Redaktor: bdu-nin genetika və təkamül təlim kafedrasının biologiya elmləri
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
Əkinə yararlı torpaqların səmərəli istifadə edilməsi, məhsuldarlığın süni və təbii yolla bərpası, torpaq strukturunun mühafizəsi min illər torpaq becərən, ondan bərəkət nemətlərini alan ata-babalarımızm, əcdadlarımızm müqəddəs peşəsi, vəzifəsi olmuşdur. Təəssüf ki, indi vəziyyət hər yerdə belə deyildir, indi-indi aydm olur ki, torpaq üzərində uzun müddət ictimai-kollektiv məsuliyyət münasibəti buna şərait yaradan amil olmuşdur. Müasir texnikaya, enerji qüvvəsinə, kimya, aqrotexnika elminin nailiyyətlərinə malik olan insanlann torpağa, suya, yerin təkinə, meşə sərvətlərinə intensiv təsiri suda, quruda və torpaqda bioloji kütlənin, enerji balansınm azalmasına, ekoloji mühitdə gedən nizamlı əlaqələrin, təbii proseslərin pozulmasına səbəb olmuşdur. Keçmişdə respublika ərazisində geniş yayılmış meşə sahələrinin elektrik enerjisi, yanacaq qıtlığına görə məhv edilməsi üzvi gübrələrin məhdudluğu şəraitində torpağın məhsuldarlığının xeyli aşağı düşməsi, kiçik çaylar və göllərin quruması, yeraltı su ehtiyatlarımn azalması ekoloji mühitdə gedən əlaqəli inkişafa mənfi təsir göstərir. Regionlann tarazlı və iqtisadi baxımdan rəqabət qabiliyyətli ərazilərində uzun müddət əkin, otlaq sahəsi kimi istifadə edilən, fasiləsiz olaraq monokultura (əsasən pambıq) bitkiləri altında suvarılan torpaqların 65-70 %-i bu və ya digər dərəcədə şoranlaşmaya, eroziyaya məruz qalmış, neftçıxarma mədənlərində neft məhsulları ilə çirklənmiş, faydah qazıntı, daş, qum karxanalarından çıxanhmş tikinti materiallarmm istehsalı zamam bu torpaqlar qazılıb alt-üst edilmişdir. Şoran torpaqlarm meliorasiyası nəticəsində duzlu suların yenidən şirin su mənbələri olan çaylara axıdılması da su, bioloji-ekoloji mühitin pozulmasına səbəb olmuşdur. Belə şəraitdə tərkibi müxtəlif kimyəvi maddələrlə, duzlarla zəngin çirkli suların su mənbələrinə axıdılması onlarda yaşayan bioloji ehtiyatın inkişafını zəiflədir, ekoloji mühiti pozur. 1995-ci ildə Milli Məclis tərəfindən yeni mülkiyyət münasibətlərinə uyğun «Aqrar islahatların əsaslan haqqında» və bir qədər sonra torpaq islahatlarının həyata keçirilməsinin hüquqi 129 əsasları və qaydalarım müəyyən edən «Torpaq islahatı haqqında» qanunlar qəbul edildi, ölkədə kənd təsərrüfatmm in- Idşafmda aqrar islahatların həyata keçirilməsində ən zəruri ilkin şərtlərdən biri olaraq torpaqla bağh müvafiq sahələrdə maddi-texniki bazanm yaradılması problemi də mühüm dövlət tədbiri kimi qiymətləndirilir. «Torpaq islahatı haqqında» qanun qüvvəyə mindikdən sonra respublikanm torpaq fondunun aşağıdakı üç mülkiyyət formasında istifadəsi təmin olunmağa başladı: •dövlət mülkiyyətinə 42,5 % (3,7 mln. hektar); •bələdiyyə mülkiyyətinə 31,2 % (2,7 mln. hektar); •xüsusi mülkiyyətə 26,4 % (2,3 mln. hektar); Mövcud mülkiyyət formaları, kapitalist istehsal münasibətləri fonunda yuxarıdakı bölgülərə istinadən aparılmış torpaq islahatlarına əsaslanaraq, torpaqdan istifadə edilməsinin vəziyyətini elmi-praktiki cəhətdən təhlil etmədən və bundan irəli gələn nəticələri nəzərə almadan daxili imkanlar hesabına ərzaq bolluğu yaratmaq mümkün deyildir. Fikri- mizcə, bu sahədə mövcud torpaq bölgülərinə uyğun olaraq tədqiqatların aparılması ilə yanaşı, iqtisadi, aqrotexniki, təbiəti mühafizə cəhətdən bir sıra problemlərin həlli də zəruri hesab edilməlidir. Yuxarıda deyildiyi kimi, respublika torpaqlarının 3,7 mln. hektarı (42,5 %) dövlət səlahiyyətində saxlanı- hb. İqtisadi təhlil göstərir ki, bu qədər torpaq sahəsinin heç onda bir hissəsi də əkinçiliyə, meyvəçiliyə cəlb edilməmişdir. Dövlət fonduna daxil olan yay və qış otlaqları, eləcə də meşə fondu torpaqları ümumi dövlət torpaqlannm 75 %-ni (2846 min hektar) təşkil edir. Uzun müddət səmərəsiz istifadə nəticəsində bu torpaqlann yarısından çoxu ayn-ayrı yerlərdə sürüşməyə, xüsusDə, mal-qaranın otarılmasmda aqrotexniki qaydalara riayət edilmədiyindən torpaq eroziyasına məruz qalmış, məhsuldarlığı xeyli aşağı düşmüşdür. Yay və qış ot- laqlannda aqrotexniki qaydalara əməl edilməməsi aşağıdakı tədbirlərin həyata keçirilməsini tələb edir: 130 •mülkiyyət münasibətlərindən, təsərrüfat-istehsal məqsədlərindən, eləcə də təbii məhsuldarhğından asılı olaraq otlaqla- nn bölüşdürülməsi, mal-qaranın sayı nəzərə ahnmaqla otarma qaydalarına əməl edilməsi, ərazinin məhsuldarhğmm artırılması məqsədilə müvafiq tədbirlər görülməsi və bunun üçün dövlət nəzarətinin gücləndirilməsi; •yanacaq qıtbğı səbəbindən artıq 15 ilə yaxın müddətdə meşə ağaclanmn qıniması nəticəsində eroziyaya uğramış otlaq, torpaq sahəsində meşə-bərpa işlərinin apaniması. Ərzaq məhsullan istehsah, xüsusilə, əkinçilikdə istifadə baxımından bələdiyyə torpaqlanmn vəziyyəti də qənaətbəxş deyildir. Respublika Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsinin məlumatına əsasən, 2700 min hektar torpaq sahəsi (ümumi torpaq fondunun 31,1 %-i, bələdiyyə torpaqlanmn isə 50-55 %-i) əkinə az yararlı və ya şərti yararsız hesab ediHr. Bu qədər torpaqlardan əkinçilikdə və ya kənd təsərrüfatının digər sahələrində istifadə edilməsi ilk növbədə onların yararh hala salınmasını tələb edir. Xüsusi mülkiyyətə verilmiş 2300 nodn hektar (ümumi torpaq fondunun 26,4 %-i) torpaq sahələri, 2005-ci ihn məlumatına əsasən, respubhkada istehsal edilən kənd təsərrüfatı məhsullarının 90 %-indən çoxunu verir. Azərbaycan Respublikasının torpaq sahəsi 86,4 min kvadrat kilometrdir. Dövlətin xüsusi mülkiyyətdə olan ümumi torpaq sahəsinin 4.913.639 min hektarı (58,6%) 837,1 min ailəyə verilmişdir. İqtisadi rayonlar üzrə hər ailəyə düşən torpaq payı üzrə xeyli fərq nəzərə çarpır. Ən az torpaq sahəsi Naxçıvan MR (0,59 hektar), Abşeron (0,71 hektar), ən çox isə Dağlıq Şirvan (2,88 hektar), Kür-Araz (2,25 hektar). Aran rayonlan əhalisinin payına düşür. İstər respublikada, istərsə də Dağlıq Şirvan iqtisadi rayonunda torpaq islahatlarının təkmilləşdirilməsi, torpaqlardan səmərəli istifadə edilməsi məqsədi ilə bir sıra vacib tədbirlərin aparılmasma ehtiyac duyulur. Gəldiyimiz qənaətə görə, bunun üçün aşağıda göstərilən tədbirlərin həyata keçirilməsinə ehtiyac vardır; (2013-cü ilin Dövlət Statistika Komitəsinin göstəriciləri əsasmda); 131 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|