1
AZƏRBAYCAN XALQ CÜMHURİYYƏTİ - 95
22
il sonra
Sovet mirası:
inkar yoxsa güclənmə?
Milli və Beynəlxalq Araşdırmalar Mərkəzi
MİLLİ VƏ BEYNƏLXALQ ARAŞDIRMALAR MƏRKƏZİ (MBAM)
22 IL SONRA SOVET MIRASI: INKAR YOXSA GÜCLƏNMƏ?
Bakı, Qanun Nəşriyyatı 2013, 224 səhifə, 400 tiraj
Elmi redaktor:
Leyla Əliyeva
Tərcümə edənlər:
Sevinc
Hüseynova
Mehriban Vəzir
Ceyhun Vəliyev
Üz qapağının dizaynı:
Fəxriyyə Məmmədova
ISBN 978-9952-26-410-4
© Qanun Nəşriyyatı, 2013
© CNIS, 2013
Qanun Nəşriyyatı
Bakı, AZ 1102, Tbilisi pros., II Alatava 9
Tel.: (+994 12) 431-16-62; 431-38-18
Mob.: (+994 55) 212 42 37
e-mail: info@qanun.az
www.qanun.az
2
MÜNDƏRİCAT
Giriş ....................................................................................... 5
1-ci hissə.
Postsovet təfəkkürünün durulması:
liberalizm və münaqişələrin həlli
Leyla Əliyeva. Postsovet təfəkkürünün
sərhədlərinin genişləndirilməsi: liberalizm və
konfliktlərin həlli .................................................................... 12
Giya Nodia. Liberalizmin
ziddiyyət kəsb edən
tərəfləri: sülhsevərlilik və konfliktlərə meyllilik....................... 25
Rəhman Bədəlov. Liberalizm və maarifçilik:
Azərbaycan kontekstində konfliktlərin nizamlanması .......... 42
Nikolay Rozov. Rusiya tarixinin mərhələləri,
demokratikləşmənin çətinlikləri və postsovet
məkanında konfliktlərin həlli şərtləri...................................... 65
Əli Abasov. Liberalizm və konflikt ........................................ 74
2-ci hissə.
Siyasi partiyalar və seçkilər neftlə zəngin
postsovet ölkələrində: ”müqavilə”
demokratiyasının qarşısını almaq mümkündürmü?
Leyla Əliyeva. Postsovet Azərbaycanında siyasi
partiyaların və seçkilərin xüsusiyyətləri ................................ 92
Iqor Mintusov. Xəzəryanı dövlətlərdə seçkilər və siyasi
rəqabət: “suveren demokratiya” və “suveren monarxiya”
fəzaları arasında ................................................................. 109
Viktor Kovtunovski. Qazaxıstanda
siyasi partiyalar
və seçkilər........................................................................... 119
Anar Məmmədli. Postsovet Azərbaycanında
seçkilər (1991-2010-cu illər) .............................................. 132
3-cü Hissə.
Postsovet məkanında siyasi və iqtisadi hakimiyyətin
birləşməsinin qarşısını necə almaq olar:
yerli və beynəlxalq təcrübədən nümunələr
Çarls H. Ferbenks Jr. Siyasi
və iqtisadi hakimiyyətin
birləşməsi: səbəbləri və həlli yolları .................................... 150
Ramazan Gözən. Türkiyənin siyasi və iqtisadi
transformasiyası: realist və natamam Sovet
modelindən liberal modelə doğru ....................................... 168
Toğrul Cuvarlı. Postsovet siyasi reallıqlar və
kapital: Azərbaycan təcrübəsi ............................................. 194
GIRIŞ
Bu kitab 2012-2013-cü illərdə bakıda keçirilən Milli və Bey-
nəlxalq Tədqiqatlar Mərkəzinin Azərbaycan Demokratik Res-
pub l ikasının 95 illiyinə (1918-1920) həsr olunmuş 3 dəyirmi ma-
sa sının nəticəsidir. Bu konfransların ən müxtəlif mövzularına
baxmayaraq fikrimizcə 22 il müstəqillik ərzində postsovet
cə miy-
yətində təkamülün əsas aspektlərini əhatə edir. Bu kitabın ob-
yekti kimi sovet irsinin yeni sistemlərin aparılması və aktual təh-
lükəsizlik problemlərinin həllinin ləngidən universal faktlar kimi
çıxış edən dayanıqlı aspektlər seçilmişdir.
90-cı illərin əvvəlində ilk postsovet ölkələri olan Qara Dənzi
və Xəzər regionunun elitasının məqsəd və görüşləri demək olar
ki, identik idi – avtoritar totolitar sovet sistemində demokratik sis
-
temə, iqtisadiyyatda administrativ əmr idarəçiliyindən - azad ba-
zara keçid.
Mili elita qarşısında Konstitusiya ilə möhkəmlənmiş qanunun
aliliyi, demokratiya və insan haqlarına əsaslanan yeni siyasi sis-
temin institutlarını qurmaq kimi mürəkkəb məsələ dururdu. Bu si-
yasi məsələləri bir qayda olaraq mürəkkəb geosiyasi şəraitdə həll
etmək mümkün olurdu və ölkələrdən bir çoxu həm daxili həm də
xarici etnik və siyasi konfliktləri həll etmək kimi məcburiyyətindən
qalmışdılar.
22 illik müstəqillikdən sonra bir çox ölkələrin vəziyyətini ic-
mal edərək qeyd etmək olar ki, onların heç də hamisi bu yol-
da qoyulan əsas əngəlləri dəf edə bilmədilər və yeni cəmiyyətin
qurulmasi üçün əsas məqsədləri həqiqətən həyata keçirə
bilmədilər. Bəzi ölkələr məsələn Azərbaycan Avropa və regional
təhlükəsizlikdə vacib rol oynayaraq öz müstəqilliyini konsolidasi-
ya edə bildirlər, lakin bu zaman təhlükəsizliyin ən vacib və başlı-
ca məsələsi olan Qarabağ konfiliktini həll edə bilmədilər. Bundan
başqa 1993-cü ildən sonra demokratiya göstəriciləri dayanıqlı