Şahin Mustafayev
Yüklə 0,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
130 qiym ətləndirilən A.H.Zeynalov 1981-ci ildə «Əməkdə fərqlənməyə görə» medalı, 1999-cu ild ə isə Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin Fəxri Fərmanı ilə təltif o lunmuşdur. O, 25 mart 2005-ci ild ə vəfat etmişdir. A LEKSANDR MİXAYLOVİÇ LİPİN A.M.Lipin 1954-cü ild ə Bakı şəhərində anadan olmuşdur. Orta məktəbi bitirdikd ən sonra o, Odessa Dəniz Mühəndisləri İnstitutunun gəmi mexanikası fakült əsinə daxil olmuş, 1976-cı ildə həmin institutu gəmi maşınları və mexanizmi ixt isası üzrə bitirdikdən sonra 1976-1980-ci illərdə gənc mütəxəssis kimi SSRİ D əniz Donanmasının müəssisələrində mühəndis-mexanik vəzifələrində çalışmışdır. O, 1980-ci ild ə «Xəzərdənizneftdonanma» İdarəsi Sualtı-Texniki İşlər və D ənizin Neftlə Çirklənməsindən Mühafizəsi üzrə İxtisaslaşdırılmış İdarəsində «Əli Əmirov» gəmisində quraşdırılmış dərinlik dalğıc kompleksinə mexanik vəzifəsinə işə qəbul edilmişdir. Sonralar A.M.Lipin elə həmin DDK-da rəis müavini, Böyük dalğıc mütəxəssisi və kompleks rəisi vəzifələrində çalışmışdır. İdarədə çalışdığı ilk günlərdən Dərinlik Dalğıc Kompleksinin təkmilləşdirilməsi, yeni texnika v ə texnologiyanın mənimsənilməsi üçün öz bilik və bacarığını əsirgəməmişdir. Bundan başqa, A.M.Lipin dərinlik sualtı dalğıc işlərinin rəhbəri 131 kimi «Gün əşli», «Çıraq» və digər sahələrdə aparılan müxtəlif təyinatlı dalğıc işlərinə rəhbərlik etmişdir. Yüks ək təşkilatçılıq qabiliyyəti, savadı, məsuliyyəti nəzərə alınan A.M.Lipin 1994-cü ild ə «Azneft» İstehsalat Birliyinin Dalğıc və Sualtı-Texniki İşlər üzrə İstehsalat Şöbəsinin rəis müavini vəzifəsinə irəli çəkilmiş və hal-hazırkı dövrə q ədər o, bu vəzifədə çalışmaqda davam edir. A.M.Lipin dalğıc kadrların m hazırlanması və ixtisasların m artırılmasında fəal iştirak edərək, bu istiqamətdə aparılan bütün işlərdə səy və bacarığım əsirgəmir. Ail əlidir, 2 övlad atasıdır. VAQİF AĞAKİŞİ OĞLU ŞƏRBƏTOV Şerbətov Vaqif Ağakişi oğlu 1960-cı ildə Bakı şəhərində anadan olmuşdur. O, 1976- cı ildə orta məktəbi bitirdikdən sonra 2 saylı texniki-peşə məktəbində t əmirçi-çilingər ixtisasına yiyələnmiş və birbaşa istehsalata gələrək çilingər peşəsində əmək fəaliyyətinə başlamışdır. 1980-1983-cü ill ərdə Sovet Ordusu sıraların da xidməti borcunu yerinə yetirən V.A.Şərbətov ordu sıraların dan tərxis olunduqdan sonra - 1985-ci ildən Xəzər Dəniz 132 Dalğıc Qəza Xilasetmə İşləri İdarəsində əmək fəaliyyətini davam etdirərək, əvvəlcə t əmirçi-çilingər, sonra isə 3-cü dərəcəli dalğıc peşəsinə keçirilmişdir. Dalğıc vəzifəsində işləyərkən V.A.Şərbətov az müddət ərzində bu çətin peşənin bütün inc əliklərinə mükəmməl yiyələnmiş və özünü bacarıqlı bir dalğıc kimi göstərə bilmişdir. V.A.Şərbətovun iştirakı ilə dəfələrlə «Əli Əmirov» , «Akademik Tofiq İsmayılov» dalğıc gəmilərində yerləşdirilmiş mürəkkəb dərinlik dalğıc kompleksl ərindən istifadə etməklə 150-200 metr dərinliklərdə saturasiya üsulu ilə dalğıc işləri həyata keçirilmişdir. O, xarici şirkətlər tərəfindən təşkil edilən bir neçə ixtisasartırma və təkmilləşdirmə kursların da təhsil alaraq, öz peşəsinin ustasına çevrilmişdir. Sualtı-texniki və dalğıc işlərinin yerinə yetirilməsində xüsusilə fərqləndiyinə və neft s ənayesində uzunmüddətli vicdanlı əməyinə görə V.A.Şərbətov 2002-ci ildə ümummilli liderimiz Heyd ər Əliyev tərəfindən «Tərəqqi» medalına layiq görülmüşdür. Ail əlidir, 2 övlad atasıdır. 133 Epiloq əvəzi *** Budur, g əldik, gedirik, xoşca qal, qardaşım dəniz, bir az qumundan götürdük, bir az da sonsuzluğundan, bir azacıq da işığından, bir azacıq da kədərindən, n ələr anlatmadın bizə d əniz olmağın q əzavü - qədərindən. Bir az da ümidliyik, bir az daha adam olduq, budur, g əldik, gedirik, xoşca qal, qardaşım dəniz... NAZIM HİKMƏT 134 ABREVİATURALAR 1. ABƏŞ - Azərbaycan Beynəlxalq Əməliyyat Şirkəti 2. ARDNŞ - Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti 3. BDKA - Beyn əlxalq Dəniz Kontraktorçuları Assosiasiyası 4. CODERO - Caspian Offis ə for Diving and Emergənsy Rescue Operations 5. DDK - D ərinlik Dalğıc Kompleksi 6. DTS - D ərinlik Təmir Stansiyası 7. EHM - Eksperimental Hiperbarik M ərkəz 8. HSA - Hey ətsiz Sualtı Aparat 9. HDQ - H ərbi Dəniz Qüvvələri 10. İDG - İxtisaslaşdırılmış Dalğıc Gəmisi 11. XDDQXİİ - Xəzər Dəniz Dalğıc Qəza Xilasetmə İşləri İdarəsi 12. KOMEKS (DEK) - D əniz Ekspertizası Kompaniyası 13. KİSQV - Kabellə İdarə Olunan Sualtı Qaldırıcı Vasitə 14. NASA (MAA) - Milli Aerokosmik Agentlik 15. NOAA (OATMİ) - Okean və Atmosferin Tədqiqi üzrə Milli İdarə 16. SDK - Saturasiya Dalğıc Kompleksi 17. STİİ - Sualtı - Texniki İşlər İdarəsi 18. YTƏS - Yüksək Təzyiqin Əsəb Sindromu 19. ÜFDK (SPİD) - Üfürülən Fərdi Dalma Kamerası 135 TERMİN VƏ BƏZİ MÜRƏKKƏB SÖZLƏRİN İZAHI Akvanavt - Uzun müdd ətli dalma (saturasiya) metodu ilə sualtı işləri yerinə yetirm ək üçün xüsusi hazırlıqlı və sağlamlıq göstəricilərinə görə seçilmiş dalğıc Akvalanq - 1944-cü ild ə fransız İ.İ.Kusto tərəfindən avtonom hava balonu varian tında yaradılmış tənəffüs aparatına verilmiş ad Osminoq - D əniz heyvam Aerostat - Hava balonu (şarı) Anod - Müsb ət yüklənmiş elektrod Akril - Yüks ək təzyiqə davam gətirən şəffaf, süni hazırlanmış material. Bu materiallardan barokameraların , sualtı aparatların illüminatorları hazırlanır Antropomorf skafandr - İbtidai skafandr Buraz - G əmilərin bağlanması üçün istifadə olunan kəndir Barokamera - Dalğıcların (akvanavtların ) qaz mühitinin yüksək təzyiqi altında yerl əşməsi üçün nəzərdə tutulan, öz konstruksiyasında olan daxili (yaşayış) bölm ələri və əhatə mühitinin arasındakı təzyiq fərqlərini tənzimləmək üçün vasit ələrlə, habelə həyat təminedici və digər sistem, qurğularla təchiz edilmiş möhk əm (davamlı) hermetik tutumdur (həcmdir) Buy - D ənizdəe, göldə və çaylarda lövbər salınan yeri və ya təhlükəli yerləri göst ərən üzücü nişan Batiskaf - Böyük d ərinliklərə enmək üçün heyətli avtonom aparat Ballast - Tarazlığı saxlamaq üçün yük Barom ərkəz - Təzyiq altında dalğıcların məşq, müalicə, eksperiment, elmi t əcrübə apardığı mərkəz 136 Batisfera - D əniz dibini tədqiq etmək üçün heyətli kamera Dekompressiya - Dalğıc barokameralarında təzyiqin azaldılması və ya dalğıcın d ərinlikdən qaldırılması zamanı orqanizmin indiferent qazlardan təmizlənməsi prosesidir. Dekompressiya müxt əlif dərinliklərdə təzyiqin azaldılması sürətini (d ərinliklərdən qaldırma sürəti), dayanacaqların dərinliklərini və miqdarım, dayanacaqlarda qalma müdd ətini, qaz qarışıqlarından (qazlardan) istifadə qayda larını və onlarla dalğıcların nəfəsalma müddətini özündə əks etdirən rejiml ərlə aparılır « Dalğıc zəngi» - Dalğıc barokamerasının bölməsi ilə birləşmək üçün qurğusu olan dalğıcları (akvanavtları) dərinliyə çatdırmaq, dərinlikdə onların işini təmin etm ək, yuxarı səthə qaldırmaq, habelə dərinlik dalğıc kompleksində qəza şəraiti olduqda onları xilas etmək üçün xüsusi konstruksiyalı barokameradır Qaleon - Avarla h ərəkət etdirilən qədim gəmi növü İnert qazlar - Təsirsiz, bir atomlu qazlar. Hidrogen, helium, arqon, kripton və s. Hava dalğıcı - Yalnız hava ilə tənəffüs etməklə su altında işləyən dalğıc. Ad ətən hava dalğıcları 55-60 m dərinliyə qədər suya enirlər Hidrolokator - Özl ərindən elektromaqnit dalğaları şüalandırmaq və obyektl ərdən əks olunaraq geriyə qayıdan exosiqnalları qəbul etməklə sualtı obyektl ərin yerini müəyyənləşdirməkdə istifadə olunan elektronaviqasiya aləti Hidrotank - Sahil hiperbarik kompleksl ərin tərkibinə daxil olan, yüksək təzyiqə hesablanmış böyük həcmli hermetik həcm. Bu həcmlərdə su doldurmaq və 137 h əcmdaxili təzyiqi qaldırmaqla müxtəlif dərinlikləri imitasiya etmək mümkündür. Akvanavtların öyrədilməsi, təlim keçmələri və müxtəlif dalğıc texnikasının sınağını keçirm ək üçün istifadə edilir. Bunun üçün hidrotankın 3/4 hissəsi su ilə doldurulur, qalan hava hiss əsi lazım olan təzyiqə (dərinliyə) qədər artırılır. Hidrotanka daxil olma ad ətən nəzərdə tutulmuş birləşdirici kamera və hidrotank arasında təzyiqlər b ərabərləşdirildikdən sonra mümkün olur. Hidrokompas (dalğıc kompası) - Su altında dalğıcın istiqamət təyin etməsi üçün sualtı cihaz ən geniş yayılmış maqnit qol kompaslarıdır ki, əsas işləmə prinsipi cihazın maqnit əqrəbinin Yerin maqnit xəttinə istiqamətlənməsidir. Bu tip kompasların ölçüləri kiçik, çəkisi azdır. Qol saatı formasında hazırlanır və dalğıcın qoluna bağlanır. Hermetik - qapalı Hidrotexniki qurğular - Dəniz, göl və çaylarda su içəri-sində qurulmuş (tikilmiş) qurğu Hidrostatik - Mayenin müvazin əti, habelə maye içərisinə salınmış cisimlərin tarazlıq qanunlarından bəhs edən elm Hidrodinamik - Mexanikanın mayelərin hərəkət qanunlarını öyrənən şöbəsi Hidoks - Hidrogen v ə oksigen qazlarından hazırlanmış süni tənəffüs qaz qarışığı Hidroleoks - Hidrogen, helium v ə oksigen qazlarından hazırlanmış süni tənəffüs qaz qarışığı Hidronavt - Hidrotankda işləyən dalğıc Helioks - Helium v ə oksigen qazlarından hazırlanmış süni tənəffüs qaz qarışığı Helium tremoru - əzələ zəifliyi 138 Kompressiya - Dalğıcın dalğıc ləvazimatında və ya qazlı şəraitdə barokamerada qalması zamanı təzyiqin qalxması prosesinə deyilir Kesson x əstəliyi (Dekompressiya xəstəliyi) - Dekompressiya rejiminin pozulması zamanı və ya sonra qanda və toxumalarda qalan sərbəst qaz, qaz qabarcıqlarından yaranan kompleks patoloji dəyişiklik zamanı qan damarlarında qaz qabarcıqları qalaraq, orqanizmdə normal qan dövranmı pozur, nəticədə, orqan və toxumalarda hipoksiya yaranır. Təzyiq altında tənəffüs qazı qanda həll olur. Həll olma miqdarı təzyiq-dən (dərinlikdən) və təzyiq altında olma müddətindən və to xumaların qazı həll etmə əmsalından asılıdır. Düzgün dekompressiya rejimində, qanda h əll olmuş indiferent qazlar ağ ciyər və dəri vasitəsi ilə orqanizmdən xaric olur, qan da marlarında və toxumalarda qaz qabarcıqları qalmır. Xəstəliyin yüngül, orta ağır və ağır formaları var. Kesson xəstəliyinin radikal müalicəsi, xüsusi rejimli müalic ə rekompressiyasının aparılmasıdır. Müalicə rekompressiyası zamanı dərman müalic əsindən istifadə olunur Korroziya - Metalın turşular və ya atmosfer təsirindən yeyilib dağılması Manipulyator - Sualtı aparatlarda müəyyən işləri (burğu, tutucu, qayka açan v ə s.) yerinə yetirə bilən müxtəlif (3,4,5,7 və s.) sərbəst hərəkət imkanı olan mexanizm Mezoskaf - Orta d ərinliklərdə tədqiqat aparmaq üçün su-altı aparat Mundştuk - Tənəffüs aparatının bir hissəsi olub tənəffüs şlanqlarının giriş və çıxışım hidrokostyuma və ya ağızlığa birləşdirilir 139 Normobarik - Normal atmosfer t əzyiqli Reg ənerasiya - Qapalı hermetik həcmdə, pozulmuş hava terkibinin bərpa olunma prosesi Stratonavt - Stratosfere uçuş mütəxəssisi Sonar - Sualtı aparatlarda istifadə olunan hidrolokator Stratostat - Stratosfere qalxmaq üçün aerostat Şlem - Dalğıc geyim dəstinin bir hissəsi olub, dalğıcın başını sudan qoruyur. Görünüşü və quruluşu dalğıc geyim dəstinin tipindən asılıdır. 140 Ədəbiyyat 1. Qarayev R.N. Dalğıc işləri üzrə praktikum. Bakı, «ELM», 1999-cu il 2. Əliyev N, Qarayev R, Marin V. Dərin sular dalğıc komplekslərinin texniki istisınarı qaydaları Bakı, «ELM», 1999-cu il 3. Годжаев М.О., Р.Э.Агаев Экстренная медицинская помощь при заболеваниях водолазов в экспедиционных условиях Баку, "Ширваннешр", 2000 г. 4. Меренов И.В., Смирнов А.И., Смолин В.В. Водолазное дело, (терминологический словарь) Ленинград, "Судостроение", 1997 г. 5. Занин В.Ю., Малюзенко Н.Н., Кокоша В.В., Чебыкин О.В. Снаряъение подводного пловца. Санкт-Петербург, "Культурная инициатива", 2000 г. 6. Боровиков П.А., Самарский В.Н. Подводная техника морских нефтепромыслов. Ленинград, "Судостроение", 1980 г. 7. Гольдин Э.Р., Козлов В.П., Челышев Ф.П. Подводно-технические, судоподжемные и аварийно-спасательные работы. Москва "Транспорт", 1990 г. 8. Нессирио Б.А. Рождение метода "Насыщенных погружений". 9. Санкт-Петербург, "ИПК БИОНТ" 2004 г. 10. Меренов И.В., Смолин В.В. Справочник водолаза вопросы и ответы. Ленинград, "Судостроение", 1990 г. 11. "Октопус" журналы, Москва, 2001 - 2004 г.г. 141 12. Малов В. Подводные исследования. Москва, "СЛОВО/8ШУО", 2001 г. 13. 12. Arthur Y., Bachrach, Ph.D. Barbara Mowery Desiderati, Mary Margaret Matzen. A Pictorial Nictory of Diving USA California Best Publishing Comrany San Pedro, 1988 u. 14. 13. Большая Советская Энциклопедия. Москва, Государственное научное издательство "Большая Советская Энциклопедия", 1970 - 1978 г.г. 15. Лившиц Б.И. Газ страны советов. Москва, "Недра" 1989 г. 142 KİTABIN İÇİNDƏKİLƏR Proloq əvəzi .......................................................... 3 Ön söz ................................................................ 4-6 Suyadalmalar: tarixe bir n əzer ........................... 7-16 Fasil əsiz tənəffüs imkam variantı ................. 17-19 Avtonom hava-balon t əneffıis aparatı variantı... 20-25 Saturasiya üsulu il ə suyadalma variantı ........... 26-72 Suyadalmalar: ibtidaid ən kamilliyə doğru ....... 73-86 Hey ətsiz sualtı aparatlar (NSA) .................... 87-108 X əzərdə dalğıc və sualtı-texniki işlər ......... 109-118 Tarixd ə qalanlar ............................................ 119-137 Epiloq əvəzi ........................................................ 138 Abbreviaturalar .................................................. 139 Termin v ə bəzi mürekkəb sözlərin izahı . 140-144 Ədebiyyat ..................................................... 145 143 144 Document Outline
Yüklə 0,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|