R. H. MƏMMƏdov, tofđq bəHƏRÇĐ
Yüklə 3,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
«Remko», Norveçin «Statoyl», Türkiyənin «TRAO», Səudiyyə Ərəbistanın «Delta» neft şirkətləri ilə bağlanmışdır. Müqaviləyə əsasən 30 il müddətində göstərilən yataqlardan 511 mln.ton neft və 55 mlrd. kubmetr qaz çıxarılması nəzərdə tutulmuşdur. Hasil olunan neftin 253 mln.tonu, qazın isə hamısı əvəzsiz olaraq Azərbaycana çatacaqdır ki, bunun da ümumi gəliri 34 mlrd. ABŞ dollarına bərabərdir. Azərbaycanda indiyə qədər neft sənayesinin daha da inkişafını nəzərdə tutan 15 dövlətin 34 neft şirkəti ilə 24 neft müqaviləsi imzalanmışdır. Bağlanılmış müqavilələrə görə
Azərbaycanın neft sənayesinin inkişafına 60 mlrd. ABŞ dolları həcmində sərmayə qoyuluşu nəzərdə tutulmuşdur. Onun da artıq 12 mlrd. dolları Azərbaycana daxil olmuşdur. Đmzalanan müqavilələrin nəticəsində yaxın gələcəkdə Azərbaycanda neftin illik hasilatı 100 mln. tona çatacaqdır. Đlkin neft 7 noyabrl997-ci ildə «Çıraq-1» yatağından çıxarılmış və 176 km uzunluğunda çəkilmiş sualtı neft borusu ilə Sanqaçal terminalına vurulmağa başlamışdır. Sutkada «Çıraq -1» platformasından 20 min tondan çox neft çıxarılır. Bu vaxta qədər «Çıraq - 1» yatağından 35 min tondan çox (22 mln.barrel) neft, 7 mlrd. kubmetr qaz hasil edilmişdir. Hasil olunmuş neftin 31 mln.tonu 9 iyun 1999-cu ildə istifadəyə verilmiş və uzunluğu 830 km olan Bakı-Supsa neft kəməri ilə Gürcüstan Respublikasına, oradan da Avropa bazarlarına daşınmışdır. Hal-hazırda Azərbaycanda neftin illik hasilatı 15,3 mln. ton təşkil edir. Bunun 90 %-ə qədəri Xəzərdən çıxarılır. Đstehsal olunmuş neftin bir hissəsi Yeni Bakı Neftayırına zavoduna emal üçün göndərilir. Zavodda 90 addan çox yeni emal məhsulları içərisində yüksək keyfıyyətli yağlar, müxtəlif növ benzin, dizel yanacağı, ağ neft və mazut xüsusilə seçilir. Yerli neftayırına zavodlarının eyni zamanda Qazaxıstandan tankerlərlə gətirilən xam nefti də emal edir. Neft məhsullarının çox hissəsi yerli istehlak üçün işlədilir, eləcə də xarici ölkələrə satılır. Xəzərdən çıxarılan, Azərbaycana Qazaxıstandan gətirilən nefti xaricə nəql etmək üçün 1997-ci ildən bərpa edilən, uzunluğu 1411 km-ə çatan Bakı - Novorosiyski, Bakı-Supsa (830 km) neft boru kəmərlərindən, eləcə də Bakı-Batumi dəmir yolundan istifadə olunur. 2005-ci ilin dekabrında işə düşməli olan, ümumi uzunluğu 1767 km-ə çatan
Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) neft boru xətti ən mühüm strateji əhəmiyyətə malik olmaqla qonşu ölkələrin daşımalarına da kömək edəcəkdir. BTC neft boru xətti Azərbaycan ərazisində 443 km, Gürcustan ərazisində 248 km və Türkiyə ərazisində 1076 km uzunluğa malik olacaqdır. BTC neft boru kəməri nefti birbaşa Aralıq dənizinə çıxarmağa imkan verəcəkdir. Aktau - Bakı arasında Xəzərin dibindən keçməklə çəkilməsi planlaşdırılan boru kəməri istifadəyə verildikdən sonra Qazaxıstan neftinin artıq trankerlərlə yox, birbaşa həmin kəmərlə dünya bazarına çıxarılması reallaşacaqdır. Qaz sənayesi Azərbaycanın yanacaq balansında başlıca rol oynayır. 1928-ci ildən başlayaraq Azərbaycanda qaz sahəsi sənayenin apanci növünə çevrilmişdir. Cavan, ən sərfəli, ekoloji baxımdan təmiz, ən ucuz yanacaq növü olan yanar qaz məişətdə, elektrik stansiyalarında, kimya sənayesində və bir sıra digər təsərrüfat sahələrində çox geniş istifadə olunur. Qazın az bir hissəsi müstəqil qaz yataqlarından - Abşeron yarımadası və Xəzər dənizinin akvatoriyası yataqlarından əldə edilir. Müstəqil qaz ehtiyatının 80 %-dən artığı, kondensatının isə 93 %-dən çoxu Xəzər dənizində yerləşən yataqların öhdəsinə düşür. Xəzərdə yerləşən Şahdəniz qaz yatağının cox böyük ehtiyatı müəyyən edilmişdir. Şahdəniz-Tbilisi-Ərzurum qaz boru xətti 2006-ci ildə çəkilərək Gürcüstana, Türkiyəyə, Yunanıstana, Rumuniyaya, Đtaliyaya və eləcə də Avropanın digər bazarlarına mavi yanacaq nəql edəcəkdir. Onun uzunluğu 1050 km olacaqdır. Respublika daxilində ən zəngin qaz yataqları Qaradağ - Qobustan, Gürgən - Zirə zonalarında yerləşir. Azərbaycanda təbii qaz, zavod qazı, səmt qazı almaraq istehlakının ödənilməsinə sərf olunur. 2005-ci ildə Respublikada 5,0 mlrd. kubmetrəqədər qaz hasil olunmuşdur. Qaza olan tələbatının böyüklüyü Đran Đslam Respublikasından (Naxçıvana), əsasən də Rusiyadan Dərbənd - Qazıməmməd qaz kəməri ilə hər il 5,0 mlrd. kubmetrə qədər (2005- ci il) qaz istehlak olunmasına şərait yaranır. Fəsillər üzrə qaza olan istehlakın artıb-azalmasından «artıq» qaz əldə edilir. O da 1974-cü ildə tikilmiş Kalmaz və 1988-ci ildən istifadəyə verilmiş Qaradağ süni yeraltı qaz anbarlarına doldurularaq pis vaxtlarında istifadə üçün gərəkli olur.
Đstehsalla istehlakı əlaqələndirmək üçün Azərbaycanda 40 min km ümumi uzunluğa malik qaz boru kəmərləri çəkilsə də bunun 5 min kilometrini magistral xətlər təşkil edir. Azərbaycanda yanacağın digər növlərinin-kömürün, şistin sənaye əhəmiyyəti kəsb etmədiklərinə görə hasil olunmasını nəzərə alaraq onların şərhinin verilməsinə ehtiyac qalmır. Bu ehtiyatlar Xırdalan qəsəbəsi və Đsmayıllı rayonu ərazisində aşkarlanmışdır. Yanacaq-energetika kompleksinin ikinci aparıcı sahəsi elektroenergetikadır. Buraya elektrik stansiyalarından, istilik elektrik mərkəzlərindən (ĐEM) elektrik enerjisinin, isti suyun, buxarın istehsalı və onların istehlakçıya çatdırılması daxildir. Xalq təsərrüfatında damar rolunu oynayan elektroenergetikanın özünə məxsus xüsusiyyətləri vardır. Belə ki, başqa təsərrüfat sahələrində olduğu kimi istehsal olunmuş məhsul yığılıb anbarlarda saxlanılır,əksinə,hasil olunmuş
məhsul birbaşa
istehlakçıya göndərilir. Daha doğrusu, nə qədər məhsul tələb olunursa o qədər də istehsal olunur. Azərbaycanda elektroenergetikanın günün
tələbləri səviyyəsində inkişaf etdirmək üçün hər cür imkanlar vardır. Daha doğrusu,yanacaq,su,külək,günəş,geotermik mənbələr mövcuddur. Bu əsasdan da respublikada SES, ĐES, ĐEM, KES fəaliyyət göstərir. Đstehlaka müvafıq olaraq elektrik stansiyalarının qədim yaranma tarixi vardır. Hələ 1913-cü ildə ümumi gücü 40 min kvt-a çatan mövcud elektrik stansiyalarından 111 mln. kvt. saat elektrik enerjisi hasil edilmişdir. Bu, orta və kiçik gücə malik 7 elektrik stansiyasının fəaliyyətinin göstəricisi idi. Đnqilaba qədər elektrik stansiyasının demək olar ki, hamısı Bakıda cəmləşmişdir. Đlk əvvəl Bakıda yerli mazutla işləyən bir neçə kiçik ĐES-lər yaradılmışdır. Bu stansiyalar tərəfindən istehsal olunan elektrik enerjisi əsasən neft quyularının qazılmasına, neftin hasilatına və emalına işlədilirdi. Stansiyalardan ən böyükləri 45 min kvt gücü olan Belqorod, 9,8 mln. kvt gücü olan Bibiheybət hesab olunaraq müvafiq olaraq 1901-1902-ci illlərdə tikilib istifadəyə verilmişdir. Deyilənlərlə yanaşı Suraxanı (900 kvt), Ramana (4 min kvt), Pirallahı (1,4 min kvt), Zabrat (720 kvt), Sabunçu (700 kvt) ĐES-ləri də az da olsa elektrik enerjisi hasilatına kömək edirdilər. Əlbəttə, qonşu rayonlarda -Gəncədə, Nuxada, Qubada, Lənkəranda da çoxda Yüklə 3,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|