Redaktor: bdu-nin genetika və təkamül təlim kafedrasının biologiya elmləri

•
 
dövlət və bələdiyyə torpaqlannm bölüşdürülməsinə yenidən 
baxılma,  hər  hansı  səbəbdən  yararsız  hala  düşmüş  torpaqları 
münbitləşdirməklə  yanaşı,  kənd  təsərrüfatına  yararlı  əlavə 
torpaqların  mənimsənilməsi  həyata  keçirilməlidir.  Qobustan, 
Ceyrançöl,  Qarayazı  qışlaqlarının  əkinəyararh  torpaqlannm 
mənimsənilməsi  ərzaq  məhsullarının  artırılması  baxımından 
etibarh mənbədir; 
•
 
ən  zəruri  tədbirlərdən  biri  də  əkinçilik  və  heyvandarhq 
məhsuUarmm  istər  xarici  bazarda,  istərsə  də  ölkə  daxilində  re- 
alizasiyamn həyata keçirilməsində dövlət yardımı və zəmanətinin 
gücləndirilməsidir; 
•
 
bütün  kateqoriyalar  üzrə  torpaqlardan  səmərəli  istifadə 
etmək  məqsədilə  mülkiyyət  mənsubiyyətindən  asılı  olmayaraq, 
əlavə  suvarma  sistemləri  və  obyektləri  yaratmalı,  lazım  gələrsə, 
mövcud olanları yenidən qurmalı və kənd təsərrüfatı texnikasının 
alınmasına  verilən  qrantların  məqsədyönlü  istifadəsində  dövlət 
nəzarətini təşkil etməli. 
Tarazlı inkişafın rəqabətqabiliyyətli iqtisadiyyatın inkişafı ilə 
əlaqədar  kənd  təsərrüfatına  yararh  torpaqların  məhsuldarlığına, 
strukturuna mənfi təsir edən əsas amillərdən biri həddən artıq ağır 
traktorların  və  digər  kənd  təsərrüfatı  texnikasının  istifadəsidir. 
Torpaqlann  şumlanmasında,  malalanma-  sında,  məhsulların 
yığılmasında ağır texnikadan istifadə torpağın üst məhsuldar qatım 
sıxlaşdırıb torpaqəmələgətirən mikroelementləri məhv edir. Kiçik 
torpaq sahələrinə malik olan təsərrüfatlarda yüngül, çevik, yararh 
texniki vasitələrdən istifadə edilməlidir. 
Başqa  dağhq  rayonlardan  fərqli  olaraq,  İsmayılh,  Şamaxı 
meşələri, yaşayış məntəqələri meyvə ağac və kollan (alma, armud, 
gavalı, alça, zoğal, itburnu, zirinc, çaytikam, gilanar və s.) ilə çox 
zəngindir.  Odur  ki,  bu  təbii  zənginliyi  qoruyub  saxlanılmaqla, 
yollar çəkib dağlıq regionlarda təbii sərs'ətlərin mənimsənilməsini 
təşkil etməklə, burada məşğulluq səvİ
5
^əsini artırmaq üçün zəruri 
şərait yaratmaq olar. 
Şirvan  iqtisadi  rayonunun  ərazisi  dağlıq,  dağətəyi 
düzənlikdən  ibarətdir.  Şimaldan  cənuba  doğru  yüksəklik 
amplituda- 
132 

---

sı  2200  metrlə  dəniz  səviyyəsindən  8-10  metr  arasında  dəyişir. 
Dağlıq  ərazinin  torpaq-iqlim  şəraiti  dəmyə  əkinçiliyinin, 
üzümçülük və meyvəçiliyin inkişafı üçün olduqca əlverişlidir. İri 
və  xırdabuynuzlu  mal-qara  təsərrüfatlan  üzrə  ixtisaslaşıb,  bütün 
bunlar  əsrlər  boyu  yerli  əhalinin  yaşayış  mənbəyi  olmuşdur. 
Aqrar-sənayenin  (unüyütmə,  çörək,  bulka,  şirniyyat,  ət-süd,  yun 
emalı,  meyvə-konserv  sənayesi,  tütün  fermenta-  siya,  şərabçıhq, 
xalça,  palaz,  kələğayı  və  s.)  inkişafı  ölkədə  ərzaq  məhsullan 
bolluğu yaratmaq üçün geniş imkanlar açır. 
750  min  nəfər  əhalisi  olan  Şirvan  iqtisadi  rayonu  sıx  əhali 
məskunlaşmasına malikdir və hər kvadrat kilometrə 69 nəfər adam 
düşür. Adambaşma olan 1,5 hektar torpaq sahəsi düşür ki, bunun da 
ancaq 1 hektara yaxmı əkinə yararhdır. Bu göstəricilər 50 il bundan 
əvvələ nisbətən 2 dəfə azdır. Belə ki, bu müddətdə əhali artımı ilə 
əlaqədar  olaraq  yeni  sahnan  yaşayış  məntəqələri,  inşa  edilən 
infrastruktur obyektlər torpaq sahələrinin 2 dəfə azalmasına səbəb 
olmuş, onlan istifadə mübadiləsindən çıxarmışdır. 
Bu  iqtisadi  rayonda  kənd  təsərrüfatından  alman  ümumi 
gəlirin  75-80  %-ni  suvarma  əkinçiliyi  verir.  Əsrlər  boyu 
özünəməxsus  suvarma  əkinçiliyi  təşəkkül  tapmış  bu  region 
pambıqçılıq,  üzümçülük,  heyvandarlıq  təsərrüfatlan  üzrə 
ixtisaslaşmışdır  və  indiki  mülkiyyət  formaları  şəraitində  bunları 
davam  etdirmək  və  yeni  təsərrüfat  sahəsi  olan  şəkər  çuğunduru 
əkinini genişləndirmək  yolu ilə dövlətin iqtisadi siyasətinə cavab 
vermək olar. Hazırda istər magistral suvarma, istərsə də paylayıcı 
suvarma kanallarında çoxlu su itkisinə yol verilir. Təcrübə göstərir 
ki,  Yuxarı  Qarabağ,  Yuxan  Şirvan  kanallan-  na,  Muğan 
kollektoruna verilən su istehsalçılara (mənsəbə) çatana qədər 20-25 
%-ə qədər su itirilir ki, bu da mikroba- taqlıqlann əmələ gəlməsi ilə 
nəticələnir. 
Qeyd etmək lazımdır ki,  son 10 ildə Azərbaycan dövlətinin 
iqtisadi  inkişaf  siyasətinə  uyğun  yerinə  yetirdiyi  tədbirlər 
təqdirəlayiqdir.  Ölkə  prezidentinin  vurğuladığı  kimi,  bu  tədbir 
gələcəkdə də davam etdiriləcəkdir. 
Təbii axan olmayan Aran zonasmda uzun müddət eyni 
133 

---

sahədə bəsit üsullarla suvarma işlərinin aparılması qrunt sula- nnm 
səviyyəsinin  qalxmasına  və  bu  da  güclü  buxarlanmaya  səbəb 
olduğundan, geniş sahələrdə torpaqların şoranlaşıb sıradan çıxması 
ilə nəticələnir. Bunu nəzərə alaraq yerli şəraitə uyğun yeni suvarma 
üsullarımn (hidrant, süni yağış) tətbiqinə böyük ehtiyac vardır. 
Nəzərə  alsaq  ki,  torpaq  islahatları  şəraitində  suvarma 
şəbəkələrinin  təkmilləşdirilməsi,  mütərəqqi  suvarmanm  tətbiqi, 
geniş miqyasda tənəzzülə uğramış torpaqlann saflaşdırılması şəxsi, 
fərdi,  fermer  təsərrüfatlanmn  imkanlarından  kənardır.  Onda  bu 
vəzifələrin  həllində  qarşılıqlı  iqtisadi  maraq  əsasında  dövlət 
yardımına ehtiyac ortaya çıxır. 
Respublika  Prezidentinin,  direktiv  dövlət  orqanlarmın  bu 
sahədə  göstərişləri,  yerinə  yetirdikləri  əməli  tədbirlər  kənd  tə- 
sərrüfatımn  inkişafında,  müvəffəqiyyət  əldə  edilməsində  əsas 
stimuldur. Bununla bərabər qeyri-neft sektorunun inkişaf etdiyini 
nəzərə  alaraq,  göstərilən  istiqamətdə  daha  geniş  miqyaslı  dövlət 
yardımına ehtiyac duyulur. 
Nəticədə  Azərbaycan  regionlannda  tarazh  inkişafın  rə- 
qabətqabiliyyətli  iqtisadiyyatın  inkişafı  istiqamətlərinin  tədqiqinə 
əsaslanan  bazar  iqtisadiyyatımn  hansı  səviyyədə  inkişaf 
etməsindən  asılı  olmayaraq,  göstərilən  ehtiyacın  ödənilməsində 
dövlət nəzarətinin nizamlayıcı tədbir kimi fəaliyyətdə olması vacib 
qiymətləndirilməlidir.  Bu  tədbirlər  aqrar  sənayenin  inkişafının, 
ərzaq bolluğu yaradılmasınm əsas qarantıdır. 
Kənd  təsərrüfatında  istifadə  olunan  torpaq  fondunun  ən 
qiymətli, məhsuldar hissəsi torpaq örtüyüdür. 
Texnika,  əmək,  material  sərü  kənd  təsərrüfatında  xüsusi 
əkinçiliyin  iqtisadi  səmərəsi,  bol  məhsul  əldə  edilməsi,  torpaq 
örtüyünün  məhsuldarlığı  ilə  yanaşı,  daha  çox  təbii  qida 
maddələrinin  fasiləsiz  təkrar  istehsalından  asıh  olur.  Torpağm 
itirilmiş  qida  maddələrinin  bərpası  çox  maddi  vəsait,  əmək  tələb 
edən  mürəkkəb  bir  prosesdir.  Torpağm  məhsuldar  qatı  uzun 
müddət  səmərəsiz  istifadə  edildikdə  onun  qida  maddələri  tez 
tükənir. 
Əlbəttə, 
torpağm 
məhsuldarhğı 
təbii 
şəkildə 
özünütəmizlənmə və özünübərpa qabiliyyətinə malikdir. 
134 

---