R. H. MƏMMƏdov, tofđq bəHƏRÇĐ
Yüklə 3,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
900 nəfərdir, Ən çox əhalisi olan şəhər Rusiyada yerləşir. Belə ki, Moskvanın əhalisi 10357,8 min nəfərdir. Ümumi Daxili Məhsulun adambaşına düşən maksimal miqdar -50.000 dollara çatır ki, bu da Lüksemburqda müşahidə olunur. Ən azı isə Bosniya və Hersoqovinada - 1800 dollardır. Avropada Rusiya da daxil olmaqla 44 ölkə, 1 mülk-Gibraltar yerləşir. Đdarə olunmasına görə 31dövlət respublikadır. Bunlardan 4-ü federativ quruluşludur. Serbiya və Çernoqoriya respublika idarəetmə formasına uyğun quruluşa malikdir. 11 monarxiya respublikası vardır. Bunlardan 10-u konstitusiyalı monarxiyadır. Belçika federativ quruluşa, Vatikan isə teokratik - mütləq monarxiyaya malikdir. Avropanın əhalisi demək olar ki, avropoid irqinə mənsubdur. 17 ölkə - Avstriya, Albaniya, Macarıstan, Almaniya, Yunanınstan, Danimarka, Đrlandiya, Đtaliya, Malta, Norveç, Polşa, Portuqaliya, Finlandiya, Fransa, Çexiya və s. dövlətlərin əhalisinin milli tərkibinin 90 %o-dən çoxu eyni millətdəndir. Rusiya, Böyük Britaniya, Đspaniya, Đsveçrə və digərləri çoxmillətli hesab olunurlar. Burada slavyan (rus, ukraynalı, polyak, çex, belorus, serb, bolqar və b.), alman, roman, finn-uqor, türk dil qrupları vardır. Ən çox yayılan dillər ingilis, alman, fransız, rus, italyan, ispan, polyak və s.dir. Avropa əhalisinin 90 %-dən çoxu xristian, yerdə qalanları isə müsəlman, idoist dinlərinə mənsubdurlar.
Sahəsi 86,6 min.kv.km, əhalisi 8,4 mln. nəfərdən çoxdur. Paytaxtı Bakı şəhəridir. Đstehsal olunan illik ümumi daxili məhsul 12 mlrd. dollar, adambaşına düşən illik ümumi daxili məhsul isə 1,3 min ABŞ dolları miqdarındadır (1997). Dövlət quruluşuna gəldikdə 1995-ci ildə qəbul olunmuş Konstitusiyaya əsasən Azərbaycan idarəetmə formasına görə prezidentli respublikadır. Ali Qanunvericilik orqanı Milli Məclis, Đcraedici orqan Nazirlər Kabineti hesab edilir. Dövlətin başçısı prezidentdir. Đnzibati bölgüsünə görə Azərbaycan 66 rayon, 69 şəhər və Naxçıvan Muxtar Respublikasına ayrılır. Əsası 1991-ci ildən qoyulan Yeni Azərbaycan Partiyası aparıcı partiya hesab edilir. Azərbaycan Cənubi
Qafqaz regionunda ərazisinin böyüklüyünə və əhalisinin çoxluğuna görə ən böyük respublikadır. O, regionun şərq hissəsini əhatə edərək birbaşa Xəzər dənizinə çıxışa malikdir. Respublika cənubdan Đran Đslam Respublikası ilə 765 km, cənubi-qərbdən Türkiyə Respublikası ilə 13 km, Şimaldan Rusiya Federasiyası ilə 397 km, şimal-qərbdən Gürcüstan Respublikası ilə 471 km, qərbdən təcavüzkar Ermənistanla 1007 km, şərqdən donmayan Xəzər dənizi ilə 825 km məsafədə sərhədləşir. Xəzər dənizində yerləşən Abşeron və Bakı
arxipellaqları da Azərbaycana aiddir. Beləliklə, 500 km-dən artıq qərbdən-şərqə, 400 km-dən çox bir məsafədə şimaldan cənuba uzanan Azərbaycanın sərhəd xəttinin uzunluğu 3742 km təşkil edir. Azərbaycan çox əlverişli fiziki-coğrafı, iqtisadi-coğrafı, geosiyasi mövqeyə malikdir. Azərbaycan 18 oktyabar 1991-ci ildə müstəqillik əldə etdikdən sonra Türkiyə, Mərkəzi Asiya dövlətləri ilə iqtisadi-coğrafi mövqeyi bir daha xüsusi əhəmiyyət kəsb etməyə başlamışdır. 1962-ci ildə, uzunluğu 343 km-ə çatan Bakı- Türkmənbaşı gəmilərə xətti işə düşdükdən sonra Mərkəzi Asiya Respublikalarının, Rusiya Federasiyasının Sibir, Uzaq Şərq regionlarının, habelə Çin və Yaponiyanın Avropa ölkələri ilə nəqliyyat-iqtisadi əlaqələrində Azərbaycanın iqtisadi-coğrafı mövqeyinin rolu daha da artmışdır. Xəzər hövzəsində dünyanın üçüncü böyük neft rayonunun kəşfı, hasilat və yanacağın dünya bazarına çıxarılması ilə
əlaqədar olaraq
Azərbaycan Respublikasının geosiyasi mövqeyinin əhəmiyyəti və rolu ölçüyə gəlməz dərəcədə əhəmiyyətli olmuşdur. Qazaxıstan və
Türkmənistanın nefti, qazı da Azərbaycan ərazisindən kəmərlər vasitəsilə qərbə - Avropa bazarlarına nəql edilməkdədir. Deyilənlərə görədir ki, dünyanın ABŞ, Böyük Britaniya, Yoponiya, Fransa, Đtaliya, Norveç, Səudiyyə Ərəbistanı, Türkiyə kimi dövlətləri və bir sıra digər qonşu dövlətlər Azərbaycanda özlərinin iqtisadi və strateji mövqelərini daha da möhkəmləndirməyə çalışırlar.
Azərbaycanın iqtisadi-coğrafı mövqeyinin əhəmiyyətini səciyyələndirərkən onu başqa ölkələrlə, məsələn, Gürcüstan Respublikası ilə, Özbəkistanla müqayisə etmək, onun harada yerləşməsini, hansı ölkələrlə həmsərhəd olduğunu göstərmək, coğrafi mövqe ilə insanların sosial şəraitinin və təsərrüfat fəaliyyətinin qarşılıqlı əlaqələrini aşkara çıxarmağı vacib hesab etmək lazımdır. Son illərdə iqtisadi coğrafi movqeyin əlverişli olması ilə əlaqədar Đranla, Türkiyə ilə, Rusiya Federasiyası ilə, Gürcüstanla hər cür əlaqələr daha da möhkəmlənir. Astara, Biləsuvar, Cəlilabad, Babək, Sədərək, Qazax, Xaçmaz rayonlarında yaradılmış sərhəd- keçid məntəqələri və şəffaf gömrükxanalar, Araz üzərində salınan yeni körpülər, Đranla birgə tikiləcək Ordubad, Xudafərin, Muğan SES-ləri və s. deyilənlərə əyani mümunədir. Gələcəkdə isə Đran, Azərbaycan, Gürcüstan, Türkiyə arasında qarşılıqlı enerji verilişi daha da gücləndiriləcəkdir. Azərbaycan Respublikasının şimal-cənub və şərq-qərb istiqamətli nəqliyyat magistrallarının Avropa və Asiya ölkələri arasında beynəlxalq yük və sərnişin daşımalarında rolu ildən-ilə artırılacaqdır. Əlverişli dənizkənarı iqtisadi-coğrafı mövqeyi, Volqa-Don və Volqa-Baltik su sistemləri vasitəsi ilə dünya Okeanına çıxışı olan Azərbaycan bir çox ölkələrlə müntəzəm dəniz-nəqliyyat əlaqələrini daha da genişləndirməklə gələcəkdə də bu işi davam etdirəcəkdir. Gürcüstanın MDB və bir sıra dünya ölkələri ilə dəmiryolu əlaqələri Azərbaycan vasitəsi ilə həyata keçirilir. Azərbaycan özünün dünyada əlverişli mövqeyi sayəsində Avropanın inkişaf etmiş ölkələri ilə Asiyanın ĐEOÖ-ləri arasındakı ticarət-iqtisadi və mədəni əlaqələrdə fəal iştirak edir və əhəmiyyətli vasitəçilik xidməti göstərir. Əlverişli coğrafi mövqe Bakı hava limanının da beynəlxaiq əhəmiyyətini və onun çox mühüm nəqliyyat qovşağı kimi rolunu daha da artırır. Qədim «Đpək Yolu»nun bərpa olunması Azərbaycanın Şərqi və Mərkəzi Asiya dövlətiəri ilə Avropa dövlətləri arasında böyük
Yüklə 3,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|