Realizm I idealizm
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
wersja robocza: maj 2007 na zewnątrz siebie, lecz wewnątrz. Byłoby to doświadczenie w wyobraźni. Jeżeli jednak tak należałoby rozumieć intencje Kanta, to byłoby to przemycenie doświadczenia do wyobraźni wraz tezą, że sama przestrzeń wyobraźni nie pochodzi z doświadczenia. Dodatkowo rozwiązanie Kanta ogranicza zasięg matematycznych sadów a priori do tego, co jest wyznaczone naturą ludzką, bo teza Kanta brzmi, że przestrzeń i czas są formami naoczności a priori dla ludzi, a nie dla wszystkich skończonych istot rozumnych. Z tego musi jednak wynikać antropologiczna względność sądów matematycznych, gdyż Kant nigdzie nie próbował dowodzić, że formy naoczności przestrzeni i czasu są koniecznym wyposażeniem wszystkich skończonych umysłów, a więc tym samym nie wykluczał, że, powiedzmy, czysta ‘geometria marsjańska’ mogłaby być inna niż czysta ‘geometria ludzka’, co musiałoby być możliwe, gdyby istoty rozumne odmienne niż ludzie były wyposażone w inne formy naoczności (jakkolwiek trudno byłoby nam pomyśleć, czym mogłyby być te inne niż czas i przestrzeń formy naoczności). W tle tego zarzutu znajduje się silne przekonanie o niedorzeczności przypuszczenia, że mogłaby istnieć matematyka radykalnie odmienna od tej, którą znamy. Trzeba podkreślić, że problem wyjaśnienia możliwości sądów syntetycznych a priori można nie tylko próbować rozwiązywać, tak jak to robił Kant, można go też starać się zlikwidować, tak jak to robił XX- wieczny empiryzm, a mianowicie można dowodzić, że ani w matematyce ani w fizyce nie istnieją żadne sądy syntetyczne a priori, gdyż w tych dziedzinach podstawą wszelkiej konieczności są konwencje znaczeniowe ustalające sens terminów pierwotnych i aksjomatów. Gdy jednak przyjmiemy, że istnieje niekonwencjonalna wiedza konieczna w takich dziedzinach jak matematyka, to wcale nie musimy twierdzić, że jedynym sposobem wyjaśnienia jej możliwości jest założenie, iż przestrzeń i czas są subiektywnymi formami naoczności. Co więcej, wydaje się, że to twierdzenie nie wyjaśnia możliwości koniecznej wiedzy nieanalitycznej (rzeczowej). Można zatem wnioskować, że idealizm nie jest środkiem ani wystarczającym, ani koniecznym w celu wyjaśnienia możliwości (uniwersalnej) konieczności sądów matematycznych. Wystarczy przyjąć, że umysł ludzki dysponuje władzą intelektualnego wglądu w konieczne stany rzeczy i że tego rodzaju wglądy obwiązują wszystkie skończone istoty rozumne. Czy tego rodzaju założenie jest arbitralne? Wydaje się, że uzasadnieniem tego założenia jest pustość i niedorzeczność przypuszczenia przeciwnego, to znaczy przypuszczenia, że konieczności, o których mowa, są tylko pozorne, albo że są one względne antropologicznie, przy czym należy pamiętać, że rozwiązanie Kanta prowadzi do tezy o istnieniu takiej względności i jednocześnie jego subiektywizm okazuje się zbędny eksplanacyjnie. Przedstawiciele fenomenologii w XX w., dystansując się formalnego a priori Kanta, twierdzili, że umysł ludzki jest w stanie formułować sądy konieczne, a to poprzez uzmiennianie różnego rodzaju 53
wersja robocza: maj 2007 danych (tzw. wariacja ejdetyczna i wgląd ejdetyczny na niej oparty). 33 Pojawienie się tzw. geometrii nieeuklidesowych oraz matematycznych przestrzeni wielowymiarowych nie podważa konieczności dokonywanych przez umysł ludzki wglądów intelektualnych w dziedzinie abstrakcyjnych struktur tego rodzaju, a raczej dobitnie uwidacznia, że dysponujemy władzą widzenia koniecznych stanów rzeczy o bardzo skomplikowanym charakterze. Drugi motyw idealizmu Kanta stanowiło pytanie o s t a t u s p o z n a w c z y i o n t y c z n y p r z e s t r z e n i i c z a s u . Jak wiadomo, Kant rozstrzygnął tę kwestię w ten sposób, że uznał, iż zarówno przestrzeń jak i czas są strukturami, które nie pochodzą z doświadczenia, a więc są aprioryczne, a stąd z kolei wyciągnął wniosek, iż są one subiektywne, to znaczy należą wyłącznie do uposażenia epistemicznego ludzkich podmiotów poznających. Stąd musiało wynikać, że przestrzeń i czas nie należą do ‘bytu samego w sobie’, że ‘rzeczy same w sobie’, albo, mówiąc jeszcze inaczej, rzeczy niezależne od ludzkich aktywności epistemicznych, nie są ani przestrzenne ani czasowe. 34 Jeżeli ta droga rozumowania Kanta byłaby poprawna, to stanowiłoby to najsilniejszy argument na rzecz idealizmu, bo za subiektywne należałoby uznać nie tylko wszystkie potoczne ujęcia poznawcze, w których przypisujemy rzeczom przestrzenność i czasowość, lecz także subiektywne byłoby także całe przyrodoznawstwo, gdyż i ono posługuje się formami naoczności przestrzeni i czasu w celu determinacji przedmiotów, do których się odnosi. Jednak już w tym punkcie ujawnia się zasadnicza słabość rozumowania Kanta, gdyż z tego, iż coś nie pochodzi z doświadczenia, nie wynika, że to coś, jest subiektywne, a więc że należy wyłącznie do uposażenia podmiotu poznającego. Nadal pozostaje otwarta możliwość, że tzw. ‘rzeczy same w sobie’ są przestrzenne i czasowe. Mimo że może być tak, iż przestrzeń i czas nie pochodzą z doświadczenia, to jednak może zachodzić - dalej niewyjaśnialna - korelacja lub harmonia pomiędzy ‘rzeczami samymi w sobie’ i ich własnościami a naszym sposobem ich ujmowania: wprawdzie obie te formy naoczności nie są wzięte z doświadczenia (lub nie da się wykazać, że są wzięte z doświadczenia), to jednak nasze ujęcia poznawcze zgadzają się z tym, jaki jest świat ‘sam w sobie’. Kant zaniedbał przeprowadzenia argumentacji wykluczającej taką możliwość - tzw. ‘z a n i e d b a n a a l t e r n a t y w a ’ - chociaż był przekonany, że ‘rzeczy same w sobie’ nie są ani przestrzenne ani czasowe. 35 33
podstaw teorii poznania, Warszawa: PWN 1971, s. 246-264. 34 „Przestrzeń nie przedstawia żadnych własności jakichkolwiek rzeczy samych w sobie ani tez ich samych w ich stosunkach między sobą, tj. nie stanowi żadnego ich określenia, które byłoby przywiązane do samych przedmiotów i które pozostawałoby, choćbyśmy nawet abstrahowali od wszelkich przedmiotowych warunków oglądania.” (I. Kant, Krytyka
35 Chodzi tu o tzw. ‘zaniedbaną alternatywę’, to znaczy pominiętą przez Kanta możliwość, iż czas, przestrzeń i kategorie mimo że są aprioryczne, to jednak są też własnościami 54
Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|