Redaktor: bdu-nin genetika və təkamül təlim kafedrasının biologiya elmləri
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
düzündə, xüsusilə Qarabağ kanalı sistemi zonasında meliorativ tədbirlər görərkən relyefin və landşaftın xüsusiyyətləri nəzərə alınmadığmdan, ərazidə təbii müvazinət, bitki və heyvanat aləminin ekoloji şəraiti kəskin dəyişmişdir. Bu iqtisadi rayonun kənd təsərrüfatı məhsullarımn istehsal olunmasma mənfi təsir göstərən hallan qismən qaydaya salmaq məqsədilə 60-cı illərin ortalanndan başlayaraq, müəyyən meliorativ tədbirlər görülmüşdür. Bu tədbirlərin düzgün layihələşdirilməsini təmin etmək məqsədilə bütün Kür-Araz ovalığmda 1:100000 nisbətdə olan miqyasda tərtib olunan torpaqlann mühəndis-geoloji, hidrogeoloji qiymətləndirmə xəritəsi, suvarma kanallannm, kollektorlann və bu tədbirlərin layihələşdirilməsilə əlaqədar tikintidə istifadə edilmişdir. Bir sıra torpaq fondlanndan səmərəli istifadə olunması, eləcə də yararsız torpaqlann fiziki-kimyəvi xassələrinin öyrənilməsi bir vəzifə kimi qarşıya qoyulmuşdur. Bu cəhətdən relyefi dəqiq öyrənib, bu əlaqələri araşdırmaq məqsədəuyğun olar. Bu sahədə indiyə kimi xeyli işlər görülmüş, onlarm nəticələri xalq təsərrüfatında tətbiq edilmişdir. Eyni zamanda bu problemin böyük perspektivliyi vardır. Başqa təbii ehtiyatlardan fərqli olaraq, torpaq həmçinin bütövlükdə, eyni zamanda onun ayn-ayn komponentləri təbii resurslar kimi öyrənilir, qiymətləndirilir və müxtəlif kənd təsərrüfatı bitkiləri altında istifadə edilir. Perspektivdə duran məsələlərdən biri də regionlarda kənd təsərrüfatı məhsullannın əkini üçün yararlı landşaftlann öyrənilməsidir. Bu problemin tədqiqinin və müvafiq xəritələrin tərtib olunmasmm kənd təsərrüfatının ixtisaslaşmasında və təsərrüfat sahələrində aqrar sahə kompleksi əsas rol oynayır. Torpaq təbii sərvətdir. O, kənd təsərrüfatmda, ümumiyyətlə, iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrində istifadə olunan əvəzolunmaz təbii ehtiyatdır. Bu baxımdan respublika torpaqlannm coğrafi yayılma qanunauyğunluqlarmın ayn-ayn tip və yanratiplərinin keyfiyyət və kəmiyyət göstəricilərinin müəyyən olunması və onlann münbitliyinin yüksəldilməsi üzrə kompleks tədbirlərin elmi cəhətdən əsaslandıniması böyük iqtisadi-sosial əhəmiyyətli problemlər kimi qarşıya qoyulmuşdur. Ümumi sahəsi 86,6 min 141 kv.km olan respublika ərazisində 1996-cı ildə qəbul olunan “Torpaq islahatı qanunu” əsasən 3,8 mln.ha (45%) dövlət mülldyyətində, 2,9 mln.ha (33%) bələdiyyə, 1,9 mln.ha (22%) isə xüsusi mülkiyyətdədir. Azərbaycan Respublikası dağlıq ölkə olduğu üçün, eyni zamanda mürəkkəb geoloji quruluşa malikdir, o cümlədən, dünyada mövcud olan 12 iqlim növünün 9-nu özündə əks etdirdiyinə görə, torpaq örtüyü ilə zəngin və rəngarəngdir. Ona görə də torpaqlardan istifadə və kənd təsərrüfatı sahələrinin inkişafi təbii şəraitdən, xüsusi relyef, onun hündürlüyü, yamaclanmn istiqaməti, münbitliyi, həmçinin coğrafi təbii şəraitinin vəziyyətindən asılıdır. Ən çox mənimsənilən sahələr 1500 m hündürlüyə qədər olan sahələrdir. Bunlar respublika ərazisinin təxminən 75,5%-ni təşkil edir. Ondan ən münasib sahələr 0-1 meyillikdə yerləşir və 3736,1 min ha (43,2%) təşkil edir. Bunun 32,3%-i Kür-Araz təbii zonasımn payına düşür. Respublika ərazisinin çox hissəsi (73,3%) dağlıq olduğu üçün Böyük Qafqaz və Kiçik Qafqaz dağlıq sahələrində və Lənkəran təbii zonasımn yüksəklik şəraitinə uyğun torpaqlar da yayılımşdır. Yüksək dağlıq zonada yayılan dağ-çəmən (10,1%) və dağ qara torpağa bənzər (2,6%) torpaqlar münbit torpaqlar olub, əsasən yay otlaqları kimi istifadə olunur. Respublika ərazisi heyvandarlığın, xüsusilə, qoyunçuluğun inkişafında əvəzolunmaz unikal kənd təsərrüfatı bitkilərinin əkilib-becərilməsi üçün əlverişli təbii landşaft zonasıdır. Azərbaycan Respublikasımn, xüsusən dağ meşələri zonasında yayılan dağ-meşə qonur və dağ-meşə qəhvəyi (12,6%) torpaqlar, yüksək münbitliyi və eroziya prosesinin zəif ifadə olunması ilə səciyyələnir. Meşə zonasımn aşağı sərhəddində yayılmış dağ boz qəhvəyi torpaqlar isə respublika ərazisinin 5%-ə qədər sahəsində yayılıb, üzüm və dənli bitkilər əkini üçün istifadə olunur. Respublikada kənd təsərrüfatımn əsas sahələri alçaq yay- laqlı sərhədlərdə inkişaf tapmış və dağətəyi düzənliklərdə yayılan şabalıdı və çəmən şabalıdı torpaqlar ümumi torpaq sahəsinin 20%-dən çoxunu təşkil edir və əksər torpaq sahələri intensiv şəkildə, xüsusilə suvarma əkinçiliyində istifadə olunur. Lənkəran 142 zonasında çox da geniş olmayan ərazidə (1,2%) turş mühitə malik olan san torpaqlar əsas etibarilə çay əkini və qiymətli sitrus meyvələrinin yetişdirilməsi üçün istifadə olunur. Ayn-ayn təbii zonalarda 17 torpaq tipi və 64 torpaq yanmtipi altmda təsvir olunan və 5 qrupda birləşdirilən torpaqlar təbii şəraitinə, relyef xüsusiyyətlərinə görə müxtəlif səviyyədə kənd təsərrüfatı sahələri kimi mənimsənilmişdir. Respublikanm əkin sahələrinin 22%-nə qədəri profili qalm olan münbit torpaqlarda, 8%-i isə yamaclarm və dag ətəklərində - aqronomik cəhətdən qiymətli torpaqlarda geniş yayılmışdır. Respublika ərazisinin 28%-ni əhatə edan Kür-Araz ovalığı torpaqlannm 61,3%-i kənd təsərrüfatımn istifadəsində, 26,6%-i isə müxtəlif əkinlər üçün yararlı olub, təbii zonalar içərisində ən yüksək təbii şəraitdə mənimsənilir. Ümumiyyətlə, istifadə olunan torpaq resurslan respublika ərazisinin 23%-ni və ya 1988 min hanı təşkil edir. Mövcud potensial torpaq sahələri hesabma əkinəyararlı torpaqlan 2773,8 min ha-ya çatdırmaqla taxıl, yemli ot, texniki bitkilər, tərəvəz, kartof və çoxillik əkinlərin sahəsini xeyli genişləndirmək olar. Mədəni otlaqlann sahəsini 935 min ha- dan 1000 min ha-ya qədər, yaşıl yem üçün sahələri 1960 ha-dan 4000 ha-ya qədər çatdırmaq mümkündür. Bu da, heyvandarlığın yem bazasım möhkəmləndirmək üçün geniş imkanlar yarada bilər. Böyük Qafqaz təbii rayonunda kənd təsərrüfatma yararlı torpaqlann yalmz 18,9%-i (1450,9 ha) istifadə olunur. Ancaq əkinə yararlı daha 822 min ha ehtiyat torpaq sahəsi müəyyənləşdirilmişdir. Həmçinin Böyük Qafqaz təbii rayonunda əkin sahəsinin 76,4 min hektarım bitkilər (tütün 78,7%), 157 min ha-m (34,2%-i) taxıl, 15,7 min ha-m (22%) kartof və tərəvəz və 82,6 min hektanm (23,1%) çoxillik əkinlər təşkil edir. Kiçik Qafqaz təbii zonası Naxçıvan MR ilə birlikdə respublika ərazisinin 34,4 %-ni, yəni 2976,5 min ha sahəni tutur. Əkinə yararlı torpaqlan 870,5 min ha-ya, əkinçilikdə istifadə olunan torpaqlann sahəsim 1677 min ha-ya çatdırmaq mümkündür. Hazırda becərilən torpaqlann 89,5 min ha taxıl, 18,6 143 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|