S t a t I s t I k a

vazifalar
qo‘yilgan:
1. Boshqaruv idoralarining statistik axborotlarga bo‘lgan ehtiyojlarini 
tahlil qilish va baholash.
2. Mamlakatda sodir bo‘layotgan ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlami 
ifodalovchi hisob va statistikaning xalqaro amaliyotiga qo‘llaniladigan 
statistik ko‘rsatkichlar tizimini ishlab chiqish.
3. Statistik kuzatishni rivojlantirish. Statistikaning asosiy vazifasini 
bajarish maqsadida maxsus uyushtirilgan tekshirishlar, ro‘yxatlar, anketa 
orqali savol-javoblarni tashkil qilish va o‘tkazish.
4. Statistikaning yagona uslubiy asosiga taya'nib axborot fondini 
tashkil qilish, uni boshqaruv va o‘z-o‘zini boshqarish idoralari va boshqa 
foydalanuvchilami zarur statistik ma’lumotlar bilan ta’minlash maqsa­
dida muntazam yangilab borish.
26

---

5. Ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlami ilmiy asoslangan tezkor tahlilini 
tashkil qilish. Shakllangan statistik axborotlaming sifati, to‘laligi, 
haqqoniyligi va tezkorligini ta’minlash.
6. Yoppasiga va qisman statistik kuzatish, maqsadli ma’lumotlar banki 
va registrlar kabi usullarni qo‘llash maqsadida barcha davlat va nodavlat 
sektoriga tegishli xo‘jalik yurituvchi subyektlami to‘la qamrab olish va 
hisobdagi haqqoniylikni ta’minlash.
7. Axborotlarga ehtiyojlami hisobga olgan holda statistik axborotlar 
oqimlari sxemasini ishlab chiqish.
8. Ochiq statistik axborotlami barcha foydalanuvchilar tomonidan 
teng olish huquqini ta’minlash.
Statistika fani statistika oldidagi vazifalami yechishda quyidagi 
vazifalami bajarish orqali faol qatnashadi:
• iqtisodiyotning turli hodisa va jarayonlarini bilish vositasi sifatida 
ifodalanadigan bilish funksiyasi;
• metodologik funksiya - statistik ko‘rsatkichlar tizimini takomillash­
tirish va tuzish;
• analitik funksiya -statistik axborotlar tahlilini chuqurlashtirish.
Yuqorida sanab o‘tilgan vazifalami muvaffaqiyatli bajarish statistika
amaliyoti va fanining metodologik birligi va ular faoliyatini muvofiq- 
lashtirishga ko‘p jihatdan bog‘liqdir.
Statistitka 
metodologiyasining
hozirgi davrdagi rivoji quyidagi yo‘- 
nalishlarda sodir boim oqda:
1. Iqtisodiyot holati va rivojlanish istiqbollariga statistik xarakteristika 
berish.
2. Tarmoqlar va mintaqalaming ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish darajalari 
bo'yicha farqlanishlarini va omillar ta’sirini o‘rganish metodologiyasini 
takomillashtirish.
3. Xalqaro va mintaqalararo taqqoslashlar metodologiyasini rivojlan- 
tirish.
4. Milliy hisoblar tizimi (MHT) metodologiyasini rivojlantirish.
Birinchi yo'nalishning
ahamiyatli jihati Davlat statistika qo‘mitasi
tomonidan chop etilayotgan yilnomalarda iqtisodiyotning holati to‘g‘- 
risidagi axborotlaming e’lon qilinayotganligidir.
Ikkinchi yo ‘nalishning
dolzarbligi - tarmoqlar va mintaqalar ijtimoiy- 
iqtisodiy rivojlanishidagi farqlarni baholashning statistik uslubiyotini 
takomillashtirish zamrligi bilan belgilanadi.
27

---

Uchinchi yo 'nalish
Davlat statistika qo'm itasi tizim ida jiddiy tadqi- 
qotlarni olib borish v a statistikaning axborot bazasini rivojlantirishni 
nazarda tutadi. M intaqalararo taqqoslashlar uslubiyoti m akroiqtisodiy 
ko‘rsatkichlarni xalqaro taqqoslashlar tam oyillariga tayansada, undan bir 
qancha muhim jihatlari bilan farqlari ham mavjud. Shu sababli ko'pgina 
m intaqaviy ko'rsatkichlarni taqqoslashga yondashish hozirgi davrda ju d a 
dolzarb m asala hisoblanadi.
To'rtinchi yo 'nalish
- M HT uslubiyotini rivojlantirish ko'pgina 
um um lashtiruvchi ijtimoiy-iqtisodiy ko‘rsatkichlam i taqqoslash muam - 
mosini hal qilishda m uhim rol o ’ynaydi. M illiy hisobchilik konsepsiya- 
siga asoslangan axborotlar statistik tahlil va prognoz ishlari uslubiyotini 
takom illashtirish uchun sharoit yaratadi.
Statistika fani va amaliyoti m ustaqil yo'nalish sifatida shakllana 
borib ijtimoiy aham iyatga m olik axborotlarga hozirgi zam on talablarini 
hisobga olishi zarur. Ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyoti aholi 
hayot darajasi standartlari sifatini ifodalovchi ijtimoiy m e’yorlar tizimini 
yaratish zaruriyatini belgilaydi. B unda m am lakatim iz xususiyatlarini 
hisobga oluvchi obyektiv statistik axborotlar roli muhimdir. Bundan 
tashqari, ijtimoiy jarayonlarni tartibga solish v a boshqarishda ijtimoiy 
ko'rsatkichlar asosiy predm et bo‘lib hisoblanadi. Shuning uchun 
statistika birinchi navbatda, ijtimoiy k o ‘rsatkichlarga: turm ush darajasi, 
uy xo‘jaliklarini budjet tadqiqotlari natijalari, nafaqa (pensiya) darajasi 
va h. k.larga, m oslashishi lozim. Shuningdek, u yoki bu jarayonlarni 
baholashda ham ijobiy, ham salbiy jihatlarni hisobga olib, maksimal ob­
yektiv yondashish talab qilinadi.
M asalan, m uhtojlarga yordam (xayriya) misollari, yangi monopolist- 
larning paydo b o ‘lishi, maishiy xizm at sohasining “yem irilib ketishi”, 
iqtisodiy islohotlam i am alga oshirish davridagi m uam m olar va h. k. Agar 
ushbu axborotlar m avjud bo'Isa, ijtim oiy-iqtisodiy m uhitni aniqroq bilib, 
o ‘z vaqtida, amaldagi qonunlarga zid faoliyat yuritayotgan, m am lakat va 
m intaqa rivojiga x av f solayotgan iqtisodiy tuzilm alam i aniqlashga imkon 
yaratiladi.
Bevosita m intaqalarda shakllanadigan axborot bazalari bir xil bo'lishi 
lozim. Bu esa, o ‘z navbatida, mintaqalararo taqqoslashlardagi farqlanish- 
larni obyektiv aniqlashga imkon beradi.
Shunday qilib, ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlar to ‘g'risida ishonchli va 
to ‘liq axborot bazasini shakllantirishga qaratilgan m am lakat statistika-
28

---

sining rivoji m a’lum otlar y ig ‘ish va qayta ishlashni tashkil qilish, m oliya- 
lashtirish va statistik tadqiqot ishlarining yangilanib borilishi bilan uzviy 
bog‘liqdir. Dolzarb, haqqoniy va to ‘liq statistik axborot um um davlat va 
m intaqa darajasida puxta m intaqaviy siyosat olib borish uchun kafolat 
b o ‘ladi.
Quyida statistika sohasining m am lakatim izdagi tizim iy tashkil etilish 
sxemalari keltirilgan.