Şahin Mustafayev

 
 
 
 
31 
hiss
əvi təzyiqin yuxarı limiti 0,01 atm-ə bərabərdir. 
Karbon oksid (CO) v
ə  ya dəm  qazı  -  İnsan  orqanizmi  üçün  müstəsna  təhlükə 
t
əşkil edən bu qaz adi halda adətən havanın tərkibində olmur, lakin havanın kənar 
faktorlarla çirklendirilm
əsi  nəticəsində  (məsələn, daxiliyanma mühərriklərindən 
xaric edil
ən  işlənmiş  qazların    tərkibində  təqribən 2,8% dəm  qazı  olur)  bəzi 
hallarda onun mü
əyyən miqdarda havanın tərkibində olması da istisna edilmir. Əgər 
hav
anın  tərkibində  təqribən  0,05% dəm  qazı  olarsa,  bu  çox  kəskin zəhərlənmə 
halına gətirib çıxara bilər. 
Dalğıcların  təhlükəsizliyinin təminatı  nəfəsalma  üçün  yığılmış  havanın 
istifad
ədən öncə analiz edilərək yoxlanılmasıdır. 
Neytral qazların    (helium, neon, arqon, hidrogen) adi halda insan orqanizminə 
t
əsiri yoxdur, lakin yüksək təzyiq  altında bu vəziyyət dəyişə  bilər. Məsələn, 60 - 
300 metr d
ərinlik  diapazonunda  dalğıcların  nəfəs  alması  üçün  helium-oksigen 
qarışığından istifadə edilir, lakin 300 metrdən böyük dərinliklərdə helium qazı azot 
qazının 60 metrdən böyük dərinliklərdə yaratdığı fəsadlara oxşar fəsadlar yaratmağa 
başlayır  və  nəfəsalma  üçün  yararlı  olmur.  Buna  görə  də  300 metrdən böyük 
d
ərinliklərdə  helium  qazının  molekulyar  formada  xüsusi  çəkisi daha az olan 
hidrogen 
qazı  ilə  əvəz edilməsi təcrübədən keçirilir və  fransız  kompaniyası 
«COMEX» 1992-ci ild
ə müvəffəqiyyətli sınaq suyaenmələri edərək, insanın 701 
metr d
ərinlikdə (70 atm-dən çox təzyiq altında!) dalğıc işlərini yerinə  yetirmək 
qabiliyy
ətinə  malik  olduğunu  sübut  edir. Bu dünya rekordu olaraq bu gün də 
qüvv
ədədir. 
Su  –  hidrogenl
ə  oksigenin  davamlı  birləşməsi (H
2
O) olub, madd
ənin kristal və 

---

 
 
 
 
32 
qaz v
əziyyətləri arasındakı halı olan mayedir. Maye kristal maddələr kimi sıxılmır, 
qaz madd
ələri kimi isə yerləşdiyi həcmin formasını alır. Təbiətdə suyun, xüsusən də 
d
əniz suyunun tərkibində  (təqribən, 35ql-ə  qədər)  həll  olunmuş  formada  çoxlu 
duzlar olur. Suyun,  suyaenm
ələrdə  böyük  əhəmiyyət kəsb edən fiziki xassələri  - 
onun  sıxlığı, temperaturu, istilik tutumu, istilikkeçirmə qabiliyyəti və şəffaflığıdır. 
Bunların    hər birinin üzərində qısaca dayanaq: 
-
sıxlıq  -  40C  temperaturda  şirin  suyun  sıxlığı  lq sm3-ə  bərabər  olub,  havanın 
sıxlığından 775 dəfə çoxdur. Duzlu suyun sıxlığı bu rəqəmdən 2-3% artıq olmaqla 
1,025 qsm3-
ə bərabərdir; 
-temperatur  -  az d
ərinliklərdə  daha  çox  havanın  temperaturundan  asılı  olur, 
lakin 100 metrd
ən böyük dərinliklərdə, demək olar ki, dəyişilməz olub 40C -yə 
b
ərabərdir; 
-istilik tutumu (madd
ənin 1  qramını  10C  temperatura  qədər  qızdırmaq  üçün 
t
ələb olunan istilik) - təqribən, havanın istilik tutumundan 4 dəfə çoxdur; 
-istilikötürm
ə  qabiliyyəti  -  təqribən, 25 dəfə  havadan  çoxdur. Bu xassə suda 
olan in
sanın  orqanizminin intensiv olaraq  soyumasına  səbəb olub, sudaolma 
müdd
ətini məhdudlaşdıran və dalğıc üçün ən çox narahatçılıq yaradan faktorlardan 
biridir. M
əlumdur ki, insan orqanizminin bədən temperaturunu tənzimləməsi 
xüsusiyy
əti  vardır.  İnsan  bədənində  alimlərin  hesablamalarına  görə, 250 min 
soyuqluq, 300 min is
ə istilik nöqtələri vardır. İstilikötürmə, adətən, dəri vasitəsilə 
v
ə  həm də  ağ  ciyərin səthindən nəmliyin  buxarlanması  yolu ilə  baş  verir.  Eyni 
temperaturda su, havaya nisb
ətən təqribən 11 dəfə çox istilik mənimsəyir. Demək, 
orqanizm 11 d
əfə çox istilik itirir və bu itki, dalğıclar helium-oksigen qarışığı ilə 

---

 
 
 
 
33 
n
əfəs  aldıqda  helium  qazının  daha böyük istilikötürmə  qabiliyyətli  olması 
n
əticəsində  daha da çox olur. Bədənin istilik itirməsi  (soyuması)  nəticəsində 
orqanizm temperatur itkisini t
ənzimləmək üçün daha çox oksigendən istifadə edir. 
M
əsələn, adi hava şəraitində, 25
0
C temperaturda insan orqanizmi d
əqiqədə 250 ml 
oksigen  istifad
ə  edirsə,  həmin temperaturda suda o, bir dəqiqədə  800 ml, 100C 
temperaturda is
ə artıq 1600 ml istifadə edəcəkdir. Dalğıc işləri praktikasında «İfrat 
soyuma»  terminind
ən istifadə  olunur. Belə  hal orqanizmin istilikyaratma 
qabiliyy
ətinin bədənin istilikötürmə  qabiliyyətindən davamiyyətli müddətdə  aşağı 
oldu
ğu zaman baş verir. «İfrat soyuma» halında mərkəzi əsəb sisteminin fəaliyyəti 
po
zulur,  insanda  ümumi  halsızlıq,  yuxuaparma,  biganəlik və  huşitirmə  halları  baş 
verir,  qabırğaarası  əzələlərdə  kəskin  ağrılar  başlayır  və  s. Bütün bunlara görə 
sudaqalma müdd
əti  temperaturdan  asılı  olaraq  məhdudlaşdırılır,  150C-dən az 
temperaturlarda is
ə xüsusi geyim dəsti olmadan suyadalmalar məsləhət görülmür; 
-
şəffaflıq  -  tərkibində  həll  olunmuş  maddələrin və  asılı  hissəciklərin 
miqdar
ından,  eyni  zamanda  işıqlandırmadan  asılıdır.  1  metr  suda  işığın  itməsi  və 
dağılması  təqribən, 1 kilometr  havada  işığın  itməsi  və  dağılmasına  bərabərdir. 
M
əsələn,  şəffaf  suda  işıqlanma  10  m  dərinlikdə  4, 20 m dərinlikdə  8, 50 m 
d
ərinlikdə isə 10 dəfələrlə azalır və haradasa, 500 m dərinlikdə isə tam itir. İşıq 
şüalarının suda sınma əmsalı təqribən 1,33-ə (havada 1,0) bərabərdir. Bu səbəbdən 
suyun altında mühafizəsiz gözlərlə, yəni su ilə birbaşa təmasda insan hər hansı bir 
əşyaya baxdıqda, onda elə təsəvvür yaranır ki, o bu əşyalara 1,33 effektli eynək 
vasit
əsi ilə baxır və bu zaman görmə itiliyi, təqribən 100 dəfədən çox pisləşir. Bu 
problemi h
əll etmək məqsədi ilə,  suyun  altında  təmiz görmə  və  aydınlığın  təmini 

---