S. C.ƏLİyev, H. M. Haciyeva, N. C. MİKayilzadə TİBBİ
Yüklə 3,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
145
ONUN XƏSTƏLİKLƏRİ Ürək-damar sistemi Ürək-damar sisteminin mərkəzi orqanı ürəkdir, perife- • rik hissəsini isə damarlar təşkil edir. Qan damarları arteriya, vena və kapilyarlara bölünür. Qanı ürəkdən periferiyaya aparan damarlara arteriyalar, periferiyadan ürəyə gətirən damarlara venalar, arteriyalarla venaları birləşdirən mikro- skopik damarlara isə kapilyarlar deyilir. Qan bədəndə cərəyan edərkən venalarla ürəyə gəlir və arteriyalarla periferiyaya qayıdır. Qan orqan və toxumalara qida maddələri və oksigen daşıyır. Ürək-damar sistemi bədəndə iki dövran təşkil edir: böyük və kiçik qan dövranı. Böyük qan dövranı vasitəsilə qan orqanizmin bütün orqan və toxumalarına çatdırılır, burada qaz və maddələr mübadiləsi həyata keçir. Böyük qan dövranı ürəyin sol mədəciyindən aorta ilə başlanır. Aortadan ayrılan ümumi yuxu və körpücükaltı arteriyaları baş, boyun və kürək nahiyələrini qanla təchiz edir. Daha sonra aorta bir sıra böyük və kiçik arteriyalara bölünərək, bədənin digər sahələrinə qanı çatdırır. Orqan və toxumalarda qaz və maddələr mübadiləsi baş verdikdən sonra qan kapilyar- lardan venalara keçərək ürəyə doğru hərəkət edir. Nəha¬yət, karbon qazı ilə zənginləşmiş venoz qan yuxarı və aşağı boş venalar vasitəsilə ürəyin sağ qulaqcığına, buradan da sağ mədəciyə daxil olur. Kiçik qan dövranı vasitəsilə qan ağciyərlərə çatdırılır, oksigenlə zənginləşərək yenidən ürəyə doğru yönəlir. Kiçik qan dövranı ürəyin sağ mədəciyindən ağciyər kötüyü ilə başlanır. Ağciyər kötüyü sağ və sol ağciyər arteriyalarına bölünür ki, bunlar da venoz qanı ağciyərlərə çatdırır. Ağciyər alveollarmdakı atmosfer havası ilə kapilyarlardakı qan arasında qaz mübadiləsi baş verir. Oksigenlə zəngin¬ləşmiş qan ağciyər downloaded from KitabYurdu.org
146
venaları ilə ürəyə doğru hərəkət edir və ürəyin sol qulaqcığına daxil olur. Sol qulaqcıqdan qan sol mədəciyə, oradan isə aortaya, yəni böyük qan dövranına keçir. Arteriyaların divarı üç qişadan ibarətdir. 1.
Daxili və ya intima qişası - daxildən yastı endotel hüceyrələri ilə örtülmüş nazik elastik birləşdirici toxuma¬dan təşkil olunmuşdur. 2. Orta və ya əzələ qişası - halqaşəkilli saya əzələ toxumasından və elastik liflərdən ibarətdir. 3.
Xarici və ya adventisiya qişası - sıx lifli birləşdirici toxumadan təşkil olunmuşdur. Arteriyalar damardaraldıcı (simpatik) və damargenəl- dici (parasimpatik) sinir lifləri ilə təchiz olunmuşdur. Venaların divarı da üç qişadan ibarətdir. Bunlar arteriyalarda olduğu kimidir, lakin bir qədər nazikdir. Venaların daxilində xüsusi qapaqcıqlar vardır ki, bu da qanın geriyə axmasına mane olur. və
Arteriyalardan qanın 'hərəkətini ürəyin işi damarların elastikliyi təmin edir. Bunun hesabına aortada müvafiq qan təzyiqi yaranır. Qan təzyiqi Riva-Roççi sfiqmomanometri ilə ölçülür. Ürəyin sistolası və diastolası zamanı təzyiqlər eyni olmur. Sistola zamanı olan təzyiq maksimal, diastolik təzyiq isə minimal hesab edilir. Yaşlı insanlarda maksimal arterial qan təzyiqi orta hesabla 110- 120 mm civə sütununa, minimal qan təzyiqi isə 70-80 mm civə sütununa bərabərdir. Ürəyin sol mədəciyinin yığılması nəticəsində arteri¬yaların divarının ritmik rəqslərinə (genəlib-yığılmasma) arterial nəbz deyilir. Arterial qan təzyiqi, nəbz müxtəlif xarici və daxili təsirlər nəticəsində dəyişilir. downloaded from KitabYurdu.org
147
Ürəyin quruluşu və işi. Ürək yastılaşmış konusabənzər əzələvi orqandır. Onun yuxarı və arxaya baxan enli tərəfi əsası, aşağı, sola və önə baxan ucu isə zirvəsi adlanır. Ürək dörd kameraya bölünür: yuxarı hissədə sağ və sol qulaqcıq, aşağıda isə sağ və sol mədəcik yerləşir. Sağ və sol hissə bir- birindən arakəsmə ilə ayrılır. Sağ mədəcikdən ağciyər kötüyü vasitəsilə kiçik qan dövranı və sol mədəcikdən aorta vasitəsilə böyük qan dövranı başlanır. Sağ qulaqcığa yuxarı və aşağı boş vena, ürək venaları açılır. Burada yerləşən qapaq ürəkdən qanın geri qayıtmasına mane olur. Sol qulaqcığa 4 ədəd ağciyər venaları açılır. Ürəyin əzələ divarının xarici və daxili səthləri birləşdirici toxuma ilə örtülür. Qulaqcıqlarla mədəcikləri birləşdirən dəlikdə taylı qapaqlar yerləşir. Aortamn və ağciyər arteriyalarının ürəyin mədəciklərindən çıxdığı yerlərdə isə aypara qapaqları vardır. Bu qapaqlar qanın bir istiqamətdə: qulaqcıqlardan mədəciklərə, mədəciklərdən isə arteriyalara axmasını təmin edir. » insanın ürəyi döş qəfəsində asimmetrik vəziyyətdə iki ağciyər arasında yerləşmişdir. Xaricdən ürək perikard adlanan xüsusi kisə ilə örtülmüşdür. • • Urək 3 qişadan ibarətdir: downloaded from KitabYurdu.org 148
1) daxili qişa - endokard 2)
əzələ qişası - miokard 3)
xarici seroz qişa - epikard. • •
Urək əzələsinin tərkibində qiikogenlə zəngin olan atipik
lifləri vardır. Bunlar Purkinye lifləridir. Bu liflər vasitəsilə oyanma dalğası ürək əzələlərinə nəql olunur. Ürəyin aparıcı sistemi (düyünlər, His dəstəsi, Purkinye lifləri) ürəyin avtomatizmini, yəni sinir sisteminin iştirakı olmadan ürəyin təqəllüsünü təmin edir. Bəzi hallarda ürək fəaliyyətinin sinir tənziminin pozulması ürəyin işində aritmiyaya səbəb olur, yəni ürəyin • • yığılıb-boşalması ritmi pozulur. Urək fəaliyyətinin sürət¬lənməsi və bunun nəticəsində nəbzin tezliyinin artması - laxikardiya, azalması - bradikardiya adlanır. Ürəyin işi reflektor xarakter daşıyır. Ürək əzələlərinin ritmik işi - təqəllüsü və boşalması mərkəzi sinir sistemin¬dən ürək nahiyəsinə yönələn iki cüt efferent sinirlərlə çatdırılan impulslar hesabına olur. Bunlar simpatik və azan sinirin lifləridir. Simpatik sinirlərin tərkibində qüvvət- ləndirici və sürətləııdirici liflər ayırd edilir. Azan sinir qıcıq- landırıldıqda ürəyin təqəllüsü tormozlanır və hətta ürək diastola fazasında dayanır. downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 3,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|