R. H. MƏMMƏdov, tofđq bəHƏRÇĐ
Yüklə 3,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
Xarici iqtisadi münasibətlərə fıkir verdikdə dünya ticarətində Braziliyanın xüsusi çəkisi - 1% olmaqla bir o qədər də rol oynamır. Perspektivdə isə onun rolunun artacağı şübhəsizdir. Xarici ticarətin satış strukturu get-gedə dəyişməkdədir. Sənayenin sürətli inkişafı ixracatda maşınların, avadaqanlıqların (15 %-dən çox), filiz və metalların, kimya məhsullarının üstün yer tutmasına, kənd təsərrüfatı və ərzaq məhsullarının xüsusi çəkisinin azalmasına səbəb olur. Đdxalat məhsullarında isə başlıca yeri yanacaq, maşın və müxtəlif avadanlıq məmulatı tutur. Xarici ticarətdə ixracat - 47 mlrd. dollardırsa, idxalat -48,6 mlrd. dollardan artıq deyildir. Burada 60 % xüsusi çəki inkişaf etmiş ölkələrin üzərinə düşür. Başlıca ticarət tərəfdaşları - ABŞ, Yaponiya və eləcə də Avropa Birliyi ölkələridir. Braziliya Latın Amerikası ölkələrinin bir cox iqtisadi birliklərinin, Amazon paktının, La-Plata qrupunun, Latm Amerikası Assosiasiyası Đnteqrasiyasının, MERKOSUR-un fəal üzvlərindəndir. Şərqi Avropa ölkələri ilə xarici ticarət çox da ürək açan deyildir. Əvvəllər Rusiya neft, neft məhsulları, cihazlar, müxtəlif növ alətlər, tibb ləvazimatları ixrac edirdisə, Braziliadan kofe, kakao, şəkər tozu, yun, bitki yağı idxal edirdi. Eləcə də, Rusiya
ilə iqtisadi, elmi-texniki sahədə
hökumətlərarası uzunmüddətli saziş bağlanılmışdır. Deyilənlərdən belə nəticəyə gəlmək olur ki, eksportda- ixracatda müxtəlif növ maşın və avadanlıqlar, nəqliyyat üçün avadanlıqlar, hərbi texnika və silahlar üstünlük təşkil edirsə, maşın və avadanlıqlar, kimya məhsulları, yanacaq növləri, ərzaq məhsulları xaricdən alınan məhsullardandır. Braziliyada daxili inkişaf fərqləri 5 iqtisadi rayonun ayrılmasını zəruriləşdirir. Bunlar Şimal-Şərq, Cənub-Şərq, Cənub, Mərkəzi Qərb, Şimal rayonlarıdır. Şiraal iqtisadi rayonunun sahəsi - 3880 min kv.km, əhalisi - 12920 mln. nəfərdir. Mərkəzi - Qərb rayonunun - 1610 min kv.km ərazisi və 11610 mln. nəfər əhalisi, Şimal-Şərq rayonunun - 1555 min kv.km sahəsi və 47680 mln. nəfər əhalisi, Cənub-Şərq rayonunun- 925 min kv.km. sahəsi və 72260 mln. nəfər əhalisi vardır.
Cənub-Şərq rayonu ölkənin ən inkişaf etmişi hesab edilir. Dağmədən (xüsusilə dəmir fılizi), metallurgiya, maşınqayırma ixtisaslaşmış sahələr sayılırlar. Sənayenin özəyini Minas-Jirays ştatı tutmaqla çuqunun 2/3-ni, polad, prokat və ferrərintilərin-40 %-ni, sinkin-50 %-ni və nikelin-100 %-ni verə bilir. Kənd təsərrüfatında kofe, pambıq, şəkər qamışı, çəltik, meyvə məhsulları toplanması həcmi tələbata müvafiqdir. San-Paulu 16,1 mln-dan çox əhalisi, iqtisadi və bank mərkəzi nəqliyyat və sosial infrastrkturaya malik olan mərkəz kimi tanınırsa, Rio-de-Janeyro 10 mln-a yaxın əhaliyə, mədəniyyət mərkəzlərinə və emal sənaye sahələrinə malikdir. Cənub başlıca kənd təsərrüfatı rayonu olmaqla yanaşı yerli tələbatın cavab verə bilən çoxsahəli sənayeyə malikdir. Sənaye sahələri Portu - Aleqri və Kuritiba aqlomerasiyalarını yaratmışdır. Şimal-Şərq kakao, şəkər qamışı, pambıq becərməklə ətlik heyvandarlıqla tanınır. Çoxlu sayda faydalı qazıntı yataqları ilə tanınmaqla mövcud yeyinti və toxuculuq sahələri məhsulları istehlakın ödənilməsinə istiqamətlənmişdir. Resifi, Salvador kimi iqtisadi mərkəzlərlə səciyyələnir. Mərkəzi-Qərb rayonu
ətlik heyvandarlıqla yanaşı donuzçuluqla tanınır. Çəltik becərilməsi üzrə ixtisaslaşmışdır. Hasilat və emal sənayesi üstün yer tutur. Şinmal rayonu Amazoniyanın çox hissəsini əhatə edir. Dünya meşə ehtiyatının 2/5-si burada cəmləşmişdir. Son illər rayonda mineral xammalların hasilatı və onların emalına xüsusi yer verilir. Burada ölkənin 20-dən çox təbii ərazisi - qoruqlar yaradılmışdır. Təbii kauçuk və meyvə toplanılması ilə yanaşı ovçuluq və balıqçılıq sahələrinə xüsusi diqqət yetirilir. Dağ-mədən sənayesinin manqan, qurğuşun fılizləri hasilatı rayonun ixtisaslaşmasına kömək edən sahələrdir. Belen, Manaus rayonda ən böyük sahələrdəndir.
Şimaldan-cənuba-8 min km məsafədə uzanan Afrika qərbdən-şərqə 7 min km məsafəni əhatə edir. Sahəsi adalarla birlikdə - 30,3 mln. kv km-dir. Əhalisi 841 mln. nəfərdən çoxdur. Kişilər 49,9%, qadınlar 50,1%, şəhər əhalisi 37,7%, kənd əhalisi 62,2% kimi xüsusi çəkiyə malikdir. Hər kv km-də əhalinin orta sıxlığı 27,8 nəfər təşkil edir. Maksimal sıxlıq hər kv.km-da Nil çayı hövzəsində 1500 nəfər və Mavriki Respublikasında 589 nəfər, ən az isə Qərbi Saxarada 0,9 nəfərdən çox deyildir. Əhalinin təbii artımının orta göstəricisi - 2,3 %, ən çox təbii artım San-Tome və Müqəddəs adasında -3,5 %, ən az təbii artım Zimbabvedə olmaqla 0,05 %-dən çox deyildir. Əhalinin orta ömür sürməsi kişilərdə - 53,2 il, qadınlarda - 56,2 ilə çatır. Ən çox ömür sürmə isə Liviyada müşahidə olunur. Bu kişilərdə 73,7 il, qadınlarda 78,1 il hesablanmışdır. Botsvana və Mozambik ən az ömür sürən əhaliyə malikdir. Daha doğrusu, Botsvanada kişilər 35,2 il, Mozambikdə qadınlar - 34,6 il ömür sürə bilirlər. Bu sahədə Zimbabve ən çox xüsusi çəki göstəricisinə (85 %), ən az Niger-13,6 çəki ilə tanınır. Ərazisinin böyüklüyünə görə Sudan (2505,8 min kv.km) tanınır, əhalisinin çoxluğuna görə isə Nigeriya (130 mln. nəfər) seçiilir. Seyşel adaları 445 kv.km sahəyə malik olmaqla və 80,1 min nəfər əhalini özündə birləşdirərək ən kiçik dövlət hesab olunur. Misir Ərəb Respublikasının paytaxtı Qahirə şəhərində ətrafları ilə birlikdə 11 mln. nəfərə qədər əhali vardır. Bu Afrikada ən böyük dövlət hesab edilir. Ümumi Daxili Məhsulun adambaşına düşən maksimal miqdarına görə Mavriki dövləti tanınır. Burada hər nəfərə 0,8 min dollar düşür. Ən az-Leonada məhsul istehsalı müşahidə olunur ki, bu da 500 dollardan çox deyıldir. Afrikanın siyasi xəritəsinə nəzər saldıqda 53 müstəqil dövlətin, 2 asılı ərazinin və 2 xüsusi statusa malik ərazilərin olmasını görürük. Burada 49 respublika, 3 konstitusiyalı monarxiya, 1 Camaxiriya dövləti ayrılır. Böyük Britaniyanın rəhbərliyində olan Birlik qrupunun tərkibinə Afrikadan 18 dövlət daxildir. Afrikanın irqi və etnik tərkibi çox mürəkkəbdir. Onun əhalisinin yarıdan çoxu neqroid irqinə məxsusdur. Burada 500-ə qədər xalq yaşayır. Bunlardan 10-nun hər birində 1 mln-dan artıq əhali vardır. Afrika ölkələrinin əksəriyyətində ərəb, fransız, ingilis, portuqal və islam dilləri hakimdir. Dini əqidələrinə görə əhalinin 40 %-dən çoxunu xristianlar, 35 %-ni müsəlmanlar, 10 %-dən çoxunu yerli əhali təşkil edir. Şimalda yerləşən ölkələrin əksəriyyəti Yüklə 3,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|