Şahin Mustafayev
Yüklə 0,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şahin Mustafayev ARDNŞ-in iqtisadi məsələlər üzrə vitse-prezid ənti Akif N ərimanov
6 Kitabdan Az ərbaycan Dövlət Neft Akademiyasında müvafiq sahəsinin tədrisi üçün bir d ərslik kimi istifadə oluna bilər. Bu əsərin geniş oxucu kütləsi üçün də maraqlı olacağına şübhə yoxdur. Şahin Mustafayev ARDNŞ-in iqtisadi məsələlər üzrə vitse-prezid ənti Akif N ərimanov “Azneft” İB-nin Baş geoloqu, geologiya-mineralogiya elml əri doktoru 7 SUYADALMALAR: TARİXƏ BİR NƏZƏR Su h əyatdır! Heç bir canlının (bitki, heyvan, insan) mövcudiyyəti susuz mümkün deyil! B əşər övladı yaranandan su hövzələrinə yaxın yerlərdə məskunlaşmış və sudan h ərtərəfli bəhrələnmişdir. İnsan sudan təkcə öz ehtiyatlarını ödəməklə kifay ətlənməmiş, onun təkini, bütövlükdə fauna, florası ilə də hər zaman maraqlanmışdır. Bu kitab insanın suyun təkinə marağına, müdaxiləsinə aid olub, bu haqda mü əyyən təsəvvür yaratmaq və eyni zamanda dünyada və ölkəmizdə bu sahənin tarixi, t əkamül yolu və bu günü haqqında məlumatları sistemləşdirərək, geniş oxucu kütl əsinə çatdırmaq məqsədi ilə yazılmışdır. Şəffaf su hövzəsi kənarında dayanan insan elə ilk anlardan sualtı dünyanın zəngin v ə maraqlı bir aləm olduğunu dərk edərək, onu öyrenməyə böyük maraq göst ərmişdir. İlk əvvəl müxtəlif alətlər düzəldərək dayazlıqlarda balıq ovlayan insan, zaman keçdikc ə daha böyük dərinliklərə maraq göstərməyə başlamış və bu məqsədlə ilk suyadalmaları həyata keçirmişdir. Xüsusi hazırlıqlı insanlar nəfəslərini dərindən almaqla ağırlaşdırıcı yüklərdən istifadə ed ərək, daha böyük dərinliklərə düşməyə cəhd göstərmişlər. Suyaenmənin bu üsulu müasir zamanda bir idman növü kimi aktual olsa da (dünya rekordu fransızlara məxsus olub, 101 m t əşkil edir), təcrübi işlərin yerinə yetirilməsi üçün qənaətbəxş olmamışdır. Odur ki, insan daha böyük d ərinlikləri fəth etməyə, su altında qalmağın digər yolların ı axtarmağa başlamışdır. Beləliklə, yeni bir peşə - suyadalan insan və ya dalğıc peşəsi və bu peşə sahiblərinin məşğul olduğu fəaliyyət növü yaranmışdır. Beləliklə.... Dalğıc - su altında xüsusi geyimdən istifadə edərək müəyyən iş yerinə yetirən müt əxəssisdir. Bu, xüsusi zərərli və təhlükəli əmək şəraitinə malik peşə sayılır. Yalnız 8 xüsusi t əlim və hazırlıq keçmiş, ixtisas imtahanı vermiş və xüsusi tibbi müayinədən keç ərək, sağlamlığı təsdiq olunmuş şəxs dalğıc ola bilər. O, öz təcrübi fəaliyyətində mütl əq şəkildə ildə bir dəfədən az olmayaraq, tibb və peşə ixtisas komissiyaların dan keç ərək peşə yararlığını təsdiq etməlidir. Dalğıclar nəfəsalma metodologiyasına görə hava və saturasiya dalğıcların a ayrılırlar. Hava dalğıcları dedikdə, sıxılmış havadan istifadə edərək 60 metrə qədər d ərinliklərdə sualtı işləri yerinə yetirən dalğıclar başa düşülür. Saturasiya dalğıcları isə heliumoksigen qaz qarışığı ilə nəfəs almaqla xüsusi qurğu v ə ləvazimatlardan istifadə etməklə 300 metrə qədər dərinliklərdə suyaenmələri h əyata keçirərək sualtı işləri yerinə yetirən dalğıclara deyilir. Bu dalğıclardan 60 metrd ən aşağı dərinliklərdə işləyənlərə (bu üsulla həyata keçirilən saturasiya işləri 60 metrd ən az dərinlikdə də ola bilər) akvanavt və ya dərinlik dalğıcları deyilir. Peşə yönümünə görə dalğıclar - dalğıc-təlimatçı, dalğıc-partladıcı, dalğıc-qaynaqçı, dalğıc-kəsici, dalğıc-operator, dalğıc-matros və s. ola bilərlər. Arxeoloji qazıntılar zamanı üzə çıxan tapıntılar insanın hələ qədimdən sualtı dünyanın tədqiqatı ilə məşğul olduğundan xəbər verir. Qədim Avropa sivilizasiyaların dan biri olan Egey m ədəniyyətinin vətəni sayılan Aralıq dənizində yerləşən Krit adasında alimlər maraqlı keramik məmulatlar tapmışlar. Onların üzərində dəniz yosunlarının arasında üzən balıqlar təsvir edilmişdir. Təsvirdən göründüyü kimi, q ədim sənətkarlar sualtı aləm haqqında səhih məlumatlı olmuşlar. Bu isə onu sübut edir ki, onlar ya özl əri suyadalma ilə məşğul olmuşlar, ya da ki, suyadalanların söyl ədiklərindən bəhrələnmişlər. Bu arxeoloji tapıntıların isə yaşı 5 min ildir! 9 Aydındır ki, o zaman böyük dərinliklərə dalmaqdan söhbət gedə bilməzdi, çünki ən dözümlü insan n əfəsini dərmədən su altında ən çoxu 1,5-2 dəqiqə dayana bilərdi ki, bu da y əqin, 15-20 metr dərinliyə düşməyə bəs edərdi. Lakin bu arxeoloji tapıntılar hələ b.e. 3000 il əvvəl də insanların sualtı dünyaya bələd olduqların ı sübut edən fakt kimi çox qiym ətlidir. Çox tez bir zamanda insan t əkcə orqanizminin gücünə arxalanıb sualtı dünyaya müdaxil ə edə bilməyəcəyini anlayaraq, bu imkanı ona verə biləcək müxtəlif qurğu və üsulları yaratmağa başladı və təbii ki, sualtı dünya ilə müddətli və təfsilatlı tanışlığı t əmin edəcək ilk ibtidai üsulun kəşf edilməsinə qədər yüzilliklər keçdi. Zamanın axarından keçərək bu günümüzə çatan məlumatlardan ən maraqlısı qədim yunan alimi Aristotel ə (b.e.ə. IV əsr) məxsusdur. O, əsərlərindən birində sualtı üzgüçüləri fillərə b ənzətmişdir. Məlumdur ki, fillər dərin sulardan keçən zaman bədənləri tam suyun altında olmaqla xortumlarını sudan çıxararaq nəfəs alırlar. Aristotel göstərirdi ki, suyadalanlar uzun qamışları dodaqları arasında tutaraq suyun altında nəfəs almaların ı t əmin edirmişlər. Sözsüz ki, bu üsulla suyaenmələr çox kiçik dərinliklərdə edilirdi. Aristotel suyaenm ə üsulu haqqında daha bir fikir irəli sürmüşdür: Dəniz qabarmaların m yığılması zamanı suyun dibinə hava ilə dolu həcm əndirirdilər. İçərisindəki havanın qaldırıcı qüvvəsini tarazlamaqdan ötrü həcmin üzərindən yük asardılar ki, həcm suyun üzərinə qalxmasın. Bunu içərisi su ilə dolu hər hansı bir şəffaf qabı tərsinə çevirib ehmalla dibə əndirərək həmin qabın içərisində qalmış havanı müşahidə etməklə əyani şəkildə nümayiş etdirmək olar. Sonralar müasir « dalğıc zəngləri»nin hazırlanması və iş prosesində bu metoddan geniş istifadə olunmuşdur. Yüklə 0,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|