Redaktor: Korrektor: Cildin
Yüklə 2,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mürəkkəb şərti hökmlər
- HÖKMLƏRİN ÇEVRİLMƏSİ
Məntiq _____________________________________________ __________ Dəfi - məntiqi əsasla məntiqi nəticənin cəm olması qeyri- mümkün, dəf olması isə mümkün olan təqsimi hökmdür. Məsələn: "Bu ya daşdır, ya da ağac". Yəni bunlarm cəm olması mümkün deyil, amma hər ikisinin dəf olması mümkündür. Cəmi - məntiqi əsasla məntiqi nəticənin dəf olması qeyri- mümkün, cəm olması isə mümkün olan təqsimi hökmdür. Məsələn, "Cisim ya qeyri-ağdır, ya da qeyri-qara", "Kamil ya dərsdədir, ya da yazı lövhəsi qarşısmda deyil". "Həqiqi", "dəfi" və "cəmi" öz növbəsində iki yerə bölünür. Zəruri və Təsadüfi. Zəruri - məntiqi əsasla məntiqi nəticə arasmdakı ziddiyyət və əksliyin həqiqi və zati baxımdan olduğu təqsimi hökmdür. Məsələn, "Bu ya daşdır, ya da qeyri-daş".
və əksliyin təsadüfi baxımdan olduğu təqsimi hökmdür. Məsələn: "Sinifdəki ya Kamildir, ya da Aqil". Bu qisimləri sadalamaqda məqsəd, şərti hökmlərdə hökmün həqiqi və yalan ohnasma diqqət ediknəsmə görədir. Yəni diqqət edilməhdir ki, məntiqi əsasla məntiqi nəticə arasmdakı əlaqə həqiqidir, yoxsa qeyri-həqiqi, cəm olması mümkündür, yoxsa qeyri-mümkün? Mürəkkəb şərti hökmlər Nəzərə alsaq ki, ümumiyyətlə, hökm ya qəti, ya tam şərti, ya da təqsimidir, bu zaman şərti hökmlər məntiqi əsasla məntiqi nəticənin bu üç növ kombinasiyasma görə 9 qisün olar. 1.
2.
Məntiqi əsas tam şərti, məntiqi nəticə tam şərti 3.
Məntiqi əsas təqsimi, məntiqi nəticə təqsimi 4.
Məntiqi əsas qəti, məntiqi nəticə tam şərti 5.
Məntiqi əsas qəti, məntiqi nəticə təqsimi 6.
Məntiqi əsas tam şərti, məntiqi nəticə qəti 7.
Məntiqi əsas tam şərti, məntiqi nəticə təqsimi 238 Formal Məntiq 8.
Məntiqi əsas təqsimi, məntiqi nəticə qəti 9.
Məntiqi əsas təqsimi, məntiqi nəticə tam şərti Nəzərə alsaq ki, şərti höklərin zəruri, təsadüfi, həqiqi, dəfi, cəmi, ümumi və xüsusi növləri var, bu zaman bu hökmlərin sayım daha da artırmaq olar. Bunlarm araşdırılmasım oxucu- larm qəti və şərti hökmlərlə ümumi tanışlığım nəzərə alaraq, onlarm öhdəsinə buraxırıq. SUALLAR: 1.
Tam şərti və təqsimi hökmə aid bir neçə misal gətirin. 2.
Dərsdə göstərilən hər növ hökm üçün bir misal gətirərək, riyazi şəkildə göstərin. 3.
hökmünü qəti hökm şəklində necə göstərmək olar? 4.
Yuxarıdakı hökmün riyazi şəklini verin. 5.
Qəti və şərti hökmlərin bir-birinə çevrilməsi haqda əvvəlcədən öz nəzərinizi verin. 6.
torpaqda yaşıl otlar cücərəcək", "Əgər yağış yağsa, tarlaya gedəcəyik" hökmlərinin təsadüfi, yaxud zəruri olduğunu müəyyən edin. 7.
8.
Sizcə, bu iki növ hökmdən hansından əqli elmlərdə daha geniş istifadə olunur? 9.
Nisa surəsinin 80-85-d ayələrində tam şərti hökmləri göstərin. 10.
Tapançadan atəş açılsa, hədəfə dayəcək. Bu tam şərti hökm hansı növdür? 11.
Kamil evlərində onu tamyan bülbül saxlayır. O, hər dəfə evə daxil olanda, bülbül oxumağa başlayır. Bu zaman Kamilin evə daxil olması ilə bülbülün oxuması zəruridir, yoxsa təsadüfi? 12.
13.
Həqiqi təqsimi hökmə aid misal gətirin. 14.
Aşağıdakı hökmün təqsiminin hansı növünə aid olduğunu deyin: "Kamil ya dərsdədir, ya da yazı lövhəsi qarşısında deyil". 239
5-
CI DƏRS HÖKMLƏRİN ÇEVRİLMƏSİ Qeyd etdik ki, zehin müxtəlif qabiliyyətlərə malikdir, bunlardan biri də zehnin hər hansı bir hökmü müxtəlif formalarda verə bilməsidir. Yəni zehin hər növ hökmü başqa növ hökmə çevirərək, onu digər bir ifadə ilə verə büər. Zehnin
bu qabiliyyəti təfəkkürün dörd
formasmdan dördüncüsünə aiddir. Yəni zehin əqli nəticə sayəsində belə bir əməliyyat apara bilir. Əlbəttə, bu mövzu üçüncü fəsli əhatə edən əqli nəticə bəhsinə aid olsa da, amma hökmlərlə bağlı, məqsədəuyğun olduğundan burada verilir. 1. Həqiqi: Təqsimi həqiqi hökmü dörd tam şərti hökmə çevirmək olar. Həqiqi - yəni məntiqi əsasla məntiqi nəticənin nə cəm, nə də dəf olması mümkündür. Elə isə ya məntiqi əsas, ya da məntiqi nəticə termin götürülməlidir. Bu da aşağıdakı dörd haldan xaric obnur. Alman yeni tam şərti hökmün məntiqi əsas və məntiqi nəticəsindən biri, verilən təqsimi hökmün məntiqi əsasla məntiqi nəticəsinin ziddi olmalıdır. Əgər biz təqsimi hökmdə "əsas=A", "nəticə=B", "həqiqi=v", "zidd=~" (zidd burada: şərti hökmün məntiqi əsas və məntiqi nəticənin hökmün keyfiyyətinin dəyişməsidir), "Tam şərti==3" əvəzlə- məsi aparsaq, çevirmə aşağıdakı kimi olar: 241
Yüklə 2,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|