Şahin Mustafayev
Yüklə 0,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
14 yerin ə yetirilməsi haqqında insan qədimdən düşünməyə başlamışdır. Böyük italyan r əssamı və mütəfəkkiri Leonardo da Vinçi təqribən 1500-cü ildə dalğıc geyim dəsti v ə ləvazimatının ilkin cizgilərini çəkmişdir. Lakin çox təəssüflər olsun ki, yaşadığı dövrd ə böyük mütəfəkkirin bu sahədə düşüncələri həyata keçməmiş qalmışdır. Z əmanəsini çox-çox qabaqlayan bu ideya, təbii ki, o zaman həyata keçə bilməzdi. Çünki h ələ o zaman insan orqanizminin fizioloji imkanların m nə qədər məhdud olduğunu və insanın Leonardo da Vinçinin fikirləşdiyi hava anbarların dan havanı sovuraraq n əfəs almaq üçün ağ ciyərin gücünün çatmayacağını güman etmirdilər. İnsanın suyun təkinə olan marağı isə azalmaq bilmir, müvəffəqiyyətsizliklərə baxmayaraq yeni-yeni ideyalar, ixtiralar yaranmaqda davam edirdi. Bel əliklə, XVI əsrin ortaların da italiyalı Nikkolo Fontana sonluğunda şlem əvəzi böyük bir şüşə şar olan dalğıc kostyumu kəşf etdi. Belə hesab edilirdi ki, şardakı hava on dəqiqədən çox bir müdd ət ərzində bəs etməli, dalğıc isə şarın içərisinə nəfəs alıb-verməli idi və t əbii ki, nəfəslə birlikdə karbon qazı da şarın içərisinə yığılmalı idi və sözsüz ki, bu da ixtira nın istifadəsini mümkünsüz edirdi. Başqa bir italiyalı - Bonayuto Lorini dalğıcın başına suyun səthinə bir ucu çıxarılmış boru kəməri ilə birləşdirilmiş dəri kis ə geydirmək təklif edir. Lakin bu təklifi həyata keçirmək istəyən dalğıcların d ərinlik təzyiqi nəticəsində sifətlərinə yapışmış dəri kisədən azad ola bilməməkləri n əticəsində həlak olmaları tezliklə bu üsulla suyadalmadan əl çəkilməsinə səbəb olur. Yeni-yeni ideyaların , ixtiraların meydana gəlməsi isə davam edirdi. 1774-cü ild ə fransız Fremine mis şlem və onunla boru kəmərləri vasitəsi ilə birləşdirilmiş çox da böyük ol mayan hava anbarından ibarət «hidrostatik maşın» quraşdırır. 15 İxtiraçının fikrincə, boru kəmərləri su ilə soyudularaq, hava regenerasiyasını təmin etm əli idi. Amma, sözsüz ki, yalnız soyutma nəticəsində nəfəs verilən zaman əmələ gələn karbon qazı təmiz havaya çevrilə bilməzdi. T əqribən on ildən sonra digər fransız Forfe orijinal - daha dəqiq desək, möcüz əli bir qurğu fikirləşdi: Dalğıca ön və kürək nahiyəsinə xəzdən hazırlanmış, birl əşmələrinin hermetikliyi təmin edilmiş, qırçınlı (qarmona oxşar), çiyinlər üz ərindəki yaylarla qırçınların açıq saxlanılması təmin edilən, içərisində sıxılmış hava olan kis ələr geyindirirdilər. Qırçınlı kisədən sıxılmış havanın nəfəs almaqdan ötrü verilm əsi üçün bir ucu sağ ayağa, digər ucu isə qırçını açıq vəziyyətdə saxlayan yayın qurtaracağına bağlanmış ipdən istifadə edilirdi. Belə ki, yayın əvvəlki v əziyyətinə qayıtma bacarığı nəticəsində sağ ayağı açıb-yığmaqla qırçınlı kisənin h ərəkətə gətirilməsi (bir növ dəmirçi körüyü kimi) ilə sıxılmış havadan dalğıcın n əfəs alması mümkün olurdu. Bu dövrl ərdə bir çox digər ixtira və layihələr də mövcud olmuş, bunların hətta b əzilərinin müvəffəqiyyət qazanması haqqında tarixdə iz də qalmışdır. Belə ki, dalğıc geyim dəsti və ləvazimatım yaratmağa çalışan insan, əsas məsələnin suyun altında dalğıca havanın verilməsi olması deyil, təzyiqlərin bərabərləşdirilməsi olmasını güman etməyərək, dalğıc geyim dəsti və ləvazimatından öncə, suyun altında işləməyə imkan verə bilən başqa bir qurğunu - sərt antropomorf skafandrı (o zamanlar bunu « dalğıc maşım» adlandırırdılar) ixtira edir. 16 Jon Letsbridjin «Dalğıcınaşını» (1715-ci il) 1775-ci ild ə İngiltərədə ixtiraçı Con Letsbridcin söylədiklərinə görə, o, yaratdığı « dalğıc maşını»nda batmış gəmilərin qiymətli yüklərinin qaldırılması üçün bir neçə müv əffəqiyyətli suyaenmələr həyata keçirmişdir. XX əsrin sonunda onun qeydl ərinə əsaslanaraq, Şərqi Hindistana məxsus yüklə batmış gəmini dəqiq qeydl ərdə göstərilən yerdə tapan məşhur batmış gəmilərin axtarıcısı Robert Stənyüi sübut etmişdir ki, C.Letsbridc vaxtilə yazdıqları kimi suyaenmələri həyata keçirm əsəydi, batmış gəminin yerini və su altındakı vəziyyətini belə dəqiqliklə göst ərə bilməzdi. O dövrün qəzeti olan «The Gentlemans magazine»də o, öz qurğusunun və bu qurğudan istifadə etməklə suyadalmanm təsvirini vermişdir: «...4x4 metr olan kvad ratın içərisində mən onunla («dalğıc maşını» nəzərdə tutulur) yerimi d əyişə bilirdim. Onunla suyun altında, hər dəfə yarım saat olmaqla dəfələrlə qalmışam. Çox zaman onunla 10 fatom (təqribən 18 metr) dərinliyə dalmışam, lakin 12 fatom (t əqribən 22 metr) dərinliyə dalmaq mənə çox çətin müyəssər olurdu...» İxtiraçının qurğusunun cizgiləri qalmamış və bəlkə də heç olmamışdır. Çünki o dövrl ərdə ixtiraçılar daha çox təcrübi quraşdırma ilə məşğul olurdular. Lakin qurğunun tam yazılı təsviri mövcud olmuşdur və bu da bir neçə onilliklər keçdikdən sonra bu qurğunu, yeni ilk normobarik sərt skafandrı quraşdırmağı mümkün etmişdir. Yüklə 0,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|