir. 

Deyilənlər  sahəsində  Türkiyənin,  Fransanın,  Hindistanm, 

Braziliyanın, 

Kolumbiyanın 

və 

bəzi 

Afrika 

ölkələrinin 

özünəməxsusluğu vardır. 

Heyvandarlıq  dünya  kənd  təsərrüfatının  ikinci  aparıcı  və  ən 

qədim 

sahəsi 

sayılır. 

Onun 

strukturu 

mürəkkəb 

olmaqla 

iribuynuzlulardan, 

xırdabuynuzlulardan, 

donuzçuluqdan, 

quşçuluqdan, 

maralçılıqdan, 

atçılıqdan, 

vəhşi 

heyvanlar 

saxlanılmasından, arıçılıqdan, ipəkçilik və balıqçılıqdan ibarətdir. O, 

illik  kənd  təsərrüfatı  məhsulları  istehsalının  1/5-ni  verir.  Göstərilən 

heyvanların ümumi sayı 5,0 mlrd. başa yaxındır. 

Kənd  təsərrüfatının  əkinçilik  sahəsində  olduğu  kimi 

heyvandarlığın  da  inkişaf  etdirilməsi  intensiv  və  ekstensiv  yollarla 

həyata keçirilir. 

---