S. X. Babadjanova, X. M. Bobojonova Dorivor o‘simliklar florasi va sistematikasi

 Dorivorlik xususiyati
: O‘simlik zaharli hisoblanadi, chunki tarkibida alkaloidi mavjud. Yangi 
yoki quruq o‘simlik juda ko‘p miqdordagi fitontsidlar mavjudligi sababli yuqori mikroblarga 
qarshi xususiyatlarga ega. Tibbiy maqsadlarda barglari va gullari va pishmagan mevalari 
bo‘lgan o‘t ishlatiladi.Agar siz maydalangan yangi o‘tni teriga bir necha soat davomida surtib 
qo‘ysangiz, kuyishlar paydo bo‘ladi (katta pufakchalar paydo bo‘ladi). Shuning uchun bu 
o‘simlik xalq tabobatida ekzema va boshqa kasalliklarni davolashda - zararlangan qismlarga 
spirtli eritmalaridan surtish orqali qo‘llaniladi. Ba’zi odamlar o‘simlik kukunidan malham 
tayyorlaydilar. 
O‘zbekistonda teri yarasini davolashda ishlatiladi. Bu o‘simlikni qo‘llashdan oldin albatta 
shifokorlar nazorati bo‘lishi shart. Chunki o‘simlik teriga surkalsa xatto pufakchalar hosil 
bo‘lishi mumkin 
12
Turkum. 
Parpi (Aconitum L.)
-
Аконит
- ko‘p yillik o‘t o‘simliklardir. Ildizi yo‘g‘onlashgan, 
poyasi tik o‘sadi. Barglari panjasimon. Gullari zigomorf. Bu avlodning hamma turlari zaharli, 
tarkibida akonitin alkaloidi bo‘ladi. Gullari chiroyli bo‘lganligi uchun manzarali o‘simlik 
sifatida ham ekib o‘ stiriladi.
 
Tur. Aconitum soongaricum (Regel) Stapf, 1887. 
Bu tur Kashmir, Xitoy, Qirg‘iziston, 
Qozog‘iston hududlarida tarqalgan. O‘simlikning balandligi 70-130 sm, poyasi to‘g‘ri yoki 
tuklar bilan qoplangan Barglari poyada navbatma-navbat joylashgan yashil, uzunligi 5-9 sm, 
kengligi 8-12 sm, besh karra bo‘lingan. Gullash paytigacha pastki barglar odatda nobud 
bo‘ladi. Gullari katta, ko‘k-binafsha rang, uzunligi 3,5-4 sm va kengligi 1,8 sm. O‘simlikning 
barcha qismlarida alkaloidlar mavjud, ularning asosiy qismi akonitindir. Ammo ularning soni 
vegetatsiya davriga bog‘liq. Bu o‘simlikda ayni bahor pallasida kurtaklar hali gullashdan 
oldin alkaloidlarga eng boy davri hisoblanadi
13
. Akonit yallig‘lanishga qarshi, antibakterial, 
og‘riq qoldiruvchi ta’sirga ega. Teriga qo‘llanganda, u qichishishni keltirib chiqaradi, so‘ngra 
behush qiladi. O‘simlik bilan zaharlanish belgilari: qabul qilish usulidan qat’iy nazar, tananing 
turli qismlarida qichishish, oshqozon-ichak traktida og‘riqlar, shuningdek so‘lakning 
ko‘payishi shaklida namoyon bo‘ladi. Shu bilan birga, bosh aylanishi, ko‘zlarni ko‘rmay 
qolishi, nafas qisilishi va yurak ritmining buzilishi qayd etiladi. O‘lim holati nafas olish 
to‘xtatilishidan kelib chiqadi. Haddan tashqari toksiklik xususiyati tibbiyotda qo‘llanilishini 
cheklaydi. 
14