Realizm I idealizm
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
wersja robocza: maj 2007 To zaniedbanie wskazuje jednak, że transcendentalny idealizm epistemologiczny nie może wynikać wyłącznie z tezy, iż formy naoczności nie pochodzą z doświadczenia, że są, jak obiegowo się mówi, aprioryczne, a trudno sobie wyobrazić, jak mógłby wyglądać ten dodatkowy argument ukazujący, że ‘rzeczy same w sobie’ są pozaprzestrzenne i pozaczasowe. Zobaczmy, jakie argumenty Kant podaje, aby uzasadnić swoje przekonanie, że przestrzeń nie może pochodzić z doświadczenia, a więc że jest ona czymś apriorycznym. Przedstawienie tej argumentacji pozwoli na lepsze zrozumienie trzeciego motywu idealizmu transcendentalnego, który powyżej został określony jako problem konstytucji świata zjawiskowego. Podobną argumentację znajdujemy w Krytyce czystego rozumu na temat czasu. Kant starał się dowieść, że prz est rzeń nie jes t ideą empi rycz n ą, lecz aprioryczną oraz dążył do wykazania, że przestrzeń jest formą naoczności, a nie pojęciem. Oba te aspekty argumentacji miały łącznie wykazać, że przestrzeń jest aprioryczną lub czystą formą naoczności. Jeśli chodzi o pierwszy problem, to Kant twierdził, że partykularne relacje przestrzenne, w których dane są nam wrażenia (Empfindung), nie dadzą się zredukować do zróżnicowań wyłącznie kwalitatywnych (takich na przykład jak czerwień czegoś), a zatem przestrzeń musi zostać założona jako warunek poszczególnych relacji spacjalnych. Po drugie, twierdził również, że przestrzeń jest konieczną ideą
wyeliminować przedmioty z przestrzeni, a mimo tego przestrzeń ciągle pozostanie, natomiast jeżeli w ten sam sposób będziemy starali się wyeliminować przestrzeń z obiektów naszego doświadczenia, to nie pozostanie nam nic. Z tego ma wynikać, że przestrzeń nie jest determinacją logicznie zależną od doświadczenia, jest ona raczej warunkiem możliwości zjawisk i jako taka jest od zjawisk logicznie wcześniejsza. Wyrażenie ‘logicznie wcześniejsza’ wskazuje na to, że idealizm w rozumieniu Kanta nie musi angażować się w stawianie genetycznych hipotez o charakterze przyrodniczym na temat tego, czy forma naoczności przestrzeni jest czymś wrodzonym i jak przedstawienie przestrzeni ewoluuje w toku rozwoju ontogenetycznego. Dalej Kant dowodzi, że p r z e s t r z e ń n i e j e s t p o j ę c i e m , lecz formą naoczności. Ma to wynikać, po pierwsze, z tego, że przestrzeń jest czymś jednym i indywidualnym: różne przestrzenie są wszystkie rzeczy samych w sobie. Głównym propagatorem zarzutu ‘zaniedbanej alternatywy’ był XIX-wieczny komentator Kanta A. Trendelenburg. H. Vaihinger doszukał się jednak ś ladów tego zarzutu aż u współczesnego Kantowi H.A. Pistoriusa. Zarzut zaniedbanej alternatywy był jednym z punktów długiej dyskusji między K. Fischerem a A. Trendelenburgiem, stąd też Vaihinger poświęcił mu tak wiele uwagi w swoim Commentar zu Kants Kritik der reainen Vernunft, t.2, Stuttgart 1922, s.134-151. Por. L. Falkenstein, Kant’s Argument for the Non-Spatiotemporality of Things in Themselves, w: „Kant- Studien” 80(1989), z.3, s. 265-283. 55
wersja robocza: maj 2007 częściami jednej przestrzeni. Stąd zaś przestrzeń jest czymś jednym i indywidualnym, a coś takiego można poznać tylko dzięki intuicji, nie zaś przez ujęcie pojęciowe. Po drugie, Kant twierdzi, że przestrzeń nie jest pojęciem, lecz formą naoczności dlatego, że jest nieskończona. Każda limitacja przestrzeni jest możliwa tylko przez odniesienie się do jednej przestrzeni. Nieskończoność oznaczać ma tu wyłącznie to, że każda określona ilość (część) przestrzeni jest możliwa tylko jako ograniczenie wszechobejmującej przestrzeni. Gdyby przestrzeń była pojęciem, to jej części nie mogłyby być indywidualnymi przestrzeniami, ponieważ części pojęcia nie są według Kanta indywidualnymi przypadkami, które podpadają pod to pojęcie, lecz wspólnymi charakterystykami (cechami), jakie odnajdujemy w indywidualnych realizacjach jakiegoś pojęcia. Przestrzeń musi więc być formą naoczności, gdyż jej części są indywidualnymi przestrzeniami. 36 Widać, że argumenty powyższe nie odwołują się w ogóle do pytania, jak są możliwe sądy syntetyczne a priori i że przekonanie Kanta o aprioryczności przestrzeni nie jest zależne od przyjęcia istnienia tego rodzaju sądów. Jeżeli weźmiemy pod uwagę poprzednie rozważania, to widać również, że aprioryczność i subiektywność przestrzeni nie jest potrzebna jako środek wyjaśniający konieczność określonych rodzajów sądów. Gdy Kant twierdził, że konstrukcja figur geometrycznych w tzw. czystej wyobraźni, a więc w czystej naoczności przestrzeni, wyjaśnia możliwość sądów koniecznych i nieanalitycznych sądów w geometrii, to miał na myśli przestrzeń jako czystą formę naoczności, gdy jednak argumentował na rzecz niepochodności przestrzeni z doświadczenia, to, jak się wydaje, miał na myśli przestrzeń przedmiotową, to znaczy to, że ujęcia jakichkolwiek danych, relacji, jakości, czy całości przedmiotowych zakładają przestrzeń jako ostateczne medium ich spostrzegania lub wyobrażania sobie, przy czym samo to medium nie może być znowu pewną daną spostrzeżeniową lub wyobrażeniową. W tym drugim sensie przestrzeń jest w pewien sposób ‘nakładana’ na wrażenia, które same w sobie są wyłącznie wielkościami intensywnymi (nieekstensywnymi) i otrzymujemy ś wiat przedmiotów przestrzennie rozciągłych. 37 Wydaje się, że zarówno w pierwszym jak i w drugim wypadku myśl jest ta sama, a mianowicie Kantowi nie chodzi o przestrzeń jako o strukturę określoną metrycznie, to znaczy posiadającą określone wymiary, lecz raczej o coś bardziej podstawowego, o coś, co można by nazwać ‘ p r z e s t r z e n n o ś c i ą ’ j a k o f o r m ą w i d z e n i a ś w i a t a , która jest nieredukowalna do czegokolwiek innego. My, istoty ludzkie jesteśmy według Kanta wyposażeni w taką formę widzenia - widzenia zmysłowego 36 Por. H.J. Paton, Kant’s Metaphysic of Experience, London: George Allen & Unwin LTD 1951, t.1, s. 107-126. 37 Por. Krytyka czystego rozumu, B 138 i Ph. Kitcher, Kant and the Foundations of Mathematics, w: „Philosophical Review” 84(1975), s. 30-31. 56
Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|