Redaktor: bdu-nin genetika və təkamül təlim kafedrasının biologiya elmləri

alaraq,  bütövlükdə  regionlarda  apanlan  kompleks  formada  sosial 
yönümlü  işlərin  görülməsi  ayn-ayn  təsərrüfat  sahələrinin 
perspektivli  parametrlərini  və  həm  də  kənd  təsərrüfatı  ilə  sənaye 
arasında  sahələrarası  əlaqələrin  genişləndirilməsi  üçün  yeni 
amilləri  müəyyənləşdirməlidirlər.  Azərbaycan  Respublikasınm 
Prezidenti  İlham  Əliyev  ümummilli  mənafeləri  əsas  götürərək, 
iqtisadi dəyişikliklərin əsasmda kənd yerlərində yaşayan xalqlann 
sosial-iqtisadi  vəziyyətini  yaxşılaşdırmaq  üçün  mühüm  addımlar 
atır.  Bu  cür  düzgün,  talehyüklü  siyasətin  nəticələri,  artıq  özünü 
göstərməyə başlamışdır. ÜDM-ın strukturunda regionlarm xüsusi 
çəkisi  artmaqdadır,  yeni  yaradılmış  iş  yerlərinin  xeyli  hissəsi 
regionlarm  payına  düşür,  yerlərdə  iqtisadi  həyatın  canlanması 
prosesi  davam  edir,  genişmiqyaslı  abadlıq  işləri  apanlır  və  yeni 
yollann salınması ön plana çəkilir. Buna baxmayaraq, regionlann 
həqiqətən  kompleks  şəkildə  inkişaf  etməsi,  ayn-ayn  kənd 
yerlərindəki  geriliyinin  aradan  qaldıniması,  demoqrafik  şəraitin 
yaxşılaşdıniması, urbanizasiya proseslərinin pozitiv xarakter kəsb 
etməsi üçün görüləsi işlər çoxdur. 
Qeyd etmək lazımdır ki, bəzi idarəetmə strukturlan hələ də 
lazımınca  təşəbbüskarlıq  göstərmir,  “bazar  özü  hər  şeyi  həll 
edəcək”  şüanm  fetişləşdirərək,  iqtisadiyyatın  real  sektorunda 
vəziyyəti  normallaşdırmaq  üçün  iqtisadi  mexanizmlərdən  lazımi 
səviyyədə  istifadə  etmirlər.  İnkişaf  etmiş  dünya  ölkələrinin 
təcrübəsi  göstərir  ki,  ölkənin  iqtisadi  müstəqilliyinin  təmin 
edilməsi,  iqtisadi  inkişafın  sürətləndirilməsi  xalq  təsərrüfatının 
bütün  sahələrində  inkişafm  təmin  olunmasından  əhəmiyyətli 
dərəcədə  asıİKÜr.  Ardıcıl  və  fasiləsiz  iqtisadi  inkişaf  insan 
ehtiyacımn  müəyyən  şərtlər  çərçivəsində  ödənilməsini  nəzərdə 
tutur.  Aqrar  sahənin  hərtərəfli  inkişafına  nail  olmaq  üçün  kənd 
təsərrüfatı  ilə  məşğul  olan  bütün  təsərrüfatçılıq  problemlərinin 
düzgün  və  hərtərəfli  həll  olunması  təmin  olunmalıdır.  Aqrar 
sahənin  təbii  ehtiyatlannm  düzgün  və  səmərəli  istifadə  olunması 
kənd  təsərrüfatında  torpaq,  maddi-texniki  resurslar,  maliyyə 
(kredit,  sığorta  bazarlan)  və  sığorta  formalaşdmlmasmdan 
bilavəsitə  asılıdır.  Bazann  adıçəkilən  növ  müxtəliflikləri 
iqtisadiyyatmda aqrar 
138 

---

bazar infrastrukturları elmi cəhətdən səciyyələnir. Aqrar sahənin 
durmadan  inkişafı  eyni  zamanda  kənd  təsərrüfatı  və  emal 
sənayesində  elmi-texniki  tərəqqinin  ən  yeni  nailiyyətlərindən 
istifadə edilməsi, innovasiya bazarmın yaradılmasından bilavəsitə 
asılı  olub.  Bunlar  dövlətin  iqtisadi  tənzimləyiciləri  və  stimul- 
laşduma vasitələri hesabına təmin edilməlidir. 
Regionlarda  infrastrukturlann  yaradılmasında  dövlətin 
iqtisadi  tənzimləyiciləri  mühüm  əhəmiyyət  kəsb  etdiyindən,  bu 
həlli  vəcib  tədbirlər,  aqrar  islahatın  ikinci  mərhələsində  inkişafa 
zəruri  impuls  verəcəkdir.  Qeyd  olunanlar  regionlarda  apanlan 
dövlət  infrastrukturlanmn  formalaşdmlmasma,  onlarm  təşkilat- 
landmlmasına  dövlət  dəstəyi  prioritet  istiqamət  təşkil  edir. 
Araşdumalardan  belə  nəticəyə  gəlmək  olar  ki,  xüsusilə 
transformasiya mühitində risklərin effektiv şəkildə sığortalanması 
və  regionlarda  apanlan  davamlı  inkişafin  təmin  edilməsi  ən 
mühüm vasitələrdən biridir. Yuxanda qeyd oltmanlardan belə bir 
qənaətə gəlmək olar kı, təbii ehtiyatlardan istifadə zamam düzgün 
yol  seçmək  lazımdır  ki,  ölkənin  ümumi  iqtisadiyyatımn 
inkişafında,  onun  əsas  tərkib  hissəsi  olan  neft  ehtiyatlanndan 
səmərəli  istifadə  olunsun,  inkişafin  uzaqgörənliklə  hazırlanmış 
Azərbaycan modeli gənc nəslin milli mentalitetinə, zəngin tarixi 
ənənələrinə respublikamızın iqtisadi inkişafında neft ehtiyatlanım 
və  digər  təbii  ehtiyatları  onun  əlverişli  geosiyasi  mövqeyinə 
zəngin  intellektual  imkanlanna  və  kadr  potensialına  əsaslamr. 
Odur  ki,  mövcud  olan  çətinlikləri  və  o  cümlədən,  Qarabağ 
məsələsinin  uğurlu  həllinə  nail  olanqsa,  apanlan  məqsədyönlü 
islahatlar  sənaye  və  kənd  təsərrüfat  məhsullanmn  artmasma 
kömək  edəcək,  eləcə  də  Azərbaycan  Respublikasmm 
iqtisadiyyatımn inkişafinda mühüm rol oynayacaqdır. 
Böyük  ərazidə  qarğıdalı  becərilməsi  üçün  çox  əlverişli 
şərait  vardır.  Orta  dağlıq  təmas  zonasında  (Şəki-Zaqatala 
zonasında və Talışda) çay və qızılgül sahələrinin genişləndirilməsi 
üçün  imkan  vardu.  İqlimi  arid  səviyyəli  sahələrdə  (Qobustan- 
Ceyrançöl)  quru  çöl  və  yanmsəhra  landşaftlannda  qoyunçuluq 
üçün qış otlaqlan geniş yayılmışdır. Ceyrançöl-Acmohur-Kiçik 
139 

---

Qafqaz  ön  dağlığınm  cənub  yamaclannda  tetaslaşdırma  yolu  ilə 
üzümçülüyün  inkişaf  etdirilməsi  məqsədəuyğundur.  Alçaq 
dağlıqdan  2000-2500  m  yüksəkliyə  qədər  Orta  dağlıq  qurşağı 
yerləşir.  Bu  qurşaq  başlıca  olaraq  meşə  landşaftma  malikdir. 
Talalar  şəklində  dağ-çəmən  landşaftlarına  da  rast  gəlinir. 
Respublikada bu cür torpaqlarda son vaxtlar meşələrin salınması və 
onun inkişafına xüsusi fikir verilir. Odur ki, gələcəkdə Azərbaycan 
Respublikasmda meşə ehtiyatlannm genişlənməsinə böyük ehtiyac 
olacaqdır.  Ona  görə  də  meşə  təsərrüfatını  bu  qurşaqda  inkişaf 
etdirmək lazımdır. Qurşağm зтхап hissəsində ağ şam və qara şam 
meşələri,  aş^  hissəsində  isə  qoz,  fmdıq,  şabalıd  və  başqa  meyvə 
ağaçlarım  artırmaq  laamdır.  Meşələrin  yuxan  sərhəddində  ağac 
əkilib  becərilməsilə  məşğul  olmaq  vacib  məsələlər  sayılmalı, 
meşədən kənar sahələrdə isə taxılçılıq, kartof və şəkər çuğunduru 
sahələri ilə məşğul olmaq məsləhət görülməlidir. 
Yüksək  dağlıq  qurşağınm  aşağı  hissəsində  subalp  və  alp 
çəmənliklərinin landşaftlan, yuxanda isə daima qar və buzlaqlarla 
səciyyələnən  naval  landşaft  yerləşmişdir.  Subalp  çəmənlikləri 
iribuynuzlu mal-qaranm yay otlaqlan kimi istifadə olunur. Burada 
biçənəklərin  sahələrinin  genişlənməsi  və  otlaqlann  səmərəli 
növbəli otaniması təmin olunmalıdır. Ümumiyyətlə, yüksək dağlıq 
zonanın  təbiəti  yaxşı  qoranmalıdu'.  Çaylanmızm  çoxu  öz 
mənbəyini  bu  yüksəklikdən  götürür,  onlarm  su  axunı  burada 
formalaşır. Burada nəsli kəsilməkdə olan nadir heyvanlar və quşlar 
(turac, Dağıstan kəli, dağ keçisi, qarapaça, ular və s.) yaşayır. 
Məlumdur  ki,  respublikanm  kənd  təsərrüfatında  əsas 
üstünlük düzənlik ərazUərin payma düşür. Ona görə də bu bölgəyə 
qayıdaraq bəzi məsələlərin üzərində dayanmaq istəyirik. Bu zonada 
torpaq və torpaqüstü havada istilik və rütubətliyin paylan- masmda 
səthin  yanm  xüsusiyyətləri  və  mikrorelyef  formalan  əsas  rol 
oynayır.  Suvarma  və  drenaj  sistemləri  terrasllar  istiqamətində 
apanisa  da,  tikinti  zamam  torpaq  işlərinin  həcminin  müəyyən 
edilməsində bunu bilmək və nəzərə almaq lazım gəlir. Şirvan 
140 

---