ŞAHİN ƏHMƏdov
Yüklə 3,59 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ekoloji montorinq
127 • baxılan lokal təbii mühitə, verilmiş hal üçün işlənmiş “faydalılıq – zərərlilik” funksiyasının qiymətləndirilməsinin meyarı əsasında müəyyən edilmiş hansı təsirlər ziyanlıdır (arzuedilməz və ya icazəverilməz); • texnogen təsirlərin hansı səviyyəsi, o cümlədən baxılan təbii mühitdə baş verən təbii və ya təbii-fəlakət prosesləri və təsirləri birlikdə, təbii mühit və onun ayrı-ayrı komponentləri və ya kompleksləri (senoz) üçün icazə veriləndir və ilkin adekvat ekoloji balans vəziyyətinin özünü bərpa etməsi üçün təbii mühitin hansı ehtiyatları mövcuddur; • təbii mühitə, onların ayrı-ayrı komponentləri və ya komplekslərinə texnogen təsirlərin hansı səviyyəsi icazə verilməz və ya böhran hal sayılır ki, bundan sonra təbii mühitin ekoloji balans səviyyəsinə kimi bərpa edilməsi mümkün deyildir. Alınmış informasiyanın toplanması və emal edilməsi səviyyəsinə görə qlobal, milli, regional və lokal monitorinqlər fərqləndirilir. Qlobal (biosfer) monitorinq beynəlxalq əməkdaşlıq əsasında yerinə yetirilir, Yerin müasir təbii sisteminin vəziyyətini qiymətləndirməyə imkan verir. Müşahidələri planetin müxtəlif regionlarında baza stansiyaları həyata keçirirlər (30 - 40 yerüstü və 10-dan artıq okean). Çox vaxt onlar bioloji qoruqlarda yerləşirlər. 128 Milli monitorinq dövlət sərhədləri daxilində xüsusi yaradılmış orqanlar tərəfindən yerinə yetirilir. Regional monitorinq xalq təsərrüfatı tərəfindən intensiv şəkildə mənimsənilən və deməli, antropogen təsirə məruz qalmış iri rayon hüdudlarından informasiya daxil olan sistemin stansiyaları hesabına yerinə yetirilir. Lokal monitorinqə şəhərin müxtəlif zonalarının, sənaye və kənd təsərrüfatı rayonlarının və ayrı-ayrı müəssisələrin hava mühitinin müşahidələri aid edilir. Lokal monitorinq stasionar, daşınan və ya məşəlaltı məntəqələr vasitəsilə yerinə yetirilir. Belə sistem ölkənin əksər rayonlarında vardır. Ekoloji monitorinqi müşahidə obyektlərinə görə geofiziki və bioloji monitorinqə bölmək olar. Geofiziki monitorinq geofiziki mühitin (yerin müəyyən sahəsinin fiziki proses və xüsusiyyətlərinin məcmusu kimi) müşahidəsini, nəzarətini, vəziyyətin proqnozunu və dəyişikliklərin elementlərini özündə cəmləşdirir, yəni biosferin həm mikro, həm də makromiqyasda baş verən abiotik toplananının dəyişmələrini, həmçinin hava və iqlim kimi iri sistemlərin reaksiyalarını əhatə edir. Bioloji monitorinqin əsas məsələləri biosferin biotik toplananının vəziyyətinin, onun antropogen təsirə reaksiyasının, biosistemin təşkilinin 129 müxtəlif səviyyələrində vəziyyət funksiyasının və bu funksiyanın normal təbii vəziyyətdən kənara çıxmasının müəyyən edilməsindən ibarətdir. Şək.5.2. Ekoloji monitorinqin sxemi. Monitorinqin aparılma metodlarına görə onlar bioindikasiya (bioindikatorların köməkliyi ilə), kontakt cihaz (yoxlama), kontaktsız məsafədən (aviasiya, kosmik) növlərinə ayrılırlar. Monitorinqin məqsədlərinə görə bunlar seçilir: elmi-tədqiqat, diaqnostik, fon, nəzarət, proqnoz və s. E k sp ed is iy a m ü şa h id əl əri Avtomatlaşdı informasiya sistemi Təbii müşahidələr sistemi Ekoloji montorinq Rabitə kanalı S ta si o n ar (y erü st ü v ə d ən iz ) m ü şa h id əl əri K o m p le k s fo n m ü şa h id əl əri (b io sfe r q o ru q la rı ) M əs afə d ən a p ar ıl an m ü şa h id əl ər (k o sm ik ae ro çə k il iş ) İn fo rm as iy a ax ta rı ş si st em i (A İA S ) V eri lə n lə ri n e m al ı si st em i (A V E S ) V eri lə n lə ri n k o m p le k s in te rp re ta si y a si st em i (A K İS ) P ro q n o z- d ia q n o z si st em i (A P D S ) Yüklə 3,59 Kb. Dostları ilə paylaş:
|