Saçmalıklar Çağı
Yüklə 1,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
altında yıkılıp gideceklerdir. Gerçekte ne olduklarını anlamak bu şeylere boyun eğmeyi olanaksız kılacaktır. Buda ahlaksızlığı suçlayıp kınamamış, "beceriksizce" davranış diyerek dışlamıştır. Hıristiyanlıkta yaygın görülen kendinden nefret, bedene yönelik tiksinti ve korku ile etin çılgınca aşağılanması Budizm'de yoktur. İşte zaten radikal olan bir fikrin radikal uzantısı: Bilgi çözümün sadece başlangıcı değil, tüm çözümdür. Dönüşüm, anlamanın ta kendisidir. Ama dönüşüm ne çarçabuk ne de kolaydır. Hatta görünür bile değildir: "Nasıl bir okyanus ani iniş göstermeden, peyderpey eğim alırsa, bu yöntemde de eğitim, disiplin ve uygulama kademeli olarak etki gösterecek, aniden nihai gerçeği kavramak mümkün olmayacaktır." [23] İşin sırrı, "mantıklı, tutarlı, açık ve faydalı" davranışlar alışkanlığa dönüşene kadar yöntemde ısrar etmektedir. Olmak, dönüşmektir. Yani aydınlanmayı arayan kişi "enerjik, kararlı ve azimli" olmalıdır. Buda'nın son sözleri, "Tüm başarılar geçicidir. Sürekli çabalayınız" olmuştur. [24]
Bir başka kilit sözcükse "yöntem"dir. Budizm bir inanç değil, bir yöntem, cehaleti izleyen sonuçlar zinciriyle uğraşmayı amaçlayan bir prosedürler dizisidir. Ancak Buda,
cehaletin kendisinin nedeni üzerine mütalaayı reddetmiştir. Haliyle insanın cennetten kovulması teorisi de, ilk günah da yoktur. Esasen Buda her türlü metafizik soruyu yanıtlamayı, mütalaa etmediğinden değil, bu tür düşünceler üzerine konuşmak işe yaramayacağı için reddetmiştir. "Bu, zehirli bir okla vurulmuş bir adamın, arkadaşları doktor getirmeye gidecekken, 'Beni vuran kişinin adını öğrenmeden bu okun çıkarılmasına izin vermeyeceğim' demesi gibi bir şeydir." [25] Buda'nın "Her Şeyi Kapsayan Büyük Birleşik Teori" oluşturmayı reddedişi son derece bilgecedir. Çünkü ortada dogma yoksa öğretisel tartışmalar, sapınçlar, hizipleşmeler, haliyle engizisyonlar, işkenceler, kazıkta yakmalar da olmayacaktır. İki ana Budist mezhebi Therevada ve Mahayana, Hıristiyanlıktaki Katoliklik ve Protestanlığın aksine, evvel ezel bir arada, uyum içinde varlıklarını sürdürmüşlerdir. Budizm'de doğaüstü müdahaleler, Tanrılar, mucizeler, ilahi açımlamalar, ilahi lütuf veya ilahi vücut buluş yoktur. Hatta Buda, kişisel sorumlulukları terk etme sayarak inancı reddetmiştir. Kimse herhangi bir şeye, sırf birileri söylüyor diye inanmamalıdır. Her birey kendi çözümünü bulmaya çabalamalıdır. İronik olan ise rasyonel Batı'nın dini Hıristiyanlık tümüyle irrasyonellik, tutarsızlık hatta saçmalıkla örülmüşken, mistik doğunun dini Budizm'in rasyonel, tutarlı hatta pratik olmasıdır. Körlemesine inanış gerektiren bir inanç sistemi değil, işe yaradığı gösterilebilen bir yöntemdir. Daha da ironik olanıysa, Budizm'in çekici yönlerinin onu modern çağ için itici kılmasıdır. Diğer tüm büyük dinler taraftar kazanırken sadece Budizm kan kaybetmektedir. [26] Hıristiyan öğretisi insandaki kusurun kabahatini, kefareti sadece ilahi lütfün gizemli işleriyle ödenebilecek ilk günahta bulmuştu. Bu görüş bin yılı aşkın bir süre boyunca benliğe dair her türlü araştırmayı ve dünyevi tatmine yönelik inancı devre dışında bıraktı. Düşünürler bireye umut ve amaç vermeye ancak Aydınlanma'yla başladılar. 17. Yüzyılın Hollandalı filozofu Spinoza'nın fikirleri ürkütücü ölçüde Buda'nınkilere benziyordu. Aydınlanmacı düşünürler akla tapıyordu ama Spinoza aklın bir kaplanın sırtında gittiğini, insan doğasını büyük ölçüde, bilince "arzular" kılığında giren bilinçdışı "iştahların" güttüğünü fark etmişti. Bu içgörüsünün ifadesi Dhammapada'da da, Freud'da da mevcuttur: "Arzu, insanın özüdür." [27]
Bilinç hakkındaki görüşleri de çağdaş bir nörobiyoloğunkiyle aynıydı: "İnsan zihni, insan bedeninin bizzat fikri veya bilgisidir." [28]
Ancak Spinoza, tıpkı Buda gibi, güdülerin anlamak suretiyle kontrol edilebileceklerine inanıyordu: "Bir duygu, hakkında açık bir fikir oluşturduğumuz anda ihtiras olmaktan çıkar." [29] Ve yine Buda gibi, Spinoza da sıklıkla bir sükunet arayıcısı olarak görülmüştür. Oysa en büyük değeri, anlayan zihnin yarattığı güçlenme hissi olarak tanımladığı coşkuya biçiyordu. Ama yine Buda'nın öğretisindeki gibi, buradaki anlamak edilgen, nihai bir durum değil, dur durak bilmeyen çabayı gerektiren bir süreçtir. Canlı organizmaları yaşam şartlarını en uygun hale getirmeye yönelik sistemler olarak tanımlayan nörobiyolojiyi öngören bir diğer saptamasında Spinoza, çabalamanın doğamız olduğu önermesini ortaya atmıştı. İnsan doğası için kullandığı Latince sözcük conatus, "çabalama" veya "gayret" anlamlarına gelir. "Her bir şeyin varlığını sürdürmede kullandığı çaba, esasında o şeyin bizatihi özünden başka bir şey değildir." [30] Ve çabanın değerli olması, zorluğuna bağlıdır: "Kurtuluş hazırda beklese ve fazla çaba harcamadan erişilebilir durumda olsaydı hemen herkesçe boşlanmaz mıydı? Harikulade olan şeyler ne kadar nadirse bunlara erişim de o kadar zordur." [31] Ama 17. yüzyıl Avrupası bunlara hazır değildi. Buda'nın usta sıfatıyla saygı gördüğü noktada Spinoza sapkın damgası yedi. Hollanda'daki kendi Yahudi cemaati önce Spinoza'yı Yüklə 1,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|