S. C.ƏLİyev, H. M. Haciyeva, N. C. MİKayilzadə TİBBİ
Yüklə 3,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
149
Ürəyin işi ürək əzələsinin müəyyən ardıcıllıqla ritmik surətdə yığılıb- boşalmasmdan ibarətdir. Ürək əzələsinin bir dəfə təqəllüs edib boşalması ürəyin bir tsiklini təşkil edir (0,8 san). 1 dəqiqə ərzində ürək tsikli 70-75 dəfə təkrar olunur. Urək tsikli aşağıdakı üç fazadan ibarətdir: 1) qulaqcıqların sistolası (yığılması) -0,1 san; 2) mədəciklərin sistolası -0,3 san; 3) mədəciklərin diastolası (boşalması) və ya ümumi pauza - 0,4 san. Orta yaşlı insanda ürəyin ümumi həcmi 250-260 kub sm-ə bərabərdir. Mədəciklər yığıldıqda qan damarlarına orta hesabla 65-70 ml qan qovulur. Bu, ürəyin sistolik həcmidir. Ürək-damar sisteminin sinir-humoral tənzimi. Bədən- * dən izolə edilmiş ürəyin işi bir müddət davam edir. Bu, ürəyin avtomatizmini təmin edən aparıcı sistemin fəaliyyəti ilə izah olunur. Həmin sistem bir neçə sinir düyünündən və sinir liflərindən ibarətdir. Ürəyin işində xarici mühit amil-lərinə uyğunlaşma reaksiyaları yaranır. Belə ki, müsbət və mənfi emosiyalar, ağrı hissi, xarici mühit temperaturunun yüksəlməsi və ya enməsi halları, günəş kələfi nahiyəsinə endirilən fiziki zərbə, bağırsaqlarda qazların yığılması və s. bu kimi digər təsirlər ürəyin fəaliyyətində öz əksini tapır. • • • • Ürək fəaliyyəti sinir-humoral yollarla tənzim olunur. Ürəyin işinə tənzimedici təsir göstərən efferent sinirlər azan və sim¬patik sinirlərdir. Simpatik sinirlər ürək fəaliyyətini gücləndirir və sürətləndirir, azan sinirlər isə zəiflədir və yavaşıdır. Ürəyin sinir-humoral tənzimi biri digərini tamamlayan vahid bioloji prosesdir. Müxtəlif tipli emosional downloaded from KitabYurdu.org
150
hisslər və nitqlə ifadə olunan şərti qıcıqlar reflektor olaraq ürək-damar sisteminin fəaliyyətinə bəzən güclü təsir göstərir. Ürək-damar sisteminin xəstəlikləri Bu sistemin xəstəliklərinin ümumi əlamətləri aşağıda¬kılardır: təngnəfəslik, ürəkdöyünmə, ürək nahiyəsində ağrılar, başgicəllənməsi, qızdırma. Taxikardiya bəzən müxtəlif emo¬siyaların nəticəsi kimi sağlam adamlarda da ola bilər. Bu zaman pişikotu kökünün preparatları yaxşı təsir göstərir. Ürək nahiyəsində ağrı tac damarlarının mənfəzinin daral¬ması nəticəsində miokardm qanla yaxşı təchiz olunmaması ilə əlaqədardır. Təngnəfəslik karbon qazının çoxluğundan tənəffüs mər¬kəzinin qıcıqlanması nəticəsində baş verir. Qanın oksigenlə lazımınca doymaması və karbon qazının çoxluğu kiçik qan dövranında venoz durğunluğun nəticəsidir. Fiziki iş gördükdə taxikardiya ilə birlikdə təngnəfəsliyin əmələ gəlməsi iirək çatışmazlığının başlanmasının ilk əlamətlərindən bilidir. Xəs¬təyə münasib vəziyyətdə oturmağa kömək edilir, oksigen veri¬lir. Bəzən başgicəllənməsi, başağrısı, bayılma və zəiflik olur. Ürəyin i ş e inik xəstəliyinə - qan dövranının müxtəlif dərəcədə pozulması olan stenokardiya, miokard infarktı və kardioskleroz aiddir. Döş anginası və yaxud stenokardiya tac damarlarında qan dövranının pozulması ilə əlaqədar olub, cavan və ahıl yaşlı insanlarda baş verir. Əsas əlaməti ürək və ya döşarxası nahiyələrdə tutmaşəkilli ağrı və onun sol qola, kürəyə, boyuna vurması, bir neçə dəqiqədən bir neçə saata qədər davam etməsidir (yarımsaatdan sonra miokard infarktına keçir). Ağrı qan dövranının pozularaq miokarda qanın az gəlməsi ilə izah olunur; çox vaxt fiziki və psixi gərginlikdən sonra bcişlanır. Ağrı adətən orta şiddətli, az hallarda isə güclü olur. Xəstə hərəkətsiz, rəngi avazımış, sifətində qorxu və əziyyət ifadəsi olur. Xəstəliyin əvvəllə¬rində tutmalar az-az, sonra isə downloaded from KitabYurdu.org
151
hər gün olur. Belə hallarda xəstəyə fiziki və psixi rahatlıq yaratmaq lazımdır. Yardım: tutma zamanı dərhal damargenəldici dər¬manlar təyin edilir: damcı və ya tablet şəklində nitroqliserin ağızın selikli qişasından sorulur. 2-3 damcı qəndin üzərinə damızdırıb, dilin üstünə və ya altına qoyurlar. Nitroqliserin əvəzsiz dərman olsa da, qısa müddətli təsir edir. Uzunmüd¬dətli təsir edənlərdən sustak, nitronq, nitromak və s. təyin etmək olar. Bunlardan başqa trinitrolonq, izosorbit, nitro- sorbid, kardiket, izomak və b. təyin edirlər. Ağrıkəsicilərdən analgin, baralgin, dimedrol və s. məsləhətdir. Xəstəxanada ciddi müalicə olunur. Validol veri¬lir, cufıllin 40 %-li qlükoza ilə venaya vurulur. Ağır hallarda dəri altına 0,5 ml 0,1 %-li atropin məhlulu ilə birlikdə I ml ♦ morfın və ya promedol məhlulu yeridilir, isti əl və ya ayaq vannalarından, xardal yaxmalarından istifadə edilir. Ağır stenokardiya tutmasından sonra xəstə bir neçə gün yataq rejimində olmalı, sonra bir müddət dincəlmə¬lidir. Duzu və kalorisi az olan qida qəbul etməli, yaxşı istirahətə diqqət yetirməlidir. Miokard infarktı. Tac damarlarından birinin çox daral¬ması, trombla tutulması nəticəsində ürək əzələsinin müəyyən nahiyəsinin nekrozudur (ölməsi). Adətən miokard infarktına tac arteriyalarının aterosklerozu, hipertoııiya xəstəliyi və s. sə¬bəb olur. Şiddətli həyəcan təsirindən də infarkt baş verə bilər. Əksərən 40-60 yaşlı, az hallarda cavan adamlarda baş verir. Miokard infarktının əsas əlaməti döş sümüyü arxa¬sında, ürək nahiyəsində stenokardiyaya xas 20-30 dəqiqə, bəzən bir saat davam edən downloaded from KitabYurdu.org
Yüklə 3,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|