S. X. Babadjanova, X. M. Bobojonova Dorivor o‘simliklar florasi va sistematikasi

Tur. Cupressus sempervirens L. 
Sarvi doimo yashil , balandligi 25-30 m gacha, diametri 50-
60 sm gacha bo‘lgan to‘g‘ri tanasi bo‘lgan daraxt. Tabiatda u janubiy Yevropada va g‘arbiy 
Osiyoda uchraydi, Qrimning janubiy qirg‘og‘ida va Kavkazning Qora dengiz qirg‘og‘ida 
o‘sadi. Turkiyada u ko‘pincha qabristonlarga ekilgan. U juda tez o‘sadi, uzoq muddatli 
qurg‘oqchilikka va haroratning qisqa muddatli pasayishiga -20 ° S gacha toqat qiladi. 2000 

---

24 
yilgacha yashaydi. 
Dorivorlik xususiyati
. Bu turdan qadimdan qon ketish, varikoz 
kengayishi, gemoroid, bachadondan qon ketish, gripp, spazm, asabiylashish, oshqozon-ichak 
kasalliklarini davolashda ishlatilgan. Ba’zi mamlakatlarda zamonaviy tibbiyotda efir moyidan 
va o‘simlik preparatlaridan podagra, gingivit, varikoz kengayishi kabi kasalliklarda 
foydalaniladi. Bronxoial o‘pka kasalliklari, kistalar uchun buyuriladi tuxumdonlar, asab
kasalliklar, dermatit, allergik kasalliklarga ham qo‘llaniladi. O‘simlikning turli organlarining 
kimyoviy tarkibi Cupressus sempervirens L. yetarlicha o‘rganilmagan. 
9
Turkum. 
Archa (Juniperus L.) - Можжевельник 
Tur. Zarafshon archasi yoki qora archa - Juniperus zeravschanica Kom. 
bo‘yi 10-15 m, 
diametri 1-1,5 m li, shox-shabbasi qalin, sharsimon, piramida yoki yoyiq shakldagi daraxtdir. 
Changchi qubbalari yoz o‘rtalarida paydo bo‘ladi va qish bo‘yi (bahorgachA. rivojlanadi. 
Urug‘chi qubbalari ham yozda hosil bo‘ladi va kelgusi yili bahoridan rivojlanadi. Bu archa ikki 
uyli daraxt bo‘lib, bahorda changlanadi. Urug‘chi qubba changlanishi yoki changlanmasligiga 
qaramay, urug‘ kurtak rivojlanaveradi. Tashqi ko‘rinishdan urug‘chi qubbaning urug‘i bor yoki 
yo‘qligini aniqlash mumkin emas, lekin urug‘lanmagan qubba tez to‘kilib ketadi. Qubbada 
urug‘lar ikkinchi yili kuzda yetiladi. Qubbalar kalta novdalarda joylashadi. Ular yumaloq, 
diametri 1,5 sm gacha bo‘lib, zangori rangda, tarkibida smola bor, zich nuqtali. Yetilganda 
ranggi o‘zgarib, undagi nuqtalar to‘kilib ketadi. Qubba 4-6 ta tangachasimon barglarning o 
‘zaro qo‘shilib o‘sishi natijasida hosil bo‘ladi. To‘liq urug‘li qubba yetilgandan so‘ng keyingi 
yili bahorda to‘kiladi. Archa turi urug`idan ko‘payadi. Urug‘i uchburchak, tuxumsimon, yerga 
to‘kilgandan so‘ng qulay sharoitda 1-3 yilda unib chiqadi. Katta yoshida ildizi baquvvat bo‘lib 
rivojlanadi. Zarafshon archasi qurg‘oqchilikka chidamli va issiqsevar daraxt. Sernam tuproqli 
yerda yaxshi o‘sadi. 1000 yilgacha yashaydi. Tog‘li mintaqalarda dengiz sathidan 2800 m 
balandlikda o‘sadi. Ular Toshkent, Farg‘ona, Samarqand va Buxoro tog‘li hududlarining quruq 
toshli, shag‘alli va mayda tuproqli yon bag‘irlarida o‘sadi. Qurg‘oqchilikka chidamli va ildiz 
tizimi baquvvat bo‘lganligi sababli uni tog‘ qiyaliklariga ekish muhim ahamiyatga ega. Bu 
archa Markaziy Osiyo mamlakatlarida ham uchraydi.
10