R. H. MƏMMƏdov, tofđq bəHƏRÇĐ

enerji  hasilatını  2  bloklu,  1,8  mln.  kvt  gücü  olan  AES  verir.  Onun 

illik  elektrik  enerjisi  hasilatında  7  % xüsusi  çəkisi  vardır.  Đldə  205 

mlrd. kvt saat elektrik enerjisi hasil olunsa da bəzən Mozambikdən, 

An-qoladan  və  Zimbabvedən  elektrik  enerjisi  idxal  olunur.  Ona 

görə  də  kənd  yerlərinin  elektrik  enerjisi  ilə  təmin  olunmasında 

çatışmazlıqlar mövcuddur. CAR ildə 175 mln. tut yanacaq və enerji 

hasil edir. 

Meşə  sənayesinin  sellüloz-kağız,  taxta-şalban  hazırlayan 

müəssisələri  xammal  rayonlarında  fəaiiyyətdədir.  Məhsulları  yerli 

təbbatın ödənilməsinə istiqamətbnmişdir. Mebel sahəsi də vardır. 

Tikinti  materiallarından  sement,  tikinti  daşı,  dəmir  beton 

birləşmələri,  şüşə  və  s.  istehsalı  sahələri  xammala,  istehlaka-iri 

şəhərlərə  uyğunlaşmışdır.  Belə  ki,  iri  evtikmə  kombinatları  böyük 

şəhərlər üçün səciyyəvidir. 

Yüngüi sənaye məhsulları daxili təbbatı ödəyəcək miqdarda 

deyildir. Müəssisələri iri və orta şəhərlərdə yaradılmaqla toxuculuq, 

toxuma, ayaqqabı sahələri ilə səciyyələnir. 

Yeyinti  sənayesi  çoxsahəli  olması  ilə  tanınır.  Kənd 

təsərrüfatı  xammalları  yeyinti  sənaye  sahələri  üçün  baza  rolunu 

oynayır.  Onun  xammala,  istehlaka  meyl  edən  sahələri  mövcuddur. 

Meyvə-konserv sahələri, şəkər, şəkər tozu, xammala meyl edirlərsə, 

tez xarab olan və uzaq məsafələrə daşınması mümkün olmayan süd 

və  süd  məhsulları,  çörək  və  çörək  məmulatları  istehlaka  meyl 

olunaraq  ən  çox  iri  şəhərlərdə  müəssisəbrə  malikdirbr.  Đldə  xeyli 

miqdarda  şərab,  ət  məhsulları  istehsal  olunur.  Şəkər  qamışmdan 

alınan şəkərin illik miqdarı - 2,5 mln. tondan artıqdır. 

CAR,  hələ  çox-çox  əvvəllərdən  hərbi  sənayenin  inkişafına 

fikir vermişdir. Müxtəlif növ silah istehsalı buna misal ola bilər. 

Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  sənaye  sahələrinin  yüksəlməsində 

iki  prinsipə  əməl  olunur.  Đri  şəhərlərdə,  Vitvatersranda  sənaye 

müəssisəbri cəmbşdirilir, həm də liman şəhərbr olan Keyptaunda və 

Durbanada belə müəssisələrin yaradılmasına üstünlük verilir. 

 Ölkədə  maddi  istehsalın  2  aparıcı  sahəsi,  məhsuldar 

qüvvələrin  inkişafı  və  düzgün  yerləşdirilməsində  heç  də  az  rol 

oynamayan  kənd  təsərrüfatının  ÜDM-də  xüsusi  çəkisi  3  %-dən 

artıqdır.  Fəal  əhalinin  30  %-ə  qədəri  kənd  təsərrüfatında  çalışır. 

---

Əkin sahələri ümumi torpaq fondunun 10%-dən artığını əhatə edir. 

Mövcud  suvarma  sistemləri  ölkədə  kənd  təsərrüfatının  inkişafını 

daha  da  sürətləndirir.  Kənd  təsərrüfatında  bir-birindən  kəskin 

fərqlənən  Afrika  və  Avropa  sektoru  mövcuddur.  Afrika  sektoru 

taxıl məhsulunun 12 %-dən artığını verdiyi halda, iribuynuzluların - 

40%-ni,  qoyunların  10  %-dən  çoxunu  özündə  birbşdirmişdir. 

Avropa sektoru torpaqların 87 %-nə malikdir. Burada hər fermerin 

ixtiyarında  900  ha  torpaq  sahəsi  vardır.  Torpaqlara  Afrika 

sektorundan  fərqli  olaraq  yüksək  səviyyədə  aqrotexniki  qulluq 

edilir. 

Kənd təsərrüfatının əkinçilik sahəsində taxıl, texniki bitkibr, 

üzüm,  bağ,  bostan  bitkiləri  becərilir.  Taxılçılıqda  buğda,  qarğıdalı 

becərilməsinə  üstünlük  verilir.  Afrika  sektorunun  əsas  becərdiyi 

sorqo  və  qarğıdalıdır.  Avropalılar  buğda  becərilməsinə  üstünlük 

verirlər. CAR buğda məhsulu tədarükünə görə Afrikada aparıcı rol 

oynayır.  Qarğıdalının  becərildiyi  rayonlar  Transvaal  və  Narıncı 

əyalətləri  əraziləridir.  Tərəvəzçiilik,  bağçılıq  və  üzümçülük 

əhəmiyyətli sahələr hesab edilməklə məhsullarının çox hissəsi ixrac 

olunur. Bunların becərildiyi rayon əsasən Kap əyalətidir. Bağçılığın 

və üzümçülüyün əsası həb XVIII əsrin başlanğıcında buraya köçüb 

gəlmiş  fransız  quqenotlan  tərəfindən  qoyulmuşdur.  Ölkənin  şərq 

rayonlarında 

sitrus 

növləri 

becərilməklə 

ixtisaslaşdırılmış 

tərəvəzçilik fermaları xarakterdir. 

Texniki bitkilər əsasında şəkər qamışı (Natalya sahillərində), 

araxis  (ən  çox  ixrac  olunur),  kartof,  pambıq  və  tütün  becərilməsi 

durur. 

Kənd  təsərrüfatının  2-ci  aparıcı  sahəsi  iribuynuzluları, 

xırdabuynuzluları,  donuzçuluğu,  quşçuluğu,  arıçılığı,  baramaçılığı 

və  bahlıçılığı  əhatə  edən  heyvandarlıqdır.  Ölkənin  hər  bir  yerində 

ekstensiv  qoyunçuluq  inkişaf  etdirilmişdir.  40  mln.  başa  qədər 

qoyun saxlanılır. Bu, CAR-ı Afrikada 1-ci  yerdə saxlayır. Merinos 

və qaragül dərili qoyunlara üstünlük verilir. Ildə 70 min tondan çox 

yun tədarük olunur ki, onun da çox hissəsi ixrac olunur. Anqor keçi 

saxlanılmasının xüsusi əhəmiyyəti vardır. Onların yunundan maxer 

və s. məhsullar hazırlanmasında istifadə olunur. 

Otlaq heyvandarlıq - ətçilik-südlük istiqamətli-Transvaal və 

Narıncı əyalətlərində saxlanılır. Bu rayonlarda şəhərətrafı südçülük 

---

təsərrüfatları      da      yaradılmışdır.  Ölkədə  15  mln.  başdan      artıq 

iribuynuzlu    heyvanlar    saxlanılır.  Quşçuluq  şəhərətrafı    təsərrüfat 

sayılır. 

Afrika ölkələri içərisində başçılığa görə CAR 1-ci yeri tutur. 

Arıçılıq  və  baramaçılıq  yeyinti  və  yüngül  sənaye  sənayelərinin 

inkişafına xidmət edir. 

Afrika  kontinentində  nəqliyyatın  ən  yaxşı  inkişaf  etdiyi 

ölkələrdən biri Cənubi Afrika Respublikasıdır. Dəmir yolları yük və 

sərnişindaşımada  aparıcı  əhəmiyyətə  malikdir.  Onun  uzunluğu  24 

min  km-dən  artıq  olmaqla  dövlətin  ixtiyarındadır.  Sıxlıq  ən  çox 

sənaye rayonlarında müşahidə edilir. Dəmiryolların sıxlığı hər 1000 

kv.km-da  20  km-dir  50  %  elektrikləşdirilmiş  dəmir  yollarının  yük 

dövriyyəsi - 105 mlrd. ton km-dir. Dəmir yolları dəniz limanlarına -

Keyptaun,  Đst-London,  Port-Elizabet,  Durban  və  Maputlanı 

(Mozambik)  biri-biri  ilə  əlaqələndirilmişdir.  CAR-ın  dəmir  yolları 

Botsvana, 

Zimbabve, 

Zambiya, 

Zair, 

Tanzaniya 

ilə 

də 

əlaqələndirilmişdir.  Port-Elizabet-Lyuderits-Tsameb  xətti  CAR-ı 

Namibiya ilə birləşdirmişdir. Dəmiryolları ilə daşman yüklər əsasən 

kömürdən, filizin bu və ya digər növündən, qara metallardan, eləcə 

də kənd təsərrüfatı məhsullarından ibarətdir. 

Avtomobil  və  aviasiya  mədəniyyəti  əsasən  Đkinci  Dünya 

müharibəsindən  sonra  sürətlə  inkişafa  başlamışdır.  Avtomobil 

yollarının  ümumi  uzunluğu  -  530  min  km-dirsə,  onun  2/3  hissəsi 

bərk örtüyə malikdir. 

Ölkəni xarici dünya ilə əlaqələndirməkdə hava nəqliyyatı ilə 

yanaşı  dəniz  nəqliyyatı  əvəzsiz  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Keyptaun, 

Durtan,  Riçards-Bey  aparıcı  dəniz  limanlardandır.  Axırıncı  dəniz 

limanı ildə - 90 mln. ton yük daşıması ilə tanınır. Port-Elizabet, Đst-

London  əsasən  kənd  təsərrüfatı  məhsulları  daşıyan  limanlardandır. 

Ölkənin  2-ci  sənaye  limanı  sayılan  Durbaninin  daşıdığı  yüklər  -

kömür,  mineral  xammallar,  neft  və  neft  emalı  məhsullarıdır. 

Keyptaun  Ümid  Burnuna  yaxın  yerləşərək  hələ  XVIII  əsrin 

sonlarından fəaliyyətdədir. 

CAR-m  xarici  ticarətdə  aparıcı  tərəfdaşları  «böyük 

yeddilər»dir. ABŞ, Kanada, Böyük Britaniya, AFR, Đtaliya, Fransa, 

Yaponiya  bu  sahədə  seçilirlər.  Dünya  bazarında  son  illərə  qədər 

mineral  və  kənd  təsərrüfat  xammalları  ilə  çıxış  edirdi.  Son  vaxtlar 

---