Reja: Eritmаlаr hаqidа tushunchа

Na
+
 ioni atrofidagi gidrat kobiklari. 
Suyuq eritmalar va molekulalar qutbliligining roli. 
Suyuk eritmalar keng tarkalgan va muxim ahamiyatga ega .Suv keng tarkalgan 
erituvchidir ammo shuningdek juda qutblidan qutbsizgacha bo`lgan boshqa kupgina 
erituvchilar ham mavjud. 
―O`xshash moddalar o`xshashlarida eriydi‖ qoidasining qullanilishi.Bu koidaning 
mazmuni shundan iboratki agar eritilgan modda va erituvchining molekulalararo 
o`zaro ta‘sir kuchlari bir xil tabiatga ega bulsa u xolda ularni aralashtirilganda eritma 
hosil bo`ladi. 
Masalan 
Tuz suvda eriydi chunki tuzning eritmadagi ionlari bilan suvning dipol xarakterdagi 
molekulalari orasidagi ion–dipol o`zaro ta‘sir kuchlari va suv molekulalaridagi 
vodorod bog`lari kuchlariga ekvivalent miqdor almashinadi. 
Tuzlar geksanda (C
6
H
14
) erimaydi chunki ion – induksiyalangan dipol tipidagi ionlar 
va geksan molekulalari orasidagi kuchsiz o`zaro ta‘sir kuchlari tuzning uzidagi kuchli 

---

ionlararo o`zaro ta‘sir kuchlari va geksanning uzidagi dispersion o`zaro ta‘sirning 
urnini bosa olmaydi. 
Yog` suvda rimaydi chunki eritmadagi kuchsiz dipol–induksiyalangan dipol tipidagi 
kuchsiz molekulalararo o`zaro ta‘sir kuchlari suv molekulalari orasida hosil 
buladigan kuchli vodorod bog`lanish va geksanda hosil buladigan dispersion uchlar 
o`rnini bosa olmaydi. 
Yog` geksanda eriydi chunki eritmadagi dispersion kuchlar yogdagi va geksandagi 
dispersion kuchlarga o`xshash buladi. 
Qo`shaloq qutblilik va uning eruvchanlikka ta`siri. 
Spirtlarning suvdagi va geksandagi eruvchanligini solishtirish zarur ya‘ni 
erituvchilarda keskin farq qiladigan o`zaro ta‘sir kuchlarini. Spirtlar – bu organik 
moddalar uz tarkibida qutbsiz uglevodorod radikali R – ga bog``langan qutbli 
gidroksil gurux (-OH) tutgan (spirtlar formulasi R – OH). 
•
- OH guruh kuchli vodorod bog`lanish orqali suv molekulalari va kuchsiz dipol – 
induksiyalangan dipol tipidagi kuchsiz kuchlar orqali suv molekulalari bilan 
bog`lanadi.Spirtlarning umumiy formulasini OH; quyida n=0 dan 5 gacha bo`lgan 
spirtlar ko`rib o`tilgan. 
1.
n=0–2 gacha bo`lgan spirtlar uchun ularning suvda eruvchanligi yuqori bunda – 
OH guruh bunday spirtlarda nisbatan katta hajmni egallaydi. Bunday spirtlarning 
molekulalari bir–biri bilan vodorod bog`lar orqali ta‘sirlashadi. Jarayon suv 
molekulalari bilan ham boradi.Erigan moddadagi va erituvchi orasidagi vodorod 
bog`lari erigan modda va erituvchi orasidagi vodorod bog`lariga almashinadi. 
Buning natijasida bunday spirtlar suvda chegaralanmagan darajada eriydi. 
2.
n>2 bo`lgan spirtlar uchun suvda kam eruvchanlik xarakterli spirtdagi uglerod 
atomlari soni n>6 bo`lganlari suvda umuman erimaydi.Bunday spirtlarda qutbsiz 
zanjirlar (R ) suv molekulalari orasida harakatlanishi kerak molekulalar orasidagi 
kuchsiz o`zaro ta‘sirlarni spirtlar molekulasi va suv orasidagi kuchli vodorod 
bog`lanishga almashinishi kerak buladi. Biroq–OH gurux bunday spirtlar 
molekulasida kichkina qismni egallaydi shuning uchun spirtning – ON guruhi - suv 
molekulasi toza suvdagi barcha vodorod bog`larini uza olmaydi va tegishlicha 
spirtdagi uglevodorod radikali ortib borishi hisobiga erigan moddaning suvda 
eruvchanligi keskin kamaya boradi.