S. C.ƏLİyev, H. M. Haciyeva, N. C. MİKayilzadə TİBBİ
Yüklə 3,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
123
neyronlarm lifləri ilə sinirlənir. Dərinin, əzələlərin, vətərlərin, oynaqların resep- toıiarından gələn impulslar hissi sinirlər vasitəsilə mərkəzi sinir sisteminə verilir. Onurğa beynindən gələn impulslar hərəki sinirlərlə əzələyə ötürülür, bunun nəticəsində əzələ yığılır. Əzələlər iradi olaraq yığılıb, bədənin hissələrini hərəkət etdirir, orqanizmin yeriməsini və müəyyən bir vəziyyət almasını təmin edir. insanın hər hansı bir hərəkətində bir-birinin əksinə təsir edən (antaqonist) iki əzələ qrupu: oynaqları bükən və açan əzələlər iştirak edir. Hərəkət bükücü və açıcı əzələlərin bir-biri ilə əlaqəli işləməsi, onurğa beynində oyanma və tormoz- lanma proseslərinin növbələşməsi sayəsində mümkün olur.
Oynağı açan və bükən əzələlər eyni vaxtda boşalmış halda olduqda, əzələlər istirahət edir. Əzələləri sümüklərə vətərlər bərkidir. Əzələlər for¬maca üç cür olur: uzun, qısa və enli əzələlər. Əzələlər funksiyalarına görə açıcı, bükücü, yaxınlaşdırıcı, uzaq- laşdırıcı və s. qruplara, yerləşməsinə görə baş, boyun, gövdə, ətraf və s. əzələ qruplarına bölünür. Baş əzələlərinə çeynəmə və mimiki əzələlər aiddir. Çeynəmə əzələləri qidanın ağız boşluğunda xırdalanması prosesində iştirak edir. Mimiki əzələlər isə kəllə sümüklərin¬dən başlanıb üz dərisində qurtardığına görə onların yığılması üz dərisinin relyefinin dəyişməsinə, mimikanın yaranmasına səbəb olur, nitqin icrasında da mühüm rol oynayır. Boyun əzələləri boyun nahiyəsinin müxtəlif istiqa¬mətlərə yönəlmiş hərəkətlərini, alt çənənin aşağı enməsini və qabırğaların hərəkətini təmin edir. Tənəffüs aktının və digər funksiyaların icrasında iştirak edir. Döş əzələləri çiyin qurşağı və yuxarı ətrafların hərəkət¬lərini, eləcə də döş qəfəsinin həcminin böyüyüb-kiçilməsini təmin edir, onurğa sütununun əyriliklərinin yaranmasında . iştirak edir. downloaded from KitabYurdu.org 124
Qarın əzələləri qarm boşluğunu xaricdən örtür, gövdə¬nin sağa, sola hərəkətlərində, sakit və dərin nəfəsvermə aktlarında, doğuş prosesində və s. funksiyaların icrasında iştirak edir. Bel əzələləri başın önə, arxaya hərəkətində, nəfəsalma aktının icrasında, yuxarı ətrafların, kürəklərin yerdəyişmə¬sində, onurğa sütununun açılmasında iştirak edir. Ətraf əzələləri əsasən açıcı, bükücü və onları müxtəlif tərəflərə hərəkət etdirən əzələ qruplarına bölünür. İstinad-hərəkət aparatının xəstəlikləri # istinad-hərəkət aparatının xəstəliklərinə oynaqların çıxıqları, sümüklərin sınıqları, oynaqların iltihabı (artrit), sümüküstlüyünün iltihabı (periostit), osteomielit (sümük iliyinin və sümüyün iltihabı), əzilmələr, zədələnmələr, yanıqlar, yaralar, donmalar, qanqren, şüalanmalar, sümük və oynaqların vərəmi, onların şişləri və s. daxildir. Əzilnıə. Əzilmə dəri tamlığı pozulmadan gedən toxuma zədələnməsinə deyilir. Simptomları: ağrı, şişkinlik, temperaturun yerli yüksəlməsi, qansızma, yerli funksiya pozulması və s. Müalicə: sakitlik, zədələnmiş nahiyəyə yüksək vəziy¬yət vermək, soyuq kompres, buz qovuğu qoymaq, 2-3 gün sonra qızdırıcı kompreslər. İri qansızmalarda punksiya edib, qanı sorur, sarğı qoyurlar. Osteomielit. Osteomielitin törədicisi stafilokokklardır. • _ Infeksiya qanla keçir. Simptomları: xəstədə qəfil üşütmə, qusma, temperaturun yüksəlməsi, susuzluq hissi və s. Yerli əlamətlər: hərəkətin pozulması, ağrı, şişkinlik, qızartı, temperaturun yüksəlməsi. Müalicə: xəstəni tez xəstəxanaya yerləşdirmək, anti¬biotiklərlə və ümumi simptomatik müalicə aparmaq lazımdır. downloaded from KitabYurdu.org
125
Artrit. Oynaqda kəskin ağrılarla başlanır. Hərəkətlər pozulur, yüksək temperatur, başağrıları, ümumi halsızlıq müşahidə edilir, iştaha, yuxu pozulur və s. Əsasən fiziote¬rapevtik üsullarla müalicə edilir. Yerli və ümumi əlamətləri aradan qaldırmaq üçün də tədbirlər görülür. Sümük vərəmi vərəm çöplərinin sümük toxumasını zədələməsi ilə başlanır. Xəstəlik ümumi zəiflik, halsızlıq, hərəkətin pozulması, rəngin avazıması ilə təzahür edir. Ağrılar olur, temperatur yüksəlir, əzələ ağrısı, gərginliyi və s. hallar özünü göstərir. Müalicə yerli və ümumi aparılır. Ümumi müalicədə orqanizmin möhkəmləndirilməsi birinci yerdə durur. Vərəmə qarşı preparatlardan istifadə olunur. Yerli müalicə isə xəstə sümüyün deformasiyasının qarşısını almağa yönəldilir, lazım gələrsə, gips sarğılarından istifadə edilir.
Sınıqlar və çıxıqlar zamanı ilk yardım Kəskin hərəkət edərkən, zərbə nəticəsində, hündür yerdən yıxılarkən, avtomobil qəzası və digər bədbəxt hadisə¬lər nəticəsində bədənin müxtəlif sümükləri sına bilər. Sınıqlar qapalı və açıq olur. Sınmış sümüklər görünürsə, yəni əzələnin və dərinin tamlığı pozulmuşsa, buna açıq sınıqlar, pozul¬mamışsa, buna qapalı sınıqlar deyilir. Sınmış sümük hissələri yerini dəyişən və ya dəyişməyən olur. Sümük bir neçə yerdən sınmışsa, buna mürəkkəb, bir yerdən sınmışsa, buna sadə . sınıq deyilir. Güllə və ya qəlpə təsirindən də sınıqlar baş verə bilər. Buna güllə sınığı deyilir. Sınıqların əsas əlamətləri: ağrı, şişkinlik, normal hərə¬kətin pozulması, ətrafların sınığı zamanı onun qısalması və s. Kəllədaxili sümüklər sındıqda qulaqdan və ya burundan qanaxma, qabırğaların, döş sümüyünün sınığında tənəffüsün pozulması müşahidə edilir, çanaq sümüklərinin sınığında sidik ifrazı və aşağı ətraflarda hərəkət pozulur. downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 3,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|