Redaksiya şurasi misir Mardanov

266 

Azarbaycan  şifahi  xalq  adabiyyatı  antologiyası 

Dasta  bir  ağızdan: 

Xıdırı-Xıdır  İlyas, 

Özünü  yetir  İlyas . 

Dastarlan  bir  nafar: 

Qara  toyuq  qanadı, 

Kim  vurdu,  Kim  sanadı . 

Qapı-qapı  gazmaKdan 

Baldırım  it  daladı . 

Dasta  bir  ağızdan : 

Xıdırı-Xıdır  İlyas, 

Özünü  yetir  İlyas . 

Dastarlan  bir  nafar: 

Yür  (yüyür)  indi,  ha  yür  indi, 

YüK  dibina  sür  indi . 

YüK  dibina  varanda 

Altun ,  axça  göz  indi. 

Dasta  bir  ağızdan : 

Xıdırı-Xıdır  İlyas, 

Özünü  yetir  İlyas . 

Dastadan  bir  nafar: 

Dur  indi  ha,  dur  indi, 

Qızıl  xana  qur  indi. 

Yaman  dila,  bad  göza 

Yeddi  düyün  vur  indi. 

Dasta  bir  ağızdan : 

Xıdırı-Xıdır  İlyas, 

Özünü  yetir  İlyas. 

Dastarlan  bir  nafar: 

Çatma-çatma  çatmaya, 

Çatma  yera  batmaya . 

Xıdıra  pay  vermayan, 

Murazına  çatmaya . 

Dasta  bir  ağızdan: 

Xıdırı-Xıdır  İlyas, 

Özünü  yetir  İlyas . 

San  özünü  yetircaK 

Açdı  çiçaK ,  oldu  yaz . 

Bundan  sonra  har  qapıda  onlara  "Xıdır  payı"  verarlar:  Kımı 

bir  çalxam  yağ,  Kimi  bir  badya  süd,  Kimi  da  bir  torba  un . . .  harnin 

şeyiari  geca  bir  yera  yığıb  saxlayır  Kİ,  sahar  olsun ,  onlardan  xamir 

---

Xalq  tamaşaları 

267 

yoğurub  böyüK  Kömbalar,  bir  da  qovut  bişirsinlar.  O  gecanin  adı 

"Xıdır  gecasi"di.  Özü  da  çox  mübaraK  geca  sayılır.  "Xıdır  geca­

si"nda  inama  göra,  Xıdır  peyğambar  (Xıdır  Nabi)  atını  minib  xal­

vatca har yanı gaz ir.  Onun adına ayrılmış payiara gizlinca al toxun­

durur  Kİ,  harnin  nematlarİn  baraKatİ  artıq  olsun.  "Xıdır  gecala­

ri"nda axşamdan sahar açılana qadar  KülaK  asar.  Deyarlar  Kİ ,  Xıdır 

Nabidi ,   atını  çapıb  baraKat  paylaya-payiaya  gedir,  asan  KÜlaK  da 

onun badöy atının  yelidi . 

Adamlar  bu  şarafa  nağmalar  oxuyurlar: 

Qış  çillasi  Xıdır  İlyas  galanda 

Harlanar  gardişi,  ay  e ll ar  qıy-qıy. 

"Xıdır  gecasi"nin  salıari  axşamdan  yığılmış  unu,  südü,  bir  da 

yağı  bir  yera  cam  elayib  xamir  yoğurar,  böyüK  Kömbalar  düzaldib 

har  birinin  da  içina  bir  qırmızı  muncuq qoyurlar.  Kömbalar  bişdiK­

dan sonra  onları  parça-parça  cavan-combul  arasında  bölarlar.  Mun­

cuq  Kimin baxtina çıxsa inanınlar Kİ,  harnin adam istayina çatacaq. 

Kosa-Kosa 

Kosa  aynina  Keçi  darisi  geyinmiş  uzundraz  bir  adamdır.  Ba­

şında  motal  papaq,  ayağında  şişburun,  iri  çarıq  var.  Papağının  üs­

tü  İKİ  tarafdan  Keçi  buynuzuna  oxşar  şaKilda  çıxıntılıdır.  Boynun­

dan  zınqırov  sallanır.  Paltarının  altından  qarnına  yastıqça  bağla­

yılı. 

alinda  bazaKlİ  qırmızı ÇÖmça tutub,  Çİynindan  boş  Xtırcun  sal­

lanır.  Mazali  yerişla  meydana  daxil  olub  zurna  va  nağarada  çalı­

nan  oynaq musiqi  sadaları  altında  avazia bela deyir: 

Novruz-novruz  bahara, 

Çilla hata  qübara. 

Güllar-güllar  nübara, 

Kim  yığa ,  Kim  apara . 

Bağçanızda  gül  ola, 

Gül  ola,  bülbül  ola, 

Man  galmişam  Kef görüm , 

Zurna  görüm ,  daf  görüm . 

Müxtalif yaşlı,  milli geyimli,  bayram  ahval-ruhiyyali  adamlar 

Kosanı  dövraya  alıb  bir  ağızdan  deyirlar: 

A  Kos-Kosa  galsana. 

Galib  salarn  versana. 

Çömçani  doldursana, 

Biziari  güldürsana. 

---

268 

Azarbaycan  şifahi  xalq  adabiyyatı  antologiyası 

Tarifli  sözlar  eşidan  Kosa  başlayır  özünü  dartmağa , 

lovğalanmağa .  Dövrasindaıd  adamlardan  biri  yumorlu  tarzda  üz­

gözünü  oynada-oynada  oxuyur: 

Ay uyruğu-uyruğu 

Saqqalı  at  quyruğu . 

Gör  neca  erKan  galib, 

Belinda  örKan  galib. 

Sonra  o  geri  çaKilir.  Harnin  adamlardan  ayrı  birisi  ira li  çıxıb 

mazali-mazali  deyir: 

Bu  Kosa  hardan  galib? 

Qurtarıb  dardan  galib. 

Yağ  verin  yağlasın, 

Bal  verin  ballansın. 

Çoxsa  bilib  allansın . 

Birdan  Kosa  durduğu  yerda  sandirlayir,  Kimin  üstüna  taraf 

gedirsa,  o  italayib  qarşı  tarafin  üstüna  salır.  Axır  Ki,  Kosa  maqam 

tapıb  yıxılır.  Güya  ölür.  Üzüna  bir  dolça  su  atırlar,  diKsinib  oya­

nır.  Diz  üsta diKalib  özünü toxtatmağa çalışır.  Bu  zaman dövrasin­

daKilar  onu  sorğu-suala  tuturlar: 

- A  Kosa  galdiyin  hardan  baridir? 

- Şarurdan. 

- Na  gatirdin  o rdan? 

- Alma . 

- Almanı  neyladin? 

- Satdım . 

- Pul un u  ney larlin? 

- ÖKüz  aldım . 

- ÖKüzü  neyladin? 

- Saqqalımın  yeli  yarğandan  uçurdu . 

Bela deyilanlari  eşidan  Kosa  ağlamsınır.  Adamlar  gülüşüb  bir 

sasla: 

Bu  d ard  sa ni  yandırır, 

Bu  dard  sani  öldürür 

Düşınanlarİ 

üstüna 

Güldürür,  ay  güldürür . . .  

Bela  deyib  Kosa  bir  da  yıxılı  bayılır.  Yena  üzüna  su  atı b  bir 

ağızdan  oxuyurlar: 

Başın  sağ  olsun  Kosa, 

Canın  sağ  olsun  Kosa . 

Arşın  uzun,  bez  qısa, 

Kafansiz  ölınaz  Kosa . 

---

Xalq  tamaşaları 

269 

Kosa  ayağa  qalxıb  üz-gözünü  acayib  hala  sala-sala  oynayır. 

Oyun  boyu  çömçasini  qabağa  uzadıb  pay  istayir: 

Qurbanın  olum  yaşıl  çuxalı, 

Qonaq  galiram  çilla  çıxalı, 

Nabat,  noğul ,   badarn  ver  galsin, 

Yeyim  dizlarima  Kar galsin . 

Adamlar Kosanın atrafında dövra vura-vura ona atmaca atırlar. 

A  KOS-Kosa  galmisan, 

Vaxtında  meydana  san . 

Almayınca  payını 

ÇaKilma  bir  yana  san. 

Kosa :  - Getmaram ,  ağa,  getmaram. 

Yena  dövrasindaKilar: 

Beş  yumurta  payındı 

asKiyin  almayasan . 

Xurcunu  yaxşı  doldur, 

al  boşda  qalmayasan . 

Kosa:  - Qalmaram ,  ağa,  qalmaram . 

Bundan  sonra  yena  da  Kosa :  "Kosanın  payın  verin ,  balın  ve­

rin,  yağın verin" ,  - deya-deya çömçasini irali  tutub aylancali tarz­

da  oynayır.  DövrasindaKilar  al  çala-çala  növbayla  oxuyurlar: 

Birinci  adam : 

Manim  Kosam  oynayır, 

Gör  neca  dingildayir. 

Ona  qulaq  asanın, 

Qulağı  cingildayir. 

İKinci  adam : 

Manim  Kosam  canlıdı, 

Qolları  marcanlıdı, 

Qarnına  al  vurmayın, 

Kosam  iKicanlıdı. 

Üçüncü  adam : 

Köhna  motal  başında: 

Qalam  oynar  qaşında. 

Yüz  alli  beş  yaşında, 

Gör  na  cavandı  Kosam . 

Yer-yerdan  Kosaya  pay  verib  xurcunu  doldururlar.  Yığdığı 

payların  çoxluğunu  görandan  sonra  Kosanın  Kefi  lap  KÖKalir.  Baş­

layır  çırtıq  çalıb  oynamağa .  O,  oynadıqda  dövrasindaKilar bir  ağız­

dan  deyirlar: 

---