Saçmalıklar Çağı
Yüklə 1,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
Ama genelde rasyonel beyin duygusal beyinden daha bilgece kararlar alır. 19 yaşındaki, gayet kararlı, tıp okumayı, erkek arkadaşıyla evlenmeyi ve kendi yoksul semtinde bir pediatri kliniği açmayı planlayan Mary Jackson vakasına bir bakalım. [43]
Jackson birdenbire derslerini bırakmış, içmeye, kokain kullanmaya, önüne gelenle yatmaya ve eleştirildiğinde şiddet yüklü öfke patlamaları sergilemeye başlamıştı. Sonunda nörolog Kenneth Heilman'a yollandı ve doktor yaptığı beyin taramalarından birinde prefrontal kortekse büyük hasar vererek korteksin dürtülere karşı koymasını ve uzun vadeli hedefleri korumasını engelleyen kocaman bir tümör keşfetti. 20. yüzyılın ortalarında birçok cerrah, epilepsiden şizofreniye birçok bozukluğu tedavi ettiği düşünülen frontal lobotomi uygulayarak aynı etkilere yol açmıştır. Binlerce hapishane ve akıl hastanesinde kullanılmış bu gaddar teknik, prefrontal korteksle beynin bağlantılarını koparmak üzere gözkapağı altından sokulan bir neşterin kemiklere çekiçlenmesini içerir. Nobel Ödülü fikrinden büyülenen herkesin bu ödülün 1949'da lobotomi işleminin öncülüğünü yapan iki cerraha verildiğini aklında tutması gereklidir. Sinirbilimci Jonathan Cohen duygusal ve rasyonel beyin arasındaki çatışmayı, denekleri bir tarayıcıya sokup önlerine
derhal bir hediye çeki kazanma veya birkaç hafta sonra daha büyük miktarda bir çek kazanma seçeneklerini sürmek suretiyle gözlemlemiştir. [44]
Derhal hediye çeki alma vaadi duygusal beyni harekete geçirirken, daha yüklü bir çeki birkaç hafta sonra almak fikri rasyonel beyni, yani prefrontal korteksi hareketlendirmiştir ve seçimleri en güçlü hareketin yaşandığı bölge belirlemiştir. Cohen insanlık tarihinin en eski mücadelesine, egoyla idin bilek güreşine tanıklık eden belki de ilk kişidir. Çoğunlukla idin kazandığını burada açıklamak, prefrontal korteksimi üzüyor doğrusu. 3 Kendinde Hak Görme Haklılığı ve Potansiyelin Cazibesi Benlik üzerine fazla düşünmenin sınırlılığı, benliği yalıtılmış ve sabit, kişisel tarihten ve toplumsal şartlardan bağımsız bir varlık olarak görmekte yatar. Ama böyle bir benlik elbette mevcut değildir. Kültürel şartlandırmanın önemini ilk tanıyan Marx'tı: "İnsanların toplumsal varlıklarını belirleyen bilinçleri değildir. Tam tersine, bilinçlerini belirleyen, toplumsal varlıklarıdır." [45]
Freud, İd ve Ego'ya, İd gibi bilincin altında iş gören Süperego'yu (üst benlik), toplumun içselleştirilmiş ahlaki ilkeleri deposunu ekledi. Ama bu iki model de fazlasıyla basitti. Şartlandırma basit bir tek yönlü aktarım değil, sürekli geri-bildirim döngüleriyle beslenen karmaşık yapılı, dairesel bir süreçtir. Sıklıkla gerçekleşen, değişen toplumsal davranışların bir avuç insanın yeni veya eski bir gereksinimin daha ısrarlı yeni bir şeklini geliştirmesine yol açması ve açıkgöz bir girişimcinin bu gelişmeleri fark edip uygun ürün veya hizmeti sağlamasıdır. Bu durum yeni tavır veya davranışı meşrulaştırır, güçlendirir ve yayar. Böylece daha fazla insan, ihtiyacı daha açık ifade eder ve bu ihtiyaca daha fazla girişimci hizmet sağlar. Haliyle olgu, yeni bir ölçüte
dönüşür. Herkes onu yapmaktadır artık. Sonunda doğa yasası haline gelir ve kendisine ihtiyaç duymayanlarla hiç istemeyenleri dahi etkiler. Marx, şartlandırmanın daima sağdan geldiğini varsayarken de fazla basitçi davranmıştı. Şartlandırma yakın geçmişte aynı sıklıkla soldan da gelmiştir. 1970'ler özgürleşme, adaletsizliğe öfke, tanınma ve hak talepleri yıllarıydı. Ama zaman içinde belli haklara yönelik talepler genelleştirilmiş bir kendinde hak görme algısına, belli konularda tanınma talepleri genelleştirilmiş dikkat taleplerine ve belli adaletsizliklere duyulan öfke, genelleştirilmiş yakınma ve hüsran duygularına indirgendi. Sonuçta ortaya bir kendinde hak görme, dikkat arama ve yakınma kültürü çıktı. Dikkat edilme talebi gittikçe güçlenip çeşitlenmektedir; bu da kimliğin dışarıdan görülmesini gerektiren içteki boşluğun bir sonucudur: "Görülüyorum, öyleyse varım." Bu talep en alt seviyede ifadesini bedensel anlamda görülmekte bulmaktadır. Bu durumun tipik örneği, toplumsal alanların gittikçe daha fazla görünürlük sağlayacak şekilde düzenlenmesidir. Artık açık-planlı tasarımlar evlerin, işyerlerinin, lokantaların ve barların ölçütü haline gelmiştir. Açıkta yemek-içmek artık yılın her dönemine yayılmakta, gittikçe daha fazla kamusal alan
"insanların bakmasını" sağlayacak şekilde
tasarlanmaktadır. Ayrılma kaçınılmazsa duvarlar, müdürün ofisi veya asansörlerdeki gibi şeffaflaşmaktadır. Şeffaf yapılar kaçınılmaz bir gelişmedir ve bugün cam duvarlar Manhattan'da, 1920'lerdeki kırmızı tuğla ve kumtaşı kadar mimarinin karakteristik özelliği halini almıştır. Tüm bu şeffaflığın dikkat çekmeye yetmediği kimseler içinse, tabii gelirleri uygunsa, gözlem veya takip altına alınma seçenekleri de mevcuttur. Böylesi para harcanacak bir şey gibi görünmüyor ama anlaşıldığı kadarıyla bu tip hizmetler, müşterilere eşsiz bir önem hissi sunduklarından, gittikçe daha fazla tutuluyor. Bu tür hizmetlerden birinin kurucusunun dediği gibi: "Sadece gözlendiklerini bildikleri için kendilerine daha iyi bakmaya başladıklarını veya daha hoş iç çamaşırları giydiklerini söyleyen müşterilerimiz var. Sadece kendilerine dikkat edildiğini bilmeyi yeterli buluyorlar." [46]
Dikkat çekme arayışının bir sonraki basamağındaysa birey olarak tanınma gereksinimi var. Bu halin geri bildirimiyse herkese, değerli-değersiz her türlü faaliyet ve düşüncesini yayma fırsatı tanıyan internet teknolojisidir. Bu tür web sitelerinin en yenilerinden biri, adında bir DJ'in canlılığıyla bir Disney oyuncağının antromorfik şirinliğini birleştiren Twitter'dır. Verilen mesaj, biteviye, kendiyle ilgili ve banal dırıltının bir kuşun cıvıltısı kadar sevilesi ve harika olduğudur. Yüklə 1,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|