Reja: Eritmаlаr hаqidа tushunchа

Moddalar 
Massasi % 
xujayradagi 
Turlari soni 
Molekulalar soni 
Suv 
70.0 
1 
5∙10
10
Ionlar 
1.0 
20.0 
? 
Kandlar 
3.0 
20 
3.0∙10
8
Aminokislotalar 
0.4 
100 
5.0∙10
7
Yoglar 
2.0 
50 
3.0∙10
7
Nukleotidlar 
0.4 
200 
1.0∙10
7
Boshqa uncha katta 
bo`lmagan 
molekulalar 
0.2 
~200 
? 
Makromolekulalar 
(oksillar nuklein 
kislotalari 
polisaxaridlar) 
23 
~500 
6∙10
6
. 
Kimyoviy birikmalar 

---

Eslatamiz: aralashma quyidagi tavsiflar bilan xarakterlanadi: uning tarkibi uzgarishi 
mumkin; u uzida komponent xossalarini saqlab qoladi. Eritma bu gomogen sistema 
ya‘ni u bir fazadan tashkil topgan.Geterogen aralashma ikki va undan ortik fazadan 
tashkil topgan. Betondagi toshlar yoki shampandagi pufakchalar ikkala sistema ham 
bevosita geterogen ekanligini kursatadi. Ammo tutun va sut ikkala komponentning 
juda kichkina zarrachalaridan tashkil topgan geterogen sistemadir va shuning uchun 
gazlar kurinmaydi. Eritmalarning tutunlardan hozirgi farqi shundaki ularda barcha 
zarrachalar individual atomlar ionlar yoki molekulalardan iborat. 
Mоddаlаr chеgаrаsiz erigаndа eritmаdа erigаn mоddаning prоtsеnt miqdоri О 
dаn 100% gаchа bo‘lаdi. Bundаy hоllаrdа eruvchi vа erituvchi оrаsidаgi аyirmа 
yo‘qоlаdi. Bulаrdаn istаgаnimizni erituvchi dеb qаrаshimiz mumkin. Mаsаlаn suv + 
spirt, suv + HNO
3
, agarda dispres sistemadagi ikkala modda bir agregat holatda 
bo‘lsa erituvchi vazifasini ko‘p miqdorda olingani bajariladi. 
Lеkin judа ko‘pchilik mоddаlаr аyni haroratdа mа`lum chеgаrа qаdаr eriydi. 
Mаsаlаn: uy haroratdа оsh tuzining suvdаgi eritmаsi 36,5% dаn оshmаydi. 
Xuddi shuningdеk 20
0
C dа HNO
3
ning eruvchаnligi hаm 25% ni tаshkil qilаdi. 
Eritmаlаrning fizik xоssаlаri erigаn mоddа miqdоri оrtishi bilаn o‘zgаrаdi. 
Ko‘pinchа eritmа hоsil bo‘lgаnidа hаjmiy vа enеrgеtik o‘zgаrishlаr yuz bеrаdi. 
Eritmаlаr jоnli vа jоnsiz tаbiаtdа, fаn vа tеxnikаdа kаttа rоl o‘ynаydi. Hаyvоn vа 
o‘simlik оrgаnizmidаgi fiziоlоgik prоtsеsslаr, ko‘pchilik sаnоаt jarajonlаri аsоsаn 
eritmаlаrdа sоdir bo‘lаdi. 
2.
Eriydigan moddalar erituvchi daeritma hosil qilish bilan eriydi, bunda erituvchi 
asosiy komponent hisoblanadi. Shunday xollar bo`ladiki ikkala modda bir – birida 
istalgan nisbatda eriydi, u holda eriydigan modda va erituvchi terminlari o`z 
ma‘nosini yo‘qotadi. Erituvchining fizikaviy xolati eritmaning fizikaviy xolatini 
belgilaydi.eritmalar gazsimon suyuk va qattik buladi ammo ushbu bobda asosiy 
e‘tiborni suyuk eritmalarga karatiladi, ularning katta ahamiyatga egaligi va 
muximligini e‘tiborga olgan holda. 
Eritilgan moddaning eruvchanligi(S) – bu berilgan temperaturada , erituvchining 100 
gramm massasidagi uning maksimal erigan massasi to;yingan eritma hosil qilib turli 
eriydigan moddalar bitta erituvchining uzida turlicha eruvchanlikka ega: 
Natriy xlorid (NaCl), S=39,12g/ 100g H
2
O, 100
o
C da 
Kumush xlorid (AgCl), S=0,0021 /100 g suvda 100
0
da 
Ayrim xollarda erigan modda bir erituvchida erishi mumkin ammo boshqa 
erituvchida erimaydi.Bu xodisaning sababi erituvchidagi erigan moddadagi yoki ular 
orasidagi nisbiy molekulalararo o`zaro ta‘sir kuchlari yotadi.Juda yaxshi qoida 
sifatida o`xshash moddalar o`xshashlarida yaxshi qutbli modda qutbli erituvchida 
yaxshi qutbsiz erituvchida yomon eriydi‘ qoidasi yotadi ya‘ni molekulalararo o`zaro 
ta‘sir kuchlari turlari o`xshash bo`lgan moddalar bir – birida eriydi. 
Shunday qilib erituvchidagi va erigan moddadagi molekulalararo o`zaro ta‘sir 
kuchlari turlarini bilgan xolda ularning bir – birida eruvchanligini ya‘ni eritma hosil 
qilishga moyilligi xaqida taxmin qilish mumkin. 

---

Ion-dipol (40-60) 
CH
3
OH + H
2
O 
Vodorod bog` (10-40) Metanol va suv 
CH
3
CH
2
OH + CHCl
3
CL
2
C6H
14
H
2
O + Kr 
C
8
H
18 
+ C
6
H
14 
Dipol-dipol(5-25) Etanal va xloroform 
Ion-induktiv dipol (3-15) Xlor va geksan 
Dipol- induktiv dipol (2-10) suv va ksenon 
Dispersion (0,05-40) oktan va geksan 
Rasm 8.1 Eritmalardagi molekulalararo o`zaro ta‘sir kuchlari. 
Kuchlar turlari, ularning kamayish tartibida joylashtirilgan