RadiOQƏbulediCİLƏr haqqinda ümumi MƏlumat

RADİOQƏBULEDİCİLƏRİN ÜMUMİLƏŞDİRİLMİŞ STRUKTUR SXEMLƏRİ

Elektromaqnit dalğalarının enerjisini tutmaq, çevirmək və istifadə etmək üçün tətbiq olunan qurğuya radioqəbuledici qurğu (RQQ) deyilir.

Qəbul məntəqəsində faydalı siqnalı təhrif edən və məlumatın dəqiqliyini pozan kənar elektromaqnit sahələri mövcuddur. Bu elektromaqnit rəqsləri təbii və süni radiomaneələr tərəfindən yaradılırlar. Xalq təsərrüfatında istifadə edilən radiotexniki vasitələrin miqdarının artması ilə süni radiomaneələrin səviyyəsi də artır.
Məlumatın qəbulunun lazım olan dəqiqliyini təmin etmək üçün RQQ-də xüsusi tədbirlər görülür.
İstifadə məqsədindən asılı olaraq RQQ aşağıdakı funksiyaları yerinə yetirir:
1. Elektromaqnit dalğaları enerjisinin yüksək tezlikli cərəyan enerjisinə çevrilməsi;
2. Qəbul edilən siqnal tezlikli rəqslərin ayrılması və başqa daşıyıcı tezliyə malik siqnalların tam zəiflədilməsi;
3. Spektri faydalı siqnalın spektrini tamamilə və ya müəyyən qədər örtən maneənin təsirinin zəiflədilməsi, yəni maneəyədavamlı qəbulun təmini;
4. Qəbul edilmiş siqnalın detektorlanması;
5. İcraedici qurğunun qaneedici işini təmin etmək üçün qəbul edilmiş siqnalın gücləndirilməsi.
Deyilənlərə əsasən RQQ-n struktur sxemini aşağıdakı kimi təsvir etmək olar (şək. 1.1).

Şək. 1.1. RQQ-n ümumiləşdirilmiş struktur sxemi

Göstərilən əməliyyatlardan birincisi antena ilə, ikinci və üçüncü yüksək tezlikli trakt (YTT) ilə, dördüncü detektorla (D), beşinci aşağı tezlikli trakt (ATT) ilə yerinə yetirilir.

RQQ aşağıdakı əsas əlamətlərinə nəzərən siniflərə bölünürlər.
1. Əsas istifadə məqsədinə nəzərən: radioyayım qəbulediciləri və peşəkar qəbuledicilər.
Radioyayım qəbulediciləri səs və televiziya proqramlarının qəbulu üçün istifadə edilirlər.
Peşəkar qəbuledicilərin növləri: televiziya; radiolokasiya; radionaviqasiya; ölçücü; teleidarə; teleölçmə;
2. İş növünə nəzərən: radiotelefon; radioteleqraf; fototeleqraf və s.
3. Rabitə xəttində istifadə edilən modulyasiya növünə nəzərən: amplitud modul­ya­siyalı siqnal radioqəbulediciləri; tezlik modulyasiyalı siqnal radioqəbul­edici­ləri; fa­za modulyasiyalı siqnal radioqəbulediciləri; impuls radioqəbulediciləri; birzolaqlı siq­nal radioqəbulediciləri.
4. Qəbul edilən dalğa diapozonuna nəzərən (MKKR-ə uyğun olaraq): miria­met­rlik dalğalar ( ) km; kilometrlik ( ) km; hektometrlik ( ) m; deka­metrlik ( ) m; metrlik ( ) m; desimetrlik ( )dm; santimetrlik ( )sm; millimetrlik ( ) mm; desimillimetrlik ( )mm.
5. Detektora qədər olan traktın qurulma sxeminə nəzərən: bir başa güclənmə, regenerativ, superregenerativ və superheterodin sxemli radioqəbuledicilər.
6. Qidalanma üsuluna nəzərən: avtonom qidalı, şəbəkədən qidalanan və uni­versal qidalı radioqəbuledicilər.
7. Qurulma yerinə nəzərən: stasionar, təyyarə, avtomobil, gəmi və s. radioqəbul­edi­cilər.
Radioqəbulun tarixini üç dövrə - lampaya qədər, lampa - yarımkeçirici və yarım­ke­çirici dövrlərinə bölmək olar.
Lampaya qədər olan dövr H. Hersin təklif etdiyi qəbuledicinin elementlərinin təkmilləşməsi ilə xarakterizə edilir.
Baxmayaraq ki, iki elektrodlu lampa - diod 1904- cü ildə, triod isə 1906- cı ildə ixtira edilmişdir, lampa dövrü 1915- ci ildən başlanır. Belə ki, bu vaxta qədər yüksək vakuumlu lampa hazırlamaq mümkün olmamışdır.
İlk qəbuledicilər adətən bir başa güclənmə sxemi üzrə qurulurdular (şək. 1.2). Bu qəbuledicilərdə radiosiqnal detektora qədər qəbul edilən rəqslərin tezliyində güclənirlər.

Şək. 1.2. Bir başa güclənmə sxemli RQQ-n struktur sxemi

Bir başa güclənmə sxemli qəbuledicilər diapazon daxilində radiosiqnalların yüksək keyfiyyətli qəbulunu təmin edə bilməz. Belə ki, RQQ bir tezlikdən başqasına köklənərkən onun texniki göstəricilərinin qiyməti dəyişir.

1918-ci ildə ABŞ - da və Fransada, eyni vaxtda, superheterodin sxemli qəbuledici təklif edilmişdir ( şək. 1.3).
Daşıyıcı tezliyi olan siqnal tezlik çeviricisində (TÇ) aralıq tezlikli rəqslərə çevrilir (modulyasiya qanunu dəyişməz qalır). Aralıq tezlik gücləndiricisi (ArTG) sabit tezliyə - aralıq tezliyə köklənir. Ona görə də qəbuledicinin güclənməsi və seçiciliyi qəbul edilən siqnalın tezliyindən asılı olur. Adətən siqnal və heterodin tezliklərinin fərqi kimi seçilir, .

Şək.1.3. Superheterodin sxemli RQQ-n struktur sxemi

Göründüyü kimi yalnız tezlikli siqnalla deyil, həm də tezlikli siqnalla alına bilər. tezlikli siqnal əsas siqnaldan tezlikcə qədər fərqlənir. Tezlik oxunda bu siqnallar -ə nəzərən simmetrik yerləşirlər (şək. 1.4). Ona görə də tezlikli kanala simmetrik və ya güzgü kanalı deyilir.

Şək. 1.4. Simmetrik kanalın yaranması

Superheterodin qəbuledicisində bir başqa keçmə kanalı və ya aralıq tezlikli kanal adlanan ikinci bir parazit kanal da mövcuddur. Hesablama texnikasının tətbiqi maneə fonunda kiçik siqnalların qəbulunu təmin etməyə imkan verir.